GOEDEREN- EN BIJZONDERE
OVEREENKOMSTENRECHT
KU Leuven
Samenvatting Goederen- en Bijzondere Overeenkomstenrecht
De samenvatting is gebaseerd op het boek ‘Vermogensrecht in kort bestek’ (geschreven door
V. Sagaert, B. Tilleman & A.L. Verbeke), PowerPoint slides van professor Tilleman en
lesnotities. De hoorcolleges werden gegeven door professor Sagaert en professor Tilleman.
Schooljaar: 2019-2020
,Inhoudsopgave
DEEL I: ALGEMENE BEGRIPPEN VAN HET VERMOGENSRECHT ..........................................................................6
1 VERMOGENSRECHTEN: PERSOONLIJKE EN ZAKELIJKE RECHTEN..............................................................6
1.1 INLEIDING ................................................................................................................................................6
1.2 DRIE LEREN – EVOLUTIE IN HET ONDERSCHEID .................................................................................................6
2 BIJZONDERE KENMERKEN VAN ZAKELIJKE RECHTEN ...............................................................................7
3 HET NUMERUS CLAUSUS-BEGINSEL BIJ ZAKELIJKE RECHTEN VERSUS DE WILSAUTONOMIE BIJ
PERSOONLIJKE RECHTEN .................................................................................................................................8
3.1 HET NUMERUS CLAUSUS-BEGINSEL BIJ ZAKELIJKE RECHTEN .................................................................................8
3.2 WILSAUTONOMIE BIJ PERSOONLIJKE RECHTEN .................................................................................................9
3.3 GESLOTEN STELSEL VERSUS OPEN STELSEL. ....................................................................................................10
4 ZAKELIJKE EN PERSOONLIJKE RECHTSVORDERINGEN............................................................................10
5 DE VERMOGENSLEER ...........................................................................................................................10
6 ONDERSCHEID DER GOEDEREN ............................................................................................................11
6.1 ROERENDE EN ONROERENDE GOEDEREN .......................................................................................................11
6.1.1 Onroerende goederen ....................................................................................................................12
6.1.2 Roerende goederen ........................................................................................................................14
6.2 LICHAMELIJKE EN ONLICHAMELIJKE GOEDEREN ...............................................................................................15
6.3 OPENBARE DOMEINGOEDEREN EN PRIVATE DOMEINGOEDEREN.........................................................................15
6.4 VERVANGBARE EN NIET-VERVANGBARE GOEDEREN .........................................................................................17
6.5 VERBRUIKBARE EN NIET-VERBRUIKBARE GOEDEREN. .......................................................................................17
6.6 GOEDEREN IN DE HANDEL EN GOEDEREN BUITEN DE HANDEL ............................................................................18
6.7 CULTUURGOEDEREN.................................................................................................................................18
DEEL II: OVEREENKOMSTEN INZAKE OVERDRACHT VAN EIGENDOM .............................................................19
1 OMSCHRIJVING, INHOUD EN BESCHERMING VAN HET EIGENDOMSRECHT ...........................................19
1.1 OMSCHRIJVING VAN HET EIGENDOMSRECHT ..................................................................................................19
1.2 KENMERKEN VAN HET EIGENDOMSRECHT .....................................................................................................19
1.2.1 Alomvattend karakter van het eigendomsrecht ............................................................................19
1.2.2 De exclusiviteit van het eigendomsrecht........................................................................................19
1.2.3 Het eeuwigdurende karakter van het eigendomsrecht..................................................................20
1.3 EVOLUTIES BINNEN HET EIGENDOMSRECHT ...................................................................................................20
1.3.1 Socialisering van het eigendomsrecht ...........................................................................................20
1.3.2 Dematerialisering van het eigendomsrecht ...................................................................................21
1.3.3 Instrumentalisering van het eigendomsrecht: het ontstaan van fiduciaire eigendomsvormen.....21
1.4 BEVOEGDHEDEN VAN DE EIGENAAR .............................................................................................................22
1.5 HET EIGENDOMSRECHT ALS FUNDAMENTEEL MENSENRECHT: DE BESCHERMING VAN ART. 1 EERSTE PROTOCOL EVRM 23
2 MEDE-EIGENDOM EN ONVERDEELDHEID .............................................................................................24
2.1 MEERVOUDIGE EIGENDOM EN MEDE-EIGENDOM ...........................................................................................24
2.2 ALGEMEEN: BEGRIPSOMSCHRIJVING VAN MEDE-EIGENDOM EN ONVERDEELDHEDEN ..............................................25
2.3 TOEVALLIGE MEDE-EIGENDOM (‘GEWONE MEDE-EIGENDOM’) ..........................................................................25
2.3.1 Algemeen .......................................................................................................................................25
2.3.2 Bevoegdheden van de deelgenoten ...............................................................................................26
2.3.3 Verplichtingen van de deelgenoten ...............................................................................................27
2.3.4 Einde van de toevallige mede-eigendom .......................................................................................27
2.4 VRIJWILLIGE MEDE-EIGENDOM ...................................................................................................................27
2.4.1 Algemeen .......................................................................................................................................27
