LES 1: DE OORSPRONG VAN DE
FILOSOFIE
INLEIDING
Filosofie zo oud als de mens?
Niet volgens Plato die zegt dat filosofie begint met verwondering
Filosofie: etymologie
Filein = houden van
Sophia = Griekse godin van de wijsheid
Vrouwelijke intuïtie, direct ervaring zonder beroep te doen op het redeneerproces ??
Oorsprong: 2 visies
Zo oud als de mens
Manier van denken die is ontstaan in bepaalde periode binnen bepaalde cultuur
Ontstaan westerse filosofie: overgang van mythos (WB GO mythen) -> logos (rationele ‘verklaringen’)
Logos: toenemende belang van observatie en argumentatie (ervaring), natuur verklaart door natuur
en niet door goden of andere wezens met wisselende gemoedstoestanden
Kennis: verstand + ervaring
Alle verschillende beelden botsen met elkaar: ieder dier, mens,.. zal zijn eigen manier van een god
weergeven (bvb; een paard zal een paard weergeven)
Nieuwe manier van denken en verklaren van eerdere mytische modellen
Overgang ging samen met verstedelijking en daardoor botsing van modellen?
Dichter Xenophanes reflecteert over de vraag hoe we zo verschillen in visie over de goden:
“als dieren handen bezaten zoals de mensen, zouden de paarden de goden als paarden afbeelden, de
ossen als ossen. De Ethiopiërs maken hun goden zwart met stompe neuzen; de Thraciërs zeggen dat de
hunne blauwe ogen en rood haar bezitten. In werkelijkheid hebben de mensen nooit iets over de goden
geweten en zullen dat ook nooit weten”
Mytische wereldbeelden treffen we aan in alle culturen en tijden
Voorbeelden:
- Ilias
- Odysseus: weg om zichzelf terug te vinden tegen alle verleidingen in
- Zondeval: lijden – gevolg van kennis en oordelen
Behandelen diepmenselijke vragen adhv metaforen en die verschillende lagen van overgeleverde
wijsheid bevatten
Logos in het oosten (overgang op zelfde periode):
India: Upanishaden, Boeddha en Mahavira
China: Confucius en Taoïsme (YingYang ; voortdurende verandering, ene in andere maar blijft 1
eenheid)
OMSCHRIJVING EN INDELING VAN DE FILOSOFIE
TUSSEN RELIGIE EN WETENSCHAP
1
,Volgens Crescenzo (italiaanse filosoof) bevindt filosofie zicht tss religie en wetenschap
1. Wetenschap bestudeert op systematische wijze de ‘objectieve’ verschijnselen in de natuur (mijdt het
gevoelsmatige)
1. Domein: de materiële (waarneembare?) werkelijkheid
2. Natuurfilosofie werd fysica(1543: Copernicus en Vesalius), later ook andere
natuurwetenschappen en sociologie/psychologie
3. Ratio (rede, verstand) en empirie (zintuiglijke waarneming)
2. Religie zoekt naar iets absoluuts en biedt troost en zingeving
1. Domein: zingeving, waarden, bewustzijn (wie ben ik zelf, dit kunnen we nt onderzoeken, het
‘is’)
2. ‘voorbij’ zintuigen en verstand
Filosofie houdt zich bezig met beide aspecten
Soms heeft wetenschap ook geen antwoord op vragen maar religie wel
DRIE GROTE VRAGEN: SOORTEN VAN FILOSOFISCHE VRAGEN
De vragen van Kant (filosoof van de verlichting)
alle filosofische vragen terugbrengen tt 3 vragen
1. Wat kan ik weten? (ons denken)
2. Wat moet ik doen? (ons handelen, ethiek en sociale filosofie)
3. Wat mag ik hopen? (onze verwachtingen)
Je kan deze 3 vragen terugbrengen tt 1 vraag: Wat is de mens?
Indeling van Ferry (hedendaagse filosoof)
1. Kennis: werkelijkheid
2. Ethiek: rechtvaardigheid
3. Wijsheid: heil of geluk
Verschil tss kennis en wijsheid
Kennis kan je leren (objectief) hoe feiten op elkaar inwerken, wijsheid komt met de jaren en betekend
dat je in staat kan zijn om in bepaalde situaties goed om te gaan met dingen, jezelf en je medemens in
een goede toestand brengen, rust dit zorgt voor geluk, hoe meer wijsheid je hebt, hoe minder leed
(veel culturen wijsheid nt in brein maar in het hart)
HET HUIS VAN DE FILOSOFIE
Je kan filosofie indelen aan de hand van feiten (ontologie) en waarden (goed, schoon, waar)
1. Ontologie: vragen over het zijnde (dat was is); zijn, bewustzijn, mens
1) Kosmologie: werking van de kosmos en natuur, de fysische wereld
Vanaf Newton ontstaan de natuurwetenschappen (fysica of natuurfilosofie, scheikunde,
biologie,…)
Wat was er voor de BigBang?
