EXAMENVRAGEN ETHISCH HANDELEN
Examenvragen
Kennis
1. Wat zijn waarden en normen en hoe verhouden ze zich tegenover elkaar?
Waarden geven aan wat nastrevenswaardig is. Waarden zijn ideeën en opvattingen die door
een groep van mensen worden gedragen (bijvoorbeeld eerlijkheid, individuele vrijheid,
respect voor anderen). Doordat ze ‘abstracter’ geformuleerd worden, zijn ze niet zo maar af
te dwingen. Je kan ernaar leven, ze kunnen inspireren, maar ze lijken nooit ten volle
haalbaar. Waarden zijn evaluatief, ze laten toe om bijvoorbeeld een situatie te evalueren, ze
geven aan wat waardevol is.
Normen zijn prescriptief. Normen zijn meer contextgebonden. Normen zijn concrete
gedragsregels en worden geformuleerd om de vooropgestelde waarden zo veel mogelijk te
realiseren. Ze geven aan wat je moet doen en wat je niet mag doen (bijvoorbeeld je mag niet
liegen, je moet de waarheid vertellen). Normen zijn een leidraad voor het handelen. Ze
helpen bij het beoordelen van het gedrag of de handeling, het voldoet aan de norm of niet.
Zowel normen als waarden hebben een evaluatief karakter.
Norm: je moet beleefd zijn en waarde: respect hebben. Verhouding tussen normen en
waarden: het waardengehalte ‘respect hebben voor elkaar’ dat vind ik waardevol. Kun je het
evalueren? Ja, maar dat blijft vaag. Dat wordt natuurlijk minder vaag op het moment dat je
zegt: als je respectvol wilt zijn, dan moet je beleefd blijven. Dat kun je goed evalueren.
2. Vanaf het einde van de jaren ’60 is een nieuwe medische ethiek ontstaan. Wat is
kenmerkend voor deze ‘nieuwe(?)’ medische ethiek, waardoor verschilt ze van de ‘vroegere’
medische ethiek?
Kenmerkend: de nieuwe medische ethiek houdt rekening met de cliënt en zijn
zelfbeschikkingsrecht.
Verschil: de nieuwe medische ethiek was een poging om stem te geven aan ervaringen van
onrecht en ongerustheid waarvoor de oude medische ethiek onvoldoende ruimte bood.
3. De gezondheidszorg kent een steeds wijzigende context. Een cliëntgerichte oriëntatie in de
medische ethiek hangt samen met de ontwikkelingen in de geneeskunde zelf, maar ook met
veranderingen in de samenleving en de cultuur. Binnen het thema ‘Medische ethiek’ worden
vijf factoren naar voor geschoven waardoor nieuwe vragen/problemen ontstaan. Welke zijn
de vijf factoren?
(1) Wetenschappelijk onderzoek, ondermeer de grote evolutie in wetenschappelijk
onderzoek waardoor vragen ontstaan rond proefpersonen, medische experimenten, nieuwe
onderzoeksmethoden, … .
(2) Technologische ontwikkelingen, ondermeer de grote evolutie en toename van
geneeskundige kennis waardoor vragen ontstaan rond overname van natuurlijke functies
door technologie en apparatuur, macht over leven en sterven, … .
1
, (3) Demografische veranderingen, ondermeer de stijging van de gemiddelde leeftijd
waardoor vragen ontstaan rond nood aan medische interventies bij hoogbejaarden, gebruik
van zorgvoorzieningen, levensbeëindigend handelen, … .
(4) Maatschappelijke veranderingen, ondermeer de ontwikkeling van de actieve
welvaartstaat waardoor vragen ontstaan rond de hoge kost van de gezondheidszorg, wie
krijgt zorg en wie niet, … .
(5) Morele onzekerheid, ondermeer de veranderingen in het denken over ethiek zelf
waardoor de patiënt niet langer een object is die de behandeling ondergaat. Hierdoor
ontstaan er vragen rond zelfbeschikkingsrecht, patiëntenrechten, wie mag of moet beslissen
bij problemen, …
4. Volgens Beauchamp en Childress is het medisch handelen gebaseerd op vier principes (later
zijn er twee aan toegevoegd). Geef de vier principes die besproken en gebruikt worden
tijdens de lessen ethiek.
1 van de mogelijkheden om het ethisch probleem te benoemen is gebruik maken van
principes, ethisch probleem kan zich situeren binnen weldoen, niet schaden, respect voor
autonomie, rechtvaardigheid
PRINCIPES:
1. Weldoen, of het bevorderen van het welzijn
2. Niet schaden, schade vermijden
3. Respect voor autonomie
4. Rechtvaardigheid
Inzicht/toepassing
1. Vaak is een probleem geen exclusief moreel probleem. Leg uit. Verduidelijk met een
voorbeeld.
Vaak is een probleem geen exclusief moreel probleem en is er bijvoorbeeld ook een
economische, organisatorische, politieke of psychologische dimensie aan verbonden. Om te
willen inzien of te willen weten (perceptie van de situatie) dat er een moreel probleem is,
moet je bereid zijn het morele probleem te zien.
Voorbeeld: een cliënt wil niet eten. Hier is een psychologische dimensie aan verbonden:
misschien voelt de cliënt zich depressief. Je moet verder en ruimer kijken dan enkel en alleen
naar het probleem. Het is belangrijk om ook naar de context te kijken.
2. Een situatie is niet altijd voor iedereen een moreel probleem. Leg uit. Verduidelijk met een
voorbeeld.
Een moreel probleem hangt af van de perceptie van de situatie, de waarden van de
betrokkenen en de normen binnen de cultuur of subcultuur waarin men functioneert.
