Stress en Gezondheid TiU
Why Zebras don’t get Ulcers - Robert Sapolsky
MechteldC
Stress en Gezondheid
Opmerking vooraf
- Alle kopjes zijn oranje gekleurd.
- Alle deelkopjes zijn lichtoranje gekleurd.
- Belangrijke termen zijn dikgedrukt.
- Extra termen en sommige opsommingen zijn schuingedrukt.
- Belangrijke personen zijn onderstreept.
- Alle afbeeldingen komen uit de slides van Stress en Gezondheid 2020-2021, tenzij
anders vermeld
-Hoorcollege 1 - Introductie Stress en Gezondheid-
-Hoofdstuk 1 en 2-
F.S. Dhabhar (2018). The Short-term stress response – Mother nature’s mechanism for enhancing protection and performance
under conditions of threat, challenge, and opportunity. Front. Neuroendocrinol.; 49: 175-192. Doi:10.1016/j.yfrne.2018.03.004
Evidence levels
Met de niveaus in de afbeelding rechts kun je de kwaliteit van
een studie beoordelen. Een klinische observatie (bijvoorbeeld
een dokter die ziet dat een medicijn werkt bij één patiënt) is niet
betrouwbaar en je kunt dan niet zeker weten dat het echt klopt.
Een systematische review van RCT’s (Randomised
Controlled Trials) is het beste.
De 5 stappen van een onderzoek zijn als volgt:
Als het gaat over stress zijn er in de eerste stap wat onduidelijkheden, want iedereen weet wat
stress is, maar er is niet één definitie, mensen beschrijven het dus verschillend.
De definitie van stress die we gebruiken in de cursus is: “Een conditie of gevoel die een persoon
waarneemt waarvan de persoonlijke en sociale vraag groter is dan de persoon aankan.” Het
gaat dus om wat de persoon aankan en minder over wat de daadwerkelijke situatie is.
Er is een verschuiving geweest van stressvolle gebeurtenissen. In ancient history ontstond
stress vooral bij acute (aangevallen worden door een dier) of chronische (lange tijd
voedseltekort) fysieke crises, heden ten dage ontstaat stress bij een psychologische of sociale
crisis of voortdurende psychologische stress.
1
, Stress en Gezondheid TiU
Why Zebras don’t get Ulcers - Robert Sapolsky
MechteldC
Het is belangrijk om stress te bestuderen, omdat het de (mede)veroorzaker is van veel ziektes,
zoals takotsubo syndroom of alcoholconsumptie die leidt tot leverschade. De connectie tussen
stress en gezondheid is als volgt:
- Stress → gezondheid (acuut)
- Stress → psychologische problemen → gezondheid
- Stress → psychologische problemen → gedragsmatige componenten → gezondheid
Gevolgen van stress op gezondheid:
- Stress maakt mensen ziek zonder dat ze een ziekte hebben, waardoor er onnodig
gebruik wordt gemaakt van de gezondheidszorg.
- Verhoogt de kans op mentale en fysieke gezondheidsproblemen.
- Negatieve invloed op het herstel na een ziekte of blessure
- Negatieve invloed op de effecten van medische interventies (mensen houden de
behandeling bijvoorbeeld minder lang vol)
- Negatieve invloed op de communicatie tussen patiënt en arts (mensen onthouden
bijvoorbeeld minder informatie die de arts vertelt)
Homeostase
Homeostase is wanneer alles in het lichaam ideaal is, dus wanneer er genoeg zuurstof is, de
temperatuur goed is, etc. Je lichaam en hersenen streven naar homeostase. Een stressor kan
alles zijn wat de homeostase verstoort; een stressrespons is een actie van het lichaam om
homeostase terug te brengen. Een stressor kan ook de anticipatie zijn van een gebeurtenis, dan
wordt er al een stressrespons opgewekt zonder dat er echt
een dreiging is.
Stress is niet per se slecht, adaptieve stress kan juist goed
zijn, maar disruptieve stress is slecht
- Adaptief: acuut, kortdurend, snel herstel, bereidt het
lichaam voor op gevaar, signaleert gevaar
- Disruptief: chronisch, lange duur, langzaam herstel,
vroeg begin, bereidt het lichaam voor op niks,
signaleert niks
Positieve consequenties:
- Kortdurende stress (duurt een aantal minuten tot uren):
- Verhoogt de immuunreactie.
