SOCIALE EN CROSS-CULTURELE
PSYCHOLOGIE
Jildou Peeters
,Inhoud
college 1 inleiding (hoofdstuk 2) ............................................................................................................. 2
College 2 sociale perceptie en attributie (hoofdstuk 3) .......................................................................... 8
College 3 sociale cognitie (hoofdstuk 4) ................................................................................................ 17
College 4 identiteit en zelfbeeld (hoofdstuk 5) ..................................................................................... 25
College 5 attitudes, gedrag en overreding (hoofdstuk 6) ..................................................................... 35
College 6 sociale beïnvloeding (hoofdstuk 8) ........................................................................................ 42
College 7 pro-sociaal gedrag (hoofdstuk 10)......................................................................................... 51
College 8 interpersoonlijke relaties (hoofdstuk 11) .............................................................................. 61
College 9 groepsdynamiek (hoofdstuk 12) ............................................................................................ 71
College 10 vooroordelen en conflicten (hoofdstuk 14) ........................................................................ 84
College 11 culturele sociale psychologie (hoofdstuk 15) ...................................................................... 93
Aantekeningen thema colleges (extra colleges 2, 4 en 6) ................................................................... 103
Vragen/verdere uitleg over dingen uit de extra colleges (1, 3 en 5), die wellicht nog niet beantwoord
zijn in de samenvatting........................................................................................................................ 109
Belangrijke theorieën per college ....................................................................................................... 110
Voorbeeld tentamenvragen ................................................................................................................ 117
Dit document bevat een samenvatting van alle colleges (met aanvullingen vanuit het boek) van het
vak Sociale en cross-culturele psychologie (PSBA1-18). Daarnaast bevat het aantekeningen van de
extra themacolleges die zijn gegeven, een lijst met alle belangrijke theorieën en tot slot nog enkele
voorbeeld tentamenopgaven.
Alle belangrijke begrippen zijn onderstreept. Een aantal dingen staan in het rood aangegeven. Dit zijn
onderwerpen waarvan de docent tijdens de colleges heeft genoemd dat ze vaak/altijd terugkomen
bij het tentamen.
Voor opmerkingen, suggesties of vragen kan je mailen naar: Jildoupeeters@gmail.com
,college 1 inleiding (hoofdstuk 2)
Sociale psychologie
Sociale psychologie is de alledaagse wetenschap, die gaat over denken en voelen, de interactie met
anderen, conflicten, haat en liefde. Het gaat over eigen denkprocessen en gedrag en hoe dit
samenhangt en beïnvloed wordt door het gedrag van andere mensen. Het zijn allemaal
onderwerpen, die ons als mens sterk bezighouden; iedereen is een soort amateur sociaalpsycholoog.
Doelen van het vak
▪ Inzicht in hoe gedachten, gevoelens en gedrag wordt beïnvloed door anderen
▪ Je kunt een samenvatting geven van de belangrijkste theorieën, onderzoeksresultaten en
wetenschappers in de sociale en cross culturele psychologie (SCCP)
▪ Je kunt verband leggen tussen onderzoeksresultaten en concepten en theorieën in SCCP
▪ Je kunt verband leggen tussen concepten en theorieën in de SCCP en concrete voorbeelden
uit persoonlijk leven of samenleving
Waar moet je opletten bij het lezen van het boek en wat is wel of niet belangrijk:
▪ Namen moet je wel kennen, maar de biografie is verder niet relevant
▪ Let op de grafieken en theorieboxen
▪ Zorg dat je de begrippen (gele kaders) goed kent
▪ ‘research close up’ moet je snappen. Je hoeft het niet in details te onthouden, maar wel de
resultaten, het type onderzoek en de namen van de onderzoekers. Zie hierbij ook het
verband met de theorie.