2.4.2 Bijzondere toepassing: multi-eigendom ........................................................................................28
2.5 GEDWONGEN MEDE-EIGENDOM .................................................................................................................28
2.5.1 Algemeen .......................................................................................................................................28
2.5.2 Rechten en plichten van de deelgenoten .......................................................................................28
2.5.3 Einde van de gedwongen mede-eigendom ....................................................................................29
2.6 APPARTEMENTSRECHT ALS BIJZONDER GEVAL VAN GEDWONGEN MEDE-EIGENDOM ...............................................30
2.6.1 Appartemensmede-eigendom: algemeen......................................................................................30
2.6.2 Akten van de appartementsmede-eigendom ................................................................................30
2.6.3 Vereniging van mede-eigenaars ....................................................................................................31
2.6.4 Eigendomsoverdracht van een kavel .............................................................................................32
1
, 2.6.5 Procedures in verband met appartementsrecht ............................................................................33
3 KOOP ...................................................................................................................................................33
3.1 OVERZICHT VAN DE VERSCHILLENDE REGIMES VAN DE KOOP .............................................................................33
3.2 CONSTITUTIEVE BESTANDDELEN VAN DE KOOPOVEREENKOMST .........................................................................35
3.2.1 Verbintenis met betrekking tot een goed en niet met betrekking tot een dienst ..........................35
3.2.2 Overdracht van een eigendomsrecht op een goed ........................................................................38
3.2.3 Tegen een prijs in geld ...................................................................................................................46
3.3 TOTSTANDKOMING ..................................................................................................................................48
3.3.1 Toestemming – wilsovereenstemming ..........................................................................................48
3.3.2 Gebreken in de toestemming .........................................................................................................57
3.3.3 Koopovereenkomsten met bijzondere informatieplichten en een herroepingsrecht voor de
consument ....................................................................................................................................................57
3.3.4 Bekwaamheid ................................................................................................................................59
3.3.5 Voorwerp .......................................................................................................................................59
3.3.6 Vorm ..............................................................................................................................................61
3.3.7 Bewijs .............................................................................................................................................61
3.3.8 Interpretatie ...................................................................................................................................61
3.4 OVERDRACHT VAN RISICO ..........................................................................................................................62
3.4.1 Probleemstelling ............................................................................................................................62
3.4.2 Oplossing naar intern recht ...........................................................................................................62
3.4.3 Risico in internationale koopcontracten ........................................................................................64
3.5 VERBINTENISSEN VAN DE VERKOPER ............................................................................................................64
3.5.1 Levering..........................................................................................................................................64
3.5.2 Vrijwaring voor verborgen gebreken: geïntegreerde benadering .................................................70
3.5.3 Vrijwaring voor uitwinning ............................................................................................................85
3.6 VERBINTENISSEN VAN DE KOPER .................................................................................................................95
3.6.1 Zaak in ontvangst nemen...............................................................................................................95
3.6.2 Prijs betalen ...................................................................................................................................96
3.6.3 Bescherming van de onbetaalde verkoper .....................................................................................98
3.7 EINDE....................................................................................................................................................99
4 WETTELIJKE WIJZEN VAN EIGENDOMSVERKRIJGING .......................................................................... 100
4.1 NATREKKING ........................................................................................................................................100
4.2 VERKRIJGENDE VERJARING DOOR LANGDURIG BEZIT ......................................................................................102
4.2.1 Het juridisch begrip van bezit.......................................................................................................102
4.2.2 Niet-wezenlijke kenmerken van bezit ..........................................................................................103
4.2.3 Goederen die vatbaar zijn voor bezit ...........................................................................................105
4.2.4 Overdracht van bezit ....................................................................................................................105
