Hoofdstuk 3: Het hedendaagse samenleven
3.1. De gedifferentieerde maatschappij
Basisvraag 3
Sociale-tijdsdiagnosevraag: “In welke maatschappij leven wij thans?”
Gaat de ordening/structurering van de hedendaagse maatschappij na
bv. welke facotren maken bijvoorbeeld dat er op mondiaal niveau een relatief ordentelijk
economisch verkeer mogelijk is?
Wat is de invloed van de gevonden kenmerken mede de levenstrajecten en – kansen (huidige
samenleven) op het individu?
bv. meer digitale infoermatie: effecten op autonomie en individuele keuzes?
Twee grote luiken:
1. Het maatschappelijk heden
vraag naar structuurkenmerken of essentiële en duurzame eigenschappen die het globale
functioneren en de ordening van onze samenleving verhelderen
Structuurkenmerk of structureel kenmerk
= een essentiële en duurzame eigenschap van een sociaal verband, zoals een samenleving,
die licht werpt op haar globale functioneren en geordend karakter
bv. modern-westerse samenleving kent een hoge graad van arbeidsdeling of taakdifferentiatie
= structuurkenmerk van onze samenleving
2. De maatschappelijke toekomst
Aan de hand van gedetecteerde tendensen of ontwikkelingen
De gedifferentieerde samenleving
Basisstelling: onze hedendaagse samenleving in driedelig opzicht sociaal gedefinieerd
Sociale differentiatie
= het bestaan van verschillen of differenties tussen sociale eenheden die aan de hand van een
eenduidig principe kunnen worden gedefinieerd
1. Taakdifferentiatie
= professionele specialisatie in brede zin: tussen beroepssposities en sociale verbanden (twee
soorten sociale eenheden)
Eenheden zijn deels verschillende beroepsposities, deels uiteenlopende georganiseerde sociale
verbanden waartussen ee nsterke mate van specialisatie bestaat
bv. ziekenhuis: externe leveranciers, producenten van computers, boekhouders, verplegers, technici…
Gevolg: veralgemeende of gegeneraliseerde afhankelijkheid
2. Verticale sociale differentiatie
= stratificatie tussen ongelijke sociale eenheden van een samenleving die in verschillende lagen
boven op elkaar zijn gestapeld
bv. beroepsposities vormen basiscellen van sociale klassen Uiteenlopende sociale eenheden die
zich niet specialistisch maar hiërarchisch tot elkaar verhouden
Stratificatie
= hiërarchie of sociale ladder
Ongelijkheid in inkomen, diploma en macht, status
Sociale eenheden in onze maatschappij zijn in eerste instantie klassen
daarom spreken we van een klassenmaatschappij
, Klassendifferentiatie is een structuurkenmerk van onze maatschappij, alsook etnische en
geslachtsstratificatie. Dit zijn allemaal voorbeelden van verticale sociale differentiatie.
3. Horizontale sociale differentiatie
= maatschappij in gelijke sociale eenheden
bv. de economie, de politiek, de wetenschap, onderwijs, media, gezin, onderwijs
Complexe afhankelijkheidskettingen waarbinnen de actoren zich toeleggen op steeds een
andere algemene taak of maatschappelijke opgave/functie
bv. wetenschap: voortbrengen ware kennis, politiek: implementeren collectief genomen
beslissingen, media: nieuw en ontspanning…
Zijn onderling vergelijkbaar omdat ze allemaal een maatschappelijk functie vervullen
Maatschappelijke functies
= de algemene opgaven waarvoor iedere samenleving zich gesteld ziet
Primair structuurkenmerk
= manier waarop een samenleving daarmee omgaat: omdat de vormgeving van maatschappelijke
functies mede de elementaire ordening van een maatschappij vastlegt
Weinig complexe samenlevingen/niet-moderne samenleving
Multifunctioneel eenheden, met relatief lage graad van arbeidsdeling
bv. clans met dorpsoudsten die optreden als politici, rechters, ‘wijzen’, bankiers…
Moderne samenleving: hoge mate van taakdifferentiatie gaat samen met functionele
differentiatie
Functionele differentiatie
= het uiteenvallen van de samenleving in relatief zelfstandige sociale eenheden die zich toeleggen op
het vervullen van telkens één enkele maatschappelijke functie
bv. economie, politiek, onderwijs, massamedia, recht, gezondheidszorg
Vanuit maatschappelijk oogpunt: functionele sub – of deeldomeinen / functiesystemen
Vorm van horizontale differentiatie: onderling gelijke sociale eenheden (evenwaardig)
Bij verschillende functiesystemen horen uiteenlopende sociale posities en rollen
bv. leraar en student (onderwijssysteem), dokter en patiënt (gezondheidszorg)…
We veranderen meermaals van functiesysteem en daarbij wisselen we dus ook van positie of
rol
bv. ‘s morgens naar bakker (consument), erna les volgen (leerling)
Functiesystemen verschillen van elkaar omdat ze zich toeleggen op telkens één
maatschappelijke opgave
bv. wetenschap onderscheidt zich van economie, en deze onderscheiden zich van het
onderwijs
In een functioneel gedifferentieerde samenleving zijn alle functiesystemen principieel nodig en
zijn daarom gelijkwaardig
Ieder maatschappelijk deeldomein legt zich toe op een opgave waarvoor een
maatschappij hoe dan ook een duurzame oplossing dient te vinden
Zijn van elkaar afhankelijk om hun taak naar behoren uit te voeren
bv. gezondheidsbestel is afhankelijk van wetenschap, van de vorming van nieuwe
artsen/specialisten binnen het onderwijssysteem…
Conclusie: Onze samenleving is in drievoudig opzicht gedifferentieerd:
Taakdifferentiatie, klassendifferentiatie en functionele differentiatie zijn samen met etnische en
geslachtsdifferentiatie wezenlijke structuurkenmerken van onze samenleving