▪ Bij een tentamenvraag wordt altijd naam van onderzoeker en onderwerp vermeld, nooit
alleen de naam
Bystander effect = hoe meer mensen aanwezig zijn, hoe minder groot de kans wordt dat iemand zal
helpen of er tussen zal komen. Dit komt door de verdeling van verantwoordelijkheid, de evaluatie dat
er niks aan de hand is en de angst om jezelf voorschut te zetten. Het bystander effect kan vermeden
worden door een verantwoordelijke aan te wijzen en duidelijk te maken dat je hulp nodig hebt.
Velden waar de sociale psychologie een bijdrage levert
1. Economie – crisis in 2008:
▪ Economen gaan er vanuit dat mensen rationele wezens zijn, die nadenken over alles wat ze
doen en aan de hand daarvan een rationele beslissing te nemen. Toch zal dit denkbeeld van
de economen fouten opleveren, want dat is niet geheel hoe de mens in elkaar zit. Een van de
problemen van de economie is dat ze weinig inzichten hebben in de drijfveren van menselijk
gedrag. Dit zorgt ervoor dat economen bijvoorbeeld slecht kunnen voorspellen wanneer er
een crisis aankomt.
▪ Volgens de Nobelprijswinnaars Akerlof en Shiller zijn er te veel economische modellen en te
weinig sociale psychologie. Dit zorgt voor een niet accurate voorspellen van een crisis. Ze
hebben geprobeerd om sociale psychologie meer in de economie te integreren. Volgens
Akerlof en Shiller zullen mensen niet rationeel handelen op het moment dat er paniek
uitbreekt, maar wordt het gedrag bepaald door instinct en emotie. Dit fenomeen wordt door
de Britse econoom Keynes ook wel aangeduid met de term ‘animal spirits’.
2. Klinische psychologie – sociale aspecten van klinische problemen.
▪ In de klinische psychologie speelt de vraag waar psychische problemen vandaan komen,
een belangrijke rol. Veel klinisch onderzoek kijkt naar aspecten zoals genen, hersenen en
, er wordt onderzoek gedaan naar behandelingen met medicatie. Dit is wellicht niet
voldoende. Er zijn verschillende onderzoekers die gevonden hebben dat de sociale
inbedding van individuen een van de belangrijkste factoren is voor het ontwikkelen van
een depressie. Vanuit de sociale psychologie wordt dan ook een verklaring gegeven voor
depressie: mensen met een sterk sociaal netwerk zijn minder geneigd om een depressie
te ontwikkelen. Hiermee wordt dus gezegd dat sociale relaties een belangrijke invloed
hebben op de geestelijke gezondheid.
3. Daarnaast lijkt er ook een verband te zijn tussen sociale ongelijkheid en het aantal psychische
stoornissen. Hierbij is dus niet alleen armoede een probleem, maar ook sociale ongelijkheid
tussen mensen. Het is niet alleen de objectieve armoede, maar ook hoeveel men heeft in
vergelijking met anderen. Wanneer er meer ongelijkheid is onderling, kan dit leiden tot meer
psychische problemen. Dit komt vermoedelijk doordat men dan ziet dat anderen meer
hebben en dit vinden wij als mens lastig om te accepteren. Mensen zijn namelijk sociale
dieren die zichzelf continu vergelijken met andere individuen of groepen. Psychoses komen
dan ook het vaakst voor in de steden.
Wat is sociale psychologie?
Psychologische processen zijn tot op zekere hoogte functioneel en helpen daarmee het individu om
een bepaald doel te bereiken. Mensen hebben een bepaald doel en veel van de processen die
mensen hebben zijn dan ook gericht op dat doel. Dit komt doordat psychologische processen over
het algemeen door miljoenen jaren evolutie best efficiënt en functioneel zijn, mensen zijn zich hier
niet bewust van; het is niet dat ze zich bewust functioneel gedragen.
Een voorbeeld van een functie is het hebben van veel vrienden. Mensen hebben graag veel vrienden,
omdat het goed voelt om veel vrienden te hebben. Dit gevoel komt uit de evolutionaire geschiedenis.
Vroeger was het functioneel om een sterk sociaal netwerk te hebben, omdat de kans op overleven
dan groter was.