4.2.5 Gevolgen van bezit .......................................................................................................................106
4.3 ZAAKVORMING .....................................................................................................................................109
DEEL III: OVEREENKOMSTEN INZAKE GEBRUIK EN GENOT VAN EEN GOED .................................................. 110
1 HUUR ................................................................................................................................................. 110
1.1 KENMERKEN .........................................................................................................................................110
1.1.1 Constitutieve bestanddelen .........................................................................................................110
1.1.2 Aard .............................................................................................................................................110
1.1.3 Bekwaamheid ..............................................................................................................................110
1.1.4 Vormvereisten ..............................................................................................................................111
1.1.5 Gemene en bijzondere huur .........................................................................................................111
1.2 GEMENE HUUR .....................................................................................................................................111
1.2.1 Verbintenissen van de verhuurder ...............................................................................................111
1.2.2 Verbintenissen van de huurder ....................................................................................................112
1.2.3 Beschermingsmechanismen voor de onbetaalde verhuurder ......................................................114
1.2.4 Duur .............................................................................................................................................114
1.2.5 Einde ............................................................................................................................................115
1.2.6 Onderhuur en overdracht van huur .............................................................................................115
1.2.7 Overdracht van het verhuurde goed ............................................................................................116
1.2.8 Procesrechtelijke aspecten...........................................................................................................117
1.3 WONINGHUUR......................................................................................................................................117
2
, 1.3.1 Constitutieve bestanddelen .........................................................................................................117
1.3.2 Duur .............................................................................................................................................121
1.4 STUDENTENHUUR ..................................................................................................................................122
1.4.1 Constitutieve bestanddelen .........................................................................................................122
1.4.2 Duur en beëindiging .....................................................................................................................122
1.4.3 Verbintenissen van de huurder ....................................................................................................123
1.4.4 Verbintenissen van de verhuurder ...............................................................................................124
1.4.5 Onderhuur en overdracht van huur .............................................................................................124
1.5 HANDELSHUUR .....................................................................................................................................124
1.5.1 Constitutieve bestanddelen .........................................................................................................124
1.5.2 Duur .............................................................................................................................................125
1.5.3 Verbintenissen van de huurder ....................................................................................................126
1.5.4 Onderhuur en overdracht van huur .............................................................................................128
1.5.5 Overdracht van het gehuurde goed .............................................................................................130
1.5.6 Einde ............................................................................................................................................132
1.5.7 Procesrechtelijke aspecten...........................................................................................................136
2 LENING .............................................................................................................................................. 136
2.1 BRUIKLENING ........................................................................................................................................136
2.1.1 Constitutieve bestanddelen .........................................................................................................136
2.1.2 Kenmerken ...................................................................................................................................137
2.1.3 Afgrenzing t.o.v. aanverwante contracten ..................................................................................138
2.1.4 Verbintenissen van de ontlener ...................................................................................................138
2.1.5 Verbintenissen van de uitlener.....................................................................................................140
2.2 VERBRUIKLENING ...................................................................................................................................140
2.2.1 Kenmerken ...................................................................................................................................140