- Verbetert de mentale en fysieke prestatie
- Langzamere progressie van kanker
- Chronische stress (duurt een aantal uren per dag voor een aantal weken of maanden):
- Onderdrukt symptomen van auto-immuunziekte
Negatieve consequenties:
- Korte termijn:
- Emotioneel: negatief humeur
2
, Stress en Gezondheid TiU
Why Zebras don’t get Ulcers - Robert Sapolsky
MechteldC
- Cognitief: verslechterde concentratie en geheugen
- Gedragsmatig: roken, alcoholgebruik
- Biologisch: verslechterd immuun- en endocriene systeem
- Lange termijn:
- Gezondheid: auto-immuunziekte, cardiovasculaire aandoeningen, progressie van
kanker, vatbaarder voor virale en bacteriële infecties, slechtere wondgenezing
Er zijn drie type immunoresponses:
- Immuno-protective responses: bevorderen wondgenezing, verwijderen infecties en
kanker en medieëren vaccin-geïnduceerd immunologisch geheugen.
- Immuno-pathological responses: bedoeld tegen het eigen lichaam (auto
immuunziekten) of ongevaarlijke antigenen (allergieën) en responses die een
chronische, niet oplosbare ontsteking hebben
- Immuno-regulatory responses: immuuncellen en factoren die de functie van andere
immuuncellen downreguleren
Belangrijke factoren die bepalen of stress de immuunfunctie verbetert of onderdrukt zijn:
- Effect van stress op de verdeling van immuuncellen in het lichaam
- De duur van de stress
- Differentiële effecten van fysiologische vs farmacologische concentraties
- De timing van stressor of stresshormoon blootstelling
Wat gebeurt er in ons lichaam tijdens stress?
Als we kijken naar de geschiedenis van stressonderzoek zien we:
- Charles Darwin (1809-1892) “Organisms capable of adapting to changing environment
will survive.” Wanneer er bedreigende situaties zijn heeft het organisme dat zich het best
heeft aangepast ook de meeste kans op overleving
- Claude Bernard (1813-1878) “Milieu interieur”. De innerlijke staat van een organisme
moet stabiel blijven om je aan te kunnen passen aan de omgeving
- Walter B. Cannon (1871-1945) “Fight or Flight response”. Dit was een manier om te
verklaren hoe organismen kunnen omgaan met stress. Bij stress wordt je lichaam
geactiveerd om te vechten of te vluchten om zo de kans op overleving groot te maken.
Het autonome zenuwstelsel
Dit stelsel stuurt onze handelingen aan. Het
parasympatische deel functioneert met name
wanneer we in rust zijn en het sympatische
wanneer we geactiveerd zijn. De communicatie
gebeurt door neurotransmitters voor de korte
afstanden en hormonen voor de lange afstanden.
3
, Stress en Gezondheid TiU
Why Zebras don’t get Ulcers - Robert Sapolsky
MechteldC
Centraal zenuwstelsel en endocriene systeem
Deze twee systemen werken samen. Het CZS
wordt aangestuurd in de hersenen door
neurotransmitters. Het endocriene systeem wordt
meer aangestuurd door hormonen en is een
secundaire reactie (hoewel het elkaar snel opvolgt).
Systemen
- CZS: sympathetic adrenomedullar system
→ hormonen (SAM)
- Hypothalamus → pituitary → adrenal gland → hormonen
(HPA-axis)
Deze twee systemen werken samen.
Bij SAM worden in het centraal zenuwstelsel (dus in de hersenen)
epinefrine (adrenaline) en norepinefrine (norepinefrine)
aangemaakt in reactie op stress. Daarna wordt de HPA-as geactiveerd
waarbij glucocorticoïden: cortisol, steroïden, oestrogenen en
progestinen worden aangemaakt. Cortisol is het bekendste
stresshormoon. Glucocorticoïden worden uitgescheiden door de
adrenale klieren en is op veel manieren gelijkend op epinefrine, maar
epinefrine geeft veel sneller een reactie, glucocorticoïden
ondersteunen dit gedurende enkele minuten of uren.
Glucocorticoide hormoonafgifte (HPA-as)
Bij een stressor scheidt de hypothalamus verschillende hormonen uit
in de hypothalamis-pituitary circulatory system. De hoofdveroorzaker
hiervan is CRH (corticotropin releasing hormone), dit spoort de
pituitary gland aan ACTH (corticotropine) af te geven. Hierna bereikt
het de bijnier (adrenal gland) en stimuleert het
glucocorticoideafgifte.
Andere hormonen die worden aangemaakt als reactie op een
stressrespons:
- Glucagon in de nieren zorgt voor energie
- Prolactine zorgt voor een verlaagde sex-drive
- Vasopressine verhoogt de bloeddruk, waardoor je hartslag omhoog gaat en je lichaam
actief wordt
4
