Penologie en peniten+air recht
Intro 24/09
Cursusmateriaal
- Nota’s, powerpoints, bijkomende literatuur
- Examen
o 10 meerkeuzevragen (hoge cesuur, geen GIS-C)
o 2 grote open vragen (5p elk)
HC 1: Straffen
Wat is penologie?
- Straffen
- Onderzoek
Penologie?
- Penologie is de wetenschap van de bestraffing
- Juridisch begrip straf: defini+e van het Hof van Cassa+e
o “Straf is een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als een
sanc+e wegens een gepleegd misdrijf”
§ Er moet een straYare handeling plaatsvinden voordat een sanc+e kan worden
bepaald
o Bewuste toevoeging van leed tov wie een inbreuk pleegt op de strafrechtelijke norm
ð Klassieke benadering van het strafrecht
- Penologische vragen
o Welk soort ‘leed’?/ Wanneer/ Voor wie/door wie?
o Welke straffen? Quid maatregelen?
§ Internering is een maatregel van onbepaalde duur die bedoeld is als
behandeling
§ Toch zien we vaak dat geïnterneerde mensen terechtkomen in de gevangenis
o Waarom straffen? Welke doelstellingen? Wie stra`?
§ Bescherming van de maatschappij
o Hoe en waar worden de straffen uitgevoerd?
Welke vormen van leed kunnen er volgens jou als straf worden opgelegd?
- Mentaal leed
o Gevangenisstraf en opslui+ng
o Vrijheidsberoving
o ET, vrijheidsbeperking
- Fysiek leed
- Ontnemen van bekwaamheid
o Verval van het recht tot sturen
- Contactverbod
- Financieel leed
o Geldboete
- Arbeid
o Werkstraf
1
,Welke straffen zijn er?
- Werkstraf, ET, opslui+ng/GS, proba+estraf, GB, beroepsverbod
Wat moet men proberen te bereiken met het straffen?
- Afschrikking/preven+e
- Vergelding Klassieke DS
o “Oog om oog, tand om tand”-idee
o Creëert opstand en spanning als mensen niet ‘fair’ worden gestra`
- Re-integra+e, resocialisa+e
ð Veel verschillende doelstellingen van straffen
Bestraffing als complex gegeven/ins+tuut
- Bestraffing is veel breder dan enkel het opleggen van een straf
- Verschillende fasen
o Opsporing (poli+e), vervolging (OM)
o Stra`oeme+ng (strafrechter)
o Strafuitvoering
§ Hoe en waar worden de straffen uitgevoerd?
- Verschillende par+jen die betrokken zijn
o Gestra`e/opgesloten personen
o Straffende/jus++ële actoren
o Slachtoffers
§ Sinds zaak Dutroux
o Media – publieke opinie
§ Vb zaak Sanda Dia zorgde voor veel verontwaardiging
- ! Bestraffing benaderen als organisa=e/ins=tuut waar jus==ële actoren beslissingen nemen
over complexe zaken (het gedrag van mensen)
- Penologie is breder dan het louter juridische ‘straffen’
o ! Sociologisch - criminologische visie: sociale realiteit van het straffen
§ Bestraffingsins+tuten: rechtbank, gevangenis, jus++ehuizen, Centra voor
Elektronisch Toezicht
o Zijn betrokken in de uitvoering van straffen
§ Personeel, vervolgde/gestra`e personen, penale cultuur (welke visie lee` er bij
de mensen die betrokken zijn bij het bestraffingsgebeuren, ruimtelijke aspecten
van de bestraffing (waar speelt de bestraffing zich af, architectuur)
o Penaliteit (Garland, 1990)
§ Penologie als ‘the study of the social processes of punishment and penal control,
which is to say of the whole complex of laws, ideas and ins8tu8ons which
regulate criminal conduct’ (Garland 1997: 181).
o Mul=disciplinaire benadering van het straffen
§ Juridisch, sociologisch, criminologisch, historisch, ...
o ! Empirisch onderzoek: na+onaal en interna+onaal
Empirisch onderzoek – verschillende vormen
- Onderzoek in de gevangenis, jus++ehuis, rechtbank, centra voor ET...
o Kwan+ta+ef (survey, aan grote groep, gesloten vragen)
o Kwalita+ef: interviews, observa+es, etnografisch onderzoek (‘being there’, ter plaatste)
§ ! Sensorische aspecten van het leven in de straffende ins+tuten
2
, - Ervaringen van jus++abelen, opgesloten personen, personen die werken in de
strafins+tuten
- Beslissingsprocessen van jus++ële actoren
o Dossieranalyse: kwan+ta+ef – kwalita+ef
o Interviews
o Observa+es
- Innova+eve methoden: foto-voicing, auto-etnografie....