2.2.2 Verbintenissen van de ontlener ...................................................................................................141
2.2.3 Lening op interest ........................................................................................................................142
3 ERFDIENSTBAARHEDEN...................................................................................................................... 143
3.1 WETTELIJKE ERFDIENSTBAARHEDEN VAN OPENBAAR NUT ...............................................................................143
3.1.1 Begrip en toepassingen................................................................................................................143
3.1.2 Vergoedingsplicht bij openbare erfdienstbaarheden ...................................................................143
3.1.3 Co-existentie tussen private en openbare erfdienstbaarheden ...................................................144
3.2 PRIVAATRECHTELIJKE ERFDIENSTBAARHEDEN ...............................................................................................144
3.2.1 Definitie en wezenlijke bestanddelen...........................................................................................144
3.2.2 Indeling van de erfdienstbaarheden ............................................................................................146
3.3 ERFDIENSTBAARHEDEN DOOR DE MENS GEVESTIGD.......................................................................................147
3.3.1 Ontstaan van erfdienstbaarheden ...............................................................................................147
3.3.2 Het uitoefenen van de erfdienstbaarheden .................................................................................148
3.4 DE WETTELIJKE EN NATUURLIJKE ERFDIENSTBAARHEDEN ................................................................................150
3.4.1 Algemeen .....................................................................................................................................150
3.4.2 Vaak voorkomende wettelijke erfdienstbaarheden .....................................................................150
3.5 BEËINDIGING VAN ERFDIENSTBAARHEDEN ...................................................................................................152
4 RECHT VAN VRUCHTGEBRUIK ............................................................................................................ 154
4.1 BEGRIPSOMSCHRIJVING, MAATSCHAPPELIJKE ACTUALITEIT EN WEZENSKENMERKEN .............................................154
4.1.1 Begrip vruchtgebruik....................................................................................................................154
4.1.2 Afbakening van het vruchtgebruik tegenover aanverwante gebruiksrechten .............................155
4.1.3 Maatschappelijke betekenis van het vruchtgebruik ....................................................................155
4.2 ONTSTAAN VAN HET RECHT VAN VRUCHTGEBRUIK ........................................................................................155
4.3 RECHTEN EN VERPLICHTINGEN VAN DE PARTIJEN ..........................................................................................156
4.3.1 Rechten en verplichtingen bij aanvang van het vruchtgebruik ....................................................156
4.3.2 Rechten en verplichtingen van de partijen tijdens de duur van het vruchtgebruik ......................156
4.4 BIJZONDERE VORMEN VAN VRUCHTGEBRUIK ...............................................................................................158
4.4.1 Vruchtgebruik op verbruikbare goederen: oneigenlijk vruchtgebruik .........................................158
4.4.2 Vruchtgebruik op een juridische of feitelijke algemeenheid ........................................................159
4.4.3 Vruchtgebruik op een schuldvordering ........................................................................................159
4.5 EINDE VAN HET VRUCHTGEBRUIK ..............................................................................................................160
5 RECHT VAN ERFPACHT ....................................................................................................................... 161
3
, 5.1 BEGRIPSOMSCHRIJVING EN WEZENSKENMERKEN ..........................................................................................161
5.2 BEVOEGDHEDEN VAN DE ERFPACHTER ........................................................................................................161
5.3 VERPLICHTINGEN VAN DE ERFPACHTER .......................................................................................................163
5.4 EINDE VAN HET RECHT VAN ERFPACHT ........................................................................................................164
5.5 AFBAKENING VAN EEN RECHT VAN ERFPACHT TEGENOVER VRUCHTGEBRUIK .......................................................165
6 RECHT VAN OPSTAL ........................................................................................................................... 165
6.1 BEGRIP ................................................................................................................................................165
6.2 WEZENSKENMERKEN ..............................................................................................................................166
6.3 VESTIGING VAN EEN RECHT VAN OPSTAL .....................................................................................................167
6.4 BEVOEGDHEDEN EN VERPLICHTINGEN VAN DE OPSTALHOUDER ........................................................................167
6.5 EINDE VAN HET RECHT VAN OPSTAL ...........................................................................................................168
DEEL IV: DIENSTENOVEREENKOMSTEN ....................................................................................................... 170
1 INLEIDING: EEN OVERZICHT VAN DE DIENSTENCONTRACTEN ............................................................. 170
1.1 HUIDIG RECHT.......................................................................................................................................170
1.1.1 Onderscheid aanneming, bewaargeving en lastgeving ...............................................................170