2
Examenvragen
Kennis
1. Wat zijn waarden en normen en hoe verhouden ze zich tegenover elkaar?
Waarden geven aan wat nastrevenswaardig is. Waarden zijn ideeën en opvattingen die door
een groep van mensen worden gedragen (bijvoorbeeld eerlijkheid, individuele vrijheid,
respect voor anderen). Doordat ze ‘abstracter’ geformuleerd worden, zijn ze niet zo maar af
te dwingen. Je kan ernaar leven, ze kunnen inspireren, maar ze lijken nooit ten volle
haalbaar. Waarden zijn evaluatief, ze laten toe om bijvoorbeeld een situatie te evalueren, ze
geven aan wat waardevol is.
Normen zijn prescriptief. Normen zijn meer contextgebonden. Normen zijn concrete
gedragsregels en worden geformuleerd om de vooropgestelde waarden zo veel mogelijk te
realiseren. Ze geven aan wat je moet doen en wat je niet mag doen (bijvoorbeeld je mag niet
liegen, je moet de waarheid vertellen). Normen zijn een leidraad voor het handelen. Ze
helpen bij het beoordelen van het gedrag of de handeling, het voldoet aan de norm of niet.
Zowel normen als waarden hebben een evaluatief karakter.
Norm: je moet beleefd zijn en waarde: respect hebben. Verhouding tussen normen en
waarden: het waardengehalte ‘respect hebben voor elkaar’ dat vind ik waardevol. Kun je het
evalueren? Ja, maar dat blijft vaag. Dat wordt natuurlijk minder vaag op het moment dat je
zegt: als je respectvol wilt zijn, dan moet je beleefd blijven. Dat kun je goed evalueren.
2. Vanaf het einde van de jaren ’60 is een nieuwe medische ethiek ontstaan. Wat is
kenmerkend voor deze ‘nieuwe(?)’ medische ethiek, waardoor verschilt ze van de ‘vroegere’
medische ethiek?
Kenmerkend: de nieuwe medische ethiek houdt rekening met de cliënt en zijn
zelfbeschikkingsrecht.
Verschil: de nieuwe medische ethiek was een poging om stem te geven aan ervaringen van
onrecht en ongerustheid waarvoor de oude medische ethiek onvoldoende ruimte bood.
3. De gezondheidszorg kent een steeds wijzigende context. Een cliëntgerichte oriëntatie in de
medische ethiek hangt samen met de ontwikkelingen in de geneeskunde zelf, maar ook met
veranderingen in de samenleving en de cultuur. Binnen het thema ‘Medische ethiek’ worden
vijf factoren naar voor geschoven waardoor nieuwe vragen/problemen ontstaan. Welke zijn
de vijf factoren?
(1) Wetenschappelijk onderzoek, ondermeer de grote evolutie in wetenschappelijk
onderzoek waardoor vragen ontstaan rond proefpersonen, medische experimenten, nieuwe
onderzoeksmethoden, … .
(2) Technologische ontwikkelingen, ondermeer de grote evolutie en toename van
geneeskundige kennis waardoor vragen ontstaan rond overname van natuurlijke functies
door technologie en apparatuur, macht over leven en sterven, … .
1
, (3) Demografische veranderingen, ondermeer de stijging van de gemiddelde leeftijd
waardoor vragen ontstaan rond nood aan medische interventies bij hoogbejaarden, gebruik
van zorgvoorzieningen, levensbeëindigend handelen, … .
(4) Maatschappelijke veranderingen, ondermeer de ontwikkeling van de actieve
welvaartstaat waardoor vragen ontstaan rond de hoge kost van de gezondheidszorg, wie
krijgt zorg en wie niet, … .
(5) Morele onzekerheid, ondermeer de veranderingen in het denken over ethiek zelf
waardoor de patiënt niet langer een object is die de behandeling ondergaat. Hierdoor
ontstaan er vragen rond zelfbeschikkingsrecht, patiëntenrechten, wie mag of moet beslissen
bij problemen, …
4. Volgens Beauchamp en Childress is het medisch handelen gebaseerd op vier principes (later
zijn er twee aan toegevoegd). Geef de vier principes die besproken en gebruikt worden
tijdens de lessen ethiek.
1 van de mogelijkheden om het ethisch probleem te benoemen is gebruik maken van
principes, ethisch probleem kan zich situeren binnen weldoen, niet schaden, respect voor
autonomie, rechtvaardigheid
PRINCIPES:
1. Weldoen, of het bevorderen van het welzijn
2. Niet schaden, schade vermijden
3. Respect voor autonomie
4. Rechtvaardigheid
Inzicht/toepassing
1. Vaak is een probleem geen exclusief moreel probleem. Leg uit. Verduidelijk met een
voorbeeld.
Vaak is een probleem geen exclusief moreel probleem en is er bijvoorbeeld ook een
economische, organisatorische, politieke of psychologische dimensie aan verbonden. Om te
willen inzien of te willen weten (perceptie van de situatie) dat er een moreel probleem is,
moet je bereid zijn het morele probleem te zien.
Voorbeeld: een cliënt wil niet eten. Hier is een psychologische dimensie aan verbonden:
misschien voelt de cliënt zich depressief. Je moet verder en ruimer kijken dan enkel en alleen
naar het probleem. Het is belangrijk om ook naar de context te kijken.
2. Een situatie is niet altijd voor iedereen een moreel probleem. Leg uit. Verduidelijk met een
voorbeeld.
Een moreel probleem hangt af van de perceptie van de situatie, de waarden van de
betrokkenen en de normen binnen de cultuur of subcultuur waarin men functioneert.
2