o FV = aan mensen in de gevangenis een fotoapparaat geven è gevoelens en ervaring van
het gevangeniswezen vastleggen op foto’s
o AE = mensen die zelf in de gevangenis hebben gezeten laten getuigen over de ervaring
Peniten+air recht
- Peniten+air recht = geheel van juridische normen ivm de behandeling van gede+neerden
- Interne rechtsposi+e: Basiswet gevangeniswezen, 2005
o Rechten van gede+neerden +jdens deten+e/in de gevangenis
o Unieke set rechten waar gede+neerden zich op kunnen beroepen
- Externe rechtsposi+e: Wet op de externe rechtsposi+e (weqen van 17 mei 2006 ev)
o Regeling van de overgang van binnen naar buiten
§ Vb uitlaatsvergunning, peniten+air verlof
o Alles wat moet/kan/mag gebeuren op de weg van de gevangenis naar buiten
Penologie en peniten+air recht
- Juridische benadering
o Na+onale en interna+onale normen
o Soorten straffen: gevangenisstraf, doodstraf, internering, terbeschikkingstellling,
gemeenschapsgerichte straffen
- Criminologische benadering
o Doelstellingen straf en systeem, effec+viteit van het straffen
o Maatschappelijke benadering van het straffen: latente aspecten
o Studie van de strafprak+jken en effecten van straf op betrokkenen en omgeving
o Analyse van het peniten+aire beleid ➔ ! Overbevolking
o Inzicht in evolu+e van de gevangenispopula+e, gevangeniswezen,
gevangenisarchitectuur
o De gevangenis als machtsins+tuut, totaal ins+tuut
§ Analyse van dagelijks leven in de gevangenis
§ ! Rechten van gede+neerden, controle-organen
Doel cursus
- Leren denken en spreken als een kri+sche penoloog
o Systeem-kri+sch
o Kri+sch zijn tav straf en gevangenis als ins+tuut ➔ machtsaspect, machtsmisbruik, .... ➔
totale ins+tu+es, deten+eschade...
§ Zelfs met rechten blij` grote machtsongelijkheid tussen gede+neerden en
personeel
§ Gevangenis als een machts-/totale ins+tu+e
o Tegenwind bieden tegen ‘taken for granted’ populis+sche stellingen
o Nadenken over de legi+miteit van de gevangenisstraf
§ Wat is het draagvlak van de gevangenisstraf
3
, o Oog voor de (ont)menselijke(nde) kant van de bestraffing
- Lineaire rela+e tussen criminaliteit en bestraffing in vraag stellen
o ! Bredere sociale, poli+eke en economische factoren die de bestraffing bepalen
o Link criminaliteit en gevangenispopula+e
§ In de realiteit geen lineaire link!
Straffen en penologische introduc+e
Juridische indeling
1/ Belangrijkste Hoofdstraffen in België
- Vrijspraak
- Vrijheidsstraf: gevangenisstraf
o Voorlopige hechtenis is GEEN straf, maar bewarende maatregel
o 30% van gevangenispopula+e zit er door een VH
- Vrijheidsbeperkende straffen: opschor+ng, uitstel (sinds ’60), proba+e, werkstraf, elektronisch
toezicht, alcoholslot, verval recht tot sturen, stadionverbod, woonverbod binnen bepaalde zone,
huisverbod,...
o Opschor+ng: persoon is schuldig, maar er wordt geen straf op geplakt. Als persoon
+jdens bepaalde periode geen misdrijven pleegt, vervalt de straf.
- Vermogensstraf: geldboete, opdeciemen (x 8), R kan rekening houden met financiële
toestand
- Internering: is juridisch gezien geen straf, maar maatregel
- Poli+estraffen, correc+onele en criminele straffen ➔! cursus strafrecht
2/ Subsidiaire of bijkomende straffen
- Worden ook wel de ‘verborgen’ straffen genoemd
- Soms automa+sch verbonden aan straf: Ontzevng uit poli+eke en burgerlijke rechten
- Verbeurdverklaring goederen
- Afzevng van +tels
- Beroepsverbod
- Bekendmaking uitspraak
3/ Vervangende straffen
- Gevangenisstraf of geldboete
o Opgelegd bij straffen die niet onder dwang uitgevoerd kunnen worden
- Niet-uitvoering van de vervangende gevangenisstraf (3 dagen tot 6 maanden)
- Vervangend rijverbod
Toepassing van straffen
- Geldboete meest opgelegde en meest toegenomen straf (N = 267.273 in 2016)
o Gebrekkige uitvoering van de geldboetes: Audit Rekenhof 2007; 2014
§ Als vervangende straf ook niet wordt uitgevoerd è creëert gevoel van
straffeloosheid
o Kamercommissie Jus++e 26 februari 2014
o Inning: 27% poli+estraffen; 14% correct. Straffen
o Opdeciemen: x 8.
- Vrijheidsstraf op de tweede plaats
- Daling van uitstel van straf en s+jging van opschor+ng
4