1.1.2 Onbenoemde en elders geregelde dienstencontracten: gemeenrechtelijk dienstencontract ......170
1.2 HERVORMING? .....................................................................................................................................171
2 AANNEMING ...................................................................................................................................... 171
2.1 KENMERKEN .........................................................................................................................................171
2.1.1 Omschrijving ................................................................................................................................171
2.1.2 Onderscheid met andere benoemde overeenkomsten ................................................................172
2.1.3 Beperkingen van de vrije keuze van de medecontractant ...........................................................174
2.2 VERBINTENISSEN VAN DE AANNEMER .........................................................................................................175
2.2.1 Goede uitvoering van het werk ....................................................................................................175
2.2.2 Tijdige uitvoering van werk ..........................................................................................................176
2.2.3 Levering en teruggave .................................................................................................................176
2.2.4 Sancties voor slechte of laattijdige uitvoering van het werk .......................................................177
2.2.5 Tienjarige aansprakelijkheid ........................................................................................................177
2.3 VERBINTENISSEN VAN DE OPDRACHTGEVER .................................................................................................178
2.3.1 Werk mogelijk maken ..................................................................................................................179
2.3.2 Prijs betalen .................................................................................................................................179
2.3.3 Aanvaarding ................................................................................................................................179
2.3.4 Aansprakelijkheid van de aannemer t.a.v. derden.......................................................................180
2.4 ONDERAANNEMING ...............................................................................................................................180
2.4.1 Omschrijving ................................................................................................................................180
2.4.2 Verhouding hoofdaannemer – onderaannemer ..........................................................................181
2.4.3 Verhouding hoofdaannemer - opdrachtgever .............................................................................181
2.4.4 Verhouding onderaannemer – opdrachtgever.............................................................................181
2.5 RISICO .................................................................................................................................................182
2.6 EINDE..................................................................................................................................................183
2.6.1 Eenzijdige beëindiging .................................................................................................................183
2.6.2 Overlijden van de aannemer ........................................................................................................183
2.7 WONINGBOUWWET/WET BREYNE ...........................................................................................................183
2.7.1 Beschermingswetgeving ..............................................................................................................183
2.7.2 Toepassingsgebied – Art. 1 en 2 WB ............................................................................................184
2.7.3 Kwalificatie – Art. 3 WB ...............................................................................................................186
2.7.4 Sancties – Art. 13 en 14 WB .........................................................................................................187
3 BEWAARGEVING ................................................................................................................................ 188
3.1 GEMEEN RECHT .....................................................................................................................................188
3.1.1 Constitutieve bestanddelen .........................................................................................................188
3.1.2 Kenmerken ...................................................................................................................................188
3.1.3 Afgrenzing t.o.v. aanverwante contracten ..................................................................................189
3.1.4 Soorten.........................................................................................................................................189
3.1.5 Verbintenissen van de bewaarnemer (andere dan de bewaringsplicht) ......................................190
3.1.6 Verbintenissen van de bewaargever ............................................................................................191
3.1.7 Specifieke beëindigingsgronden van de bewaargeving ...............................................................191
3.2 HOTELBEWAARGEVING ...........................................................................................................................191
4
, 3.2.1 Toepassingsgebied .......................................................................................................................191
3.2.2 Aansprakelijkheid van de hotelhouder.........................................................................................192
3.3 SEKWESTER ..........................................................................................................................................192
3.3.1 Contractuele sekwester................................................................................................................192