Massagedrag: sociale identiteit is heel belangrijk bij de voorspelling of men massagedrag (protesten)
gaat vertonen; denkt men dat een protest effectief gaat zijn (efficiency); het is zo onrechtvaardig dat
ze gaan protesteren (legitimiteit). De sociale identiteit staat centraal, zowel in de perceptie van
macht als in de perceptie van legitimiteit. Mensen komen vaak in actie, omdat een groep die voor
hun van belang is, onrecht wordt aangedaan. De groepsidentiteit is dus van wezenlijk belang als het
gaat om massagedrag.
Wat doen sociaalpsychologen?
▪ Empirisch onderzoek (vooral experimenteel, maar ook andere methoden)
▪ Veel effecten en theorieën
▪ Relatie vinden tussen onderzoek dat is gedaan en het eigen leven
Een voorbeeld- opleidingsniveau en hoe mensen kijken naar mensen met een laag opleidingsniveau:
Er is een studie gedaan naar humor, waarbij racistische grappen vergeleken worden met grappen
over laagopgeleiden. Over de grappen die gingen over laagopgeleiden kon men harder lachen. Dit
laat zien dat het sociaal aanvaardbaar is om te lachen over lager opgeleiden.
Weiners attributie theorie toegepast op lager opgeleiden (H3 p.69):
Bij dit onderzoek worden arme mensen vergeleken met lager opgeleiden. Mensen vinden dat arme
mensen minder verantwoordelijk zijn voor de situatie dan laagopgeleide mensen. Dit komt
vermoedelijk doordat er wordt gedacht dat iedereen opleiding kan krijgen. Doordat lager opgeleiden
verantwoordelijk worden gehouden voor hun opleidingsniveau wordt er snel minachtend of boos
naar ze gekeken, terwijl mensen juist met medelijden naar armen kijken. Toch is het niet zo dat je
, geheel verantwoordelijk bent voor je opleidingsniveau: er spelen ook andere factoren een rol. Het is
dus foutief om mensen verantwoordelijk te houden voor hun opleidingsniveau en deze
verantwoordelijkheid zorgt dan ook voor meer onbegrip naar lager opgeleiden.
Cross-culturele psychologie
▪ Sociale psychologie kijkt naar het sociaal gedrag van de mens:
Japan = Europa
▪ Bij cross-culturele psychologie wordt er gekeken naar verschillen tussen culturen:
Japan is NIET Europa
▪ Culturele psychologie kijkt naar de invloed van cultuur op een psychologisch proces:
Invloed Japanse cultuur op zelfbeeld
Wat is cultuur? Het begrip cultuur verwijst naar verschillende aspecten van onze leefomgeving en
ons gedrag:
- Patronen in ons sociale gedrag
- Onze gebruiken en tradities
- Sociale normen en regels
- De organisatie van onze samenleving
Cultuur is het geheel van geleerde betekenissen verkregen door een menselijke populatie, of door
identificeerbare delen van een populatie, en door gegeven van de ene generatie op de andere (is
veranderlijk).
Veel aspecten van cultuur zijn dus een aanpassing aan omgeving en levensomstandigheden. Dit
proces gaat vaak traag en is niet rationeel of instrumenteel: mensen vinden cultuur echt belangrijk.
Cultuur is het gevolg van een complex proces. Bepaalde psychologische uitkomsten (cross culturele
verschillen in waarden), deze verschillen in waarden en gedrag hangen samen met ecologische
context (gaat over klimaat en landschap etc.). Dit is zo omdat de ecologische context bepaalt hoe
mensen overleven. Namelijk via instituties zoals jacht, landbouw of mijnbouw – de verschillende
samenlevingen hebben ook weer verschillende culturen. De instituties bepalen hoe we overleven en
hoe we ons van voedsel voorzien. Deze instituties hebben een sterke invloed op hoe onze cultuur
eruit ziet; dit komt doordat andere dingen van belang zijn. De instituties gaan over hoe we zorgen
voor ons overleven van de groep, dit zorgt voor bepaalde sociale gebruiken (familiestructuren/