2) Metafysica (boven de fysica): aard van en orde achter wat is, achterliggende principes
Wanneer dit principe God wordt genoemd, spreekt men van theologie
Wat is dood? Wat is tijd?
3) (wijsgerige) antropologie: vragen over de aard, de status en de plaats van de mens
- Sociologie: mens in sociale context
- Psychologie: mens als geestelijk wezen
- Culturele antropologie: mens als cultuurwezen
- Agogie: mens als (be)handeld wezen
Wat is de essentie van de mens?
!! mens is zowel gedachte als ‘zijn’
2. 3 grote waarden (van Plato)
2
, 1) Het Ware (oordelen over objecten)
a) De epistemologie of kennisleer houdt zich bezig met de vragen over waarheid en
kennis.
Voorbeelden van zulke vragen zijn: “Wat is kennis?”, “Wat is kennis?”, “Wat is het verschil
tussen waarheid en mening?”, “Waarop is ware kennis gefungeerd?”, “Wat zijn de grenzen
van de kennis en hoe kunnen we zekere kennis bereiken?”
b) De logica houdt zich bezig met de vraag: “Wat is geldig redeneren?”. In de twintigste
eeuw ontstonden de wetenschapsfilosofie, de taalfilosofie en de bewustzijnsfilosofie
als aparte takken van de kennisleer. Iets is wat het is.
c) De wetenschapsfilosofie houdt zich bezig met de grondslagen van de kennis en de
afzonderlijke wetenschappen. Methoden, grondstellingen, begrippen en doel
worden hiervan verhelderd en aan kritisch onderzoek onderworpen. Wat is juiste
wetenschap en waarover moeten we onderzoek voeren.
d) De taalfilosofie behandelt het ontstaan, de ontwikkeling, de betekenis en de functie
van de taal. Behandeld ook het verschil tss taal en werkelijkheid.
2) Het Goede en Het Rechtvaardige
a) De ethiek onderzoekt het goede. Ze vraagt wat goedheid en rechtvaardigheid is, of
en hoe het goede kan gefundeerd worden, of normen en waarden een universele
grond hebben, dan wel relatief zijn aan de mens en cultuur.
b) Toegepast op de maatschappij vertaald de vraag naar het goede zich in de vraag:
“Hoe dient een rechtvaardige maatschappij te worden georganiseerd?” Dit soort
vragen behoort tot het domein van de politieke en/of sociale filosofie.
c) Ook de rechtsfilosofie is een apart vakgebied: daarin wordt oa de vraag gesteld naar
de aard en de oorsprong van recht en haar verhouding tt ethiek.
3) Het Schone
a) De esthetica houdt zich bezig met de vraag naar wat Schoonheid en wat Kunst is.
b) Afgeleide deelgebieden zijn de kunst- en cultuurfilosofie.
DE PRE-SOCRATISCHE FILOSOFIE: DE VOORSOCRATISCHE NATUURFILOSOFEN
Oorsprong westerse filosofie, ze hebben de eerste stappen gezet naar een nieuw soort denken.
6de – 5de E voor Christus, rond Egeïsche Zee
Hun vragen waren vooral kosmologisch geïnspireerd, ze gingen opzoek naar de oorsprong van de kosmos en
naar de principes van verandering. Wat is het eerste beginsel (archè)? Welke kosmische krachten spelen in het proces
van verandering (kosmogonie)?
Beperken tot 6 bekende figuren
THALES VAN MILETE
‘eerste’ filosoof – volgens Plato onbeholpen en niet erg praktisch aangelegd
1ste die complexe werkelijkheid terugbracht tot 1 oerbeginsel of archè; alles is ontstaan uit water en
keert ernaar terug, zonder water geen leven mogelijk: reductionisme of het herleiden van complexe
werkelijkheid tot 1 beginsel
wiskundige stelling: stelling van Thales; A/B=D/C, gebruikt om hoogte piramiden te weten, was ook
astronoom dus wist zonsverduistering te voorspellen eerste keer wiskundige formule toegepast in
werkelijkheid
‘Ken jezelf’ oproep tot zelfkennis fundamentele filosofische taak
ANAXIMANDER VAN MILETE
- Leerling van Thales ging verder in op vraag naar eerste beginsel
- Er is nog iets voor water, water moet ook uit iets bestaan
Voor water is het apeiron (het onbepaalde of onbeperkte) is het eerste beginsel waaruit alles
voorkomt.
3