3.3.2 Gerechtelijk sekwester .................................................................................................................193
4 LASTGEVING ...................................................................................................................................... 194
4.1 CONSTITUTIEVE BESTANDDELEN ................................................................................................................194
4.2 KENMERKEN .........................................................................................................................................194
4.3 BEWIJS ................................................................................................................................................195
4.4 BEKWAAMHEID .....................................................................................................................................195
4.5 VERBINTENISSEN VAN DE LASTHEBBER........................................................................................................196
4.5.1 Middelenverbintenis vs. resultaatsverbintenis ............................................................................196
4.5.2 Plaatsvervanging van de lasthebber ............................................................................................196
4.5.3 Pluraliteit van lasthebbers: gezamenlijke aansprakelijkheid .......................................................197
4.5.4 Rekenschap en verantwoording...................................................................................................197
4.6 VERBINTENISSEN VAN DE LASTGEVER .........................................................................................................197
4.7 OMVANG VAN DE VERTEGENWOORDIGINGSBEVOEGDHEID .............................................................................198
4.8 GEVOLGEN VAN DE LASTGEVING T.O.V. DERDEN ...........................................................................................198
4.8.1 De lasthebber blijft binnen de perken van het mandaat..............................................................198
4.9 SPECIFIEKE BEËINDIGINGSGRONDEN ..........................................................................................................199
DEEL V: VASTSTELLINGSOVEREENKOMSTEN ................................................................................................ 201
1 CONSTITUTIEVE BESTANDDELEN ........................................................................................................ 201
1.1 ALGEMENE OMSCHRIJVING ......................................................................................................................201
1.2 AFGRENZING VAN DE DADING T.O.V. AANVERWANTE RECHTSFIGUREN ..............................................................202
2 GELDIGHEIDSVEREISTEN .................................................................................................................... 202
3 VORM EN BEWIJS ............................................................................................................................... 204
3.1 CONSENSUEEL CONTRACT, SCHRIFTELIJK TE BEWIJZEN....................................................................................204
3.2 UITVOERBARE TITEL ...............................................................................................................................204
4 INTERPRETATIE .................................................................................................................................. 204
4.1 GEMEENRECHTELIJKE INTERPRETATIE HERHAALD VOOR DADING ......................................................................204
4.2 RESTRICTIEVE INTERPRETATIE BIJ GELIJK GEBLEVEN OMSTANDIGHEDEN .............................................................204
4.3 RESTRICTIEVE INTERPRETATIE BIJ NIEUWE SCHADE ........................................................................................205
5 GEVOLGEN ......................................................................................................................................... 205
5
,DEEL I: Algemene begrippen van het vermogensrecht
1 Vermogensrechten: persoonlijke en zakelijke rechten
1.1 Inleiding
Onderverdeling van vermogensrechten in:
• Persoonlijke rechten;
• zakelijke rechten:
• en intellectuele rechten (laatste decennia opgekomen).
à Wetgever heeft dit onderscheid verabsoluteerd als reactie op het Ancien Régime. Twee van
de drie boeken van het BW behandelen de vermogensrechten: zakelijke rechten in boek II en
persoonlijke rechten in boek III.
Belang van het onderscheid:
• Enkel zakelijke zijn uitgerust met de attributen van zakelijke rechten (komen hieronder
aan bod).
• Een verschillend verjaringsregime: persoonlijke vordering verjaart na 10 jaar (Art.
2262bis BW) vs. vordering als sanctie voor zakelijke rechten verjaart na 30 jaar (Art.
2262 BW).
• Verschillende aanknoping voor de territoriale bevoegdheidsregeling: persoonlijke
rechtsvorderingen worden gebracht voor de woonplaats van verweerder (Art. 624, 1°
Ger. W.) VS onroerende zakelijke rechtsvorderingen worden gebracht waar het goed
gelegen is (Art. 629 Ger. W.).
• Verschillend publiciteitsmechanisme: zakelijke rechten moeten publiek gemaakt
worden en hebben bijgevolg een grotere tegenwerpelijkheid (absolute gelding van
zakelijke rechten).
o Zakelijke rechten op een schuldvordering op naam: kennisgeving
aan/erkenning door de schuldenaar van die vordering (Art. 1690 BW)
o Roerende zakelijke rechten door het bezit (Art. 1141 BW)
o Onroerende zakelijke rechten door de hypothecaire publiciteit (Art. 1 Hyp. W.)
1.2 Drie leren – evolutie in het onderscheid
De klassieke leer – een scherpe tweedeling
Basisgedachte: Onderscheid is gelegen in de inwendige structuur: persoonlijke rechten
creëren een rechtsverhouding tussen twee rechtssubjecten, zakelijke rechten
brengen een rechtsverhouding tot stand tussen een rechtssubject en een
rechtsobject.
Kritiek: De klassieke leer zegt dat zakelijke rechten niet afdwingbaar zijn tegenover
personen en persoonlijke rechten niets met goederen te maken heeft. Dit is fout.
Personalisme – Planiol
Basisgedachte: rechtsverhouding kan enkel bestaan tussen rechtssubjecten, nooit
tussen een rechtssubject en een goed.
à Persoonlijk recht = afdwingbaar t.o.v. één schuldenaar (= relatief)
à Zakelijk recht = afdwingbaar t.o.v. iedereen (= absoluut)
6
, Kritiek: afdwingbaarheid is fout gebruikt bij Planiol. Het heeft de interne
(bevoegdheden) en externe kenmerken (tegenwerpelijkheid) met elkaar verweven.
Neopersonalisme – Ginossar
Basisgedachte: Het belangrijkste onderscheid (summa divisio) is niet zakelijk en
persoonlijk recht, maar eigendom en alle andere vermogensrechten (= persoonlijk recht
en beperkt zakelijke rechten). De vermogensrechten leggen namelijk een last op
eigendom.
à Aan persoonlijke rechten beantwoordt een persoonlijke verbintenis =
contractrelativiteit (Art. 1165 BW)
à Aan zakelijke rechten beantwoordt een kwalitatieve verbintenis (verbintenis
is aangegaan als eigenaar van het goed) = geen contractrelativiteit (als
hoedanigheid overgaat, gaat ook de verbintenis over)
Voorbeeld 1:
Persoonlijk recht: A
onderhoudscontract
Bijzondere rechtsopvolger
Enkel SA en algemene rechts- Verkoop (Bijzondere titel)
B C
opvolgers gebonden
è C is niet gebonden door de verbintenis van A en B. Een onderhoudscontract is namelijk een
persoonlijke verbintenis, daarbij geldt contractrelativiteit en zijn bijzondere rechtsopvolgers
niet gebonden.
Voorbeeld 2:
A
Zakelijk recht:
erfpacht Bijzondere rechtsopvolger
Verkoop (Bijzondere titel)
B C
è C is gebonden door de verbintenis van A en B indien de erfpacht is overgeschreven in het
Kantoor Rechtszekerheid. Een erfpacht is namelijk een kwalitatieve verbintenis. Een zakelijk
recht is dus niet onderworpen aan contractrelativiteit.
2 Bijzondere kenmerken van zakelijke rechten
Kenmerken die enkel toekomen aan zakelijke rechten zijn:
• Bescherming tegen insolvabiliteit: via een recht van voorrang (het zakelijke recht dat
als eerste gevestigd is zal primeren). Er wordt echter gezegd dat zakelijke rechten geen
recht van voorrang verlenen in de boedel, ze blijven uit de boedel. Enkel bij accessoire
zakelijke rechten kan men echt spreken van een recht van voorrang.
Accessoire zakelijke rechten= de zakelijke rechten die een schuldvordering beschermen in de
samenloop: pand, hypotheek.
7
, • Volgrecht: de derde-verkrijger van een goed is van rechtswege gebonden door de
zakelijke rechten die op het goed rusten.
Uitzonderingen: (1) Art. 1743 BW: persoonlijk recht waar volgrecht aan gekoppeld kan
worden (bij registratie van de huur, Art. 817 BW) EN (2) zakelijk recht zonder volgrecht
bij roerende goederen (Art. 2279 BW) en onroerende goederen zonder publicatie.
• Specialiteits- en eenheidsbeginsel:
o Specialiteitsbeginsel: een zakelijk recht kan enkel betrekking hebben op
geïndividualiseerde zaken. Bijgevolg maakt vermenging van het object een
einde aan het zakelijk recht. (Recenter is opgekomen dat dit geen einde maakt
aan het eigendomsrecht, maar dat er een mede-eigendomsrecht ontstaat)
o Eenheidsbeginsel: een zakelijk recht geldt enkel op een geheel
vermogensbestanddeel, geen onderdeel ervan.
Vb. je kan geen vruchtgebruik verkrijgen over het stuur van een auto, enkel
over de gehele auto.
• Zakelijke subrogatie (= beschermingsmechanisme):
o Indien het voorwerp van een zakelijk recht tenietgaat, kan het overgaan op een
vervangend vermogensbestanddeel.
o Er bestaan tal van wettelijke toepassingsgevallen (bij zakelijke
zekerheidsrechten, anomale nalatenschap, in het huwelijk vermogensrecht…),
maar in de recente rechtsleer wordt gesteld dat alle zakelijke rechten
beschermd worden door de figuur van zakelijke subrogatie.
o Voorwaarden: (Art. 3.10 nieuw BW)
§ Enkel voor de titularis van een zakelijk recht.
§ Het oorspronkelijke voorwerp gaat teniet (feitelijk of juridisch – blijft
bestaan, maar wordt onttrokken van het zakelijk recht).
Vb. Huis brandt af (feitelijk) of auto wordt gestolen (juridisch)
§ Er is een vervangend vermogensbestanddeel (= het surrogaat).
Vb. brandverzekering, verkoopprijs…
§ Er mag geen enkele andere rechtsfiguur zijn die voldoening verleent
aan de titularis: subsidiaire rechtsfiguur.
Vb. indien een auto gestolen wordt, maar de dief is niet failliet, zal er
een schadevergoeding via art. 1382 BW kunnen gevorderd worden.
§ Het oorspronkelijke onderpand voor de vervanging en het in de plaats
tredende vermogensbestanddeel moeten op elk ogenblik in de
vervangingsketen individualiseerbaar zijn.
3 Het numerus clausus-beginsel bij zakelijke rechten versus de
wilsautonomie bij persoonlijke rechten
3.1 Het numerus clausus-beginsel bij zakelijke rechten
Het numerus clausus-beginsel houdt in dat vermogensrechten slechts zakelijke werking
kunnen hebben voor zover dit door de wet wordt erkend, en het goederenrecht laat niet toe
dat partijen nieuwe zakelijke rechten tot stand brengen.
à Men vindt een wettelijke neerslag van dit beginsel in art. 7-8 Hyp. W. dat de
gelijkheid tussen schuldeisers bevestigd (= paritas creditorum) en enkel aan wettelijke
uitzonderingen een reden van voorrang toekent.
8
, à Er wordt vaak verwezen naar het arrest Blieck: “het litigieuze recht is in het leven
geroepen ten behoeve niet van een erf of van een wel bepaalde persoon, maar van een
gemeenschap, een last van openbaar nut insluit […]. Een dergelijke last dient niet als
een zakelijk recht, maar als een persoonlijke verbintenis te worden aangemerkt […].”
à In het nieuwe verbintenissenrecht zal het in Art. 3.3 nieuw BW verankerd worden.
In het goederenrecht, kan je dus niet out of the box denken. Men kan 2 grote opdelingen
maken: zakelijke hoofdrechten en accessoire zakelijke rechten (= zakelijke zekerheden).
Zakelijke hoofdrechten= zakelijke rechten die een zelfstandig bestaan hebben en op
zelfstandige wijze kunnen worden overgedragen (Art. 543 BW geeft opsomming).
Zakelijke zekerheidsrechten= zakelijke rechten die hoofdzakelijk tot doel hebben om de
nakoming van een schuldvordering te voldoen.
Specifiek zijn er 4 soorten zakelijke rechten:
• Eigendom
• Mede-eigendom
• Zakelijke gebruiksrechten
• Zakelijke zekerheden
= Formeel criterium: er zijn geen onbenoemde zakelijke rechten
ECHTER in art. 543 BW worden later ontstane zakelijke rechten niet vermeld (erfpacht, opstal),
evenmin wordt mede-eigendom vermeld of accessoire zakelijke rechten (pand, hypotheek,
bijzondere voorrechten)
à Er zijn toch zakelijke rechten die niet benoemd zijn in het BW (kritiek op numerus
clausus-beginsel).
BOVENDIEN is het goederenrecht van aanvullend recht (tenzij de definities en tenzij het artikel
zelf anders bepaald): bij algemene gebruiks- en genotsrechten speelt de wilsautonomie dus
toch een grote rol.
3.2 Wilsautonomie bij persoonlijke rechten
Wilsautonomie in het verbintenissenrecht heeft als gevolg dat niet enkel benoemde
contracten gesloten kunnen worden, maar ook onbenoemde of gemengde contracten.
• Benoemde contracten: bijzondere contracten die uitdrukkelijk en vrij uitvoerig in het
BW zijn geregeld; het blijft wel hoofdzakelijk gaan om suppletief recht dus partijen
kunnen ervan afwijken.
LET WEL: contracten die zakelijke rechten instellen, mogen niet raken aan de essentie
van de zakelijke rechten.
• Onbenoemde contracten: contracten waarvan geen wettelijke regeling is terug te
vinden. De regels van het algemeen verbintenissenrecht zijn van toepassing en men
kan vaak ook de bepalingen van benoemde overeenkomsten toepassen per analogie.
• Gemengde contracten: contractvormen die moeilijk in één vakje kunnen worden
ondergebracht. Men verkiest de absorptieleer om te weten welke wetgeving men
moet toepassen: naast het algemene verbintenissenrecht zijn de regels van het meest
dominante contracttype van toepassing.
9
