Orthopedagogiek
Een eerste oriëntatie
13e Druk
H1,H2,H3,H5,H6.3,H7,H10.6,H11,H12,H13,H14
Met oefenvragen en afbeeldingen uit het boek!
1
, Hoofdstuk 1
Opvoeden, pedagogiek en orthopedagogiek
1.1 Een cultuurverschijnsel
Opvoeding
• Er zijn waarneembare verschillen in de manieren van opvoeden
• De cultuur en periode waarin men opgroeit bepalen in grote mate de manier waarop
een opvoeding plaatsvindt
• Hoe iemand een kind opvoedt hangt af van persoonlijke overwegingen en de wet
1.2 Rechten van het kind
Kinderrechtenverdrag
• Bestaat uit 54 artikelen
• Op te splitsen in drie categorieën
o Recht op onderhoud
▪ Rechten op gebied van voeding, gratis onderwijs, zorg en begeleiding
bij een beperking
o Recht op bescherming
▪ Recht op bescherming tegen uitbuiting, verwaarlozing, mishandeling,
seksueel misbruik en veiligheid
o Recht op participatie
▪ Recht op inspraak, eigen meningsvorming, mee mogen beslissen,
cultuur en geloof
1.3 Pedagogiek en opvoeden
Pedagogiek
→ De leer van het opvoeden
• Richt zich op het ‘normale’ kind en ‘normale opvoedbaarheid’
o Normaal is datgene wat als normaal (de norm) geldt binnen een bepaalde
cultuur en tijdsfase
Pedagogie
→ Het handelen binnen de opvoedingssituaties (de praktijk)
Ontwikkeling
• Wisselwerking → opvoeder en kind beïnvloeden elkaar
• Afhankelijke van interne en externe factoren
• Interne factoren
o Aanleg/erfelijkheid
• Externe factoren
o Omstandigheden waarin het kind opgroeit
Omgang
• Kind is sterk afhankelijk van de hulp van zijn opvoeders
• Kind heeft behoefte aan voeding, bescherming, verzorging en leert vervolgens met
stapjes zich te ontwikkelen
2
,Unieke omgang
• De omgang tussen opvoeder en kind waarin wederzijdse betrokkenheid valt waar te
nemen
• Bij die betrokkenheid vormen geborgenheid, veiligheid en een uitnodigende (leer)
omgeving een basis voor verdere ontplooiing → bevordert de sociale en emotionele
ontwikkeling
• Normen en waarden worden overgedragen
Omgang en invloed
• Een opvoeder oefent in zijn omgang met het kind veelal een doelgerichte invloed uit.
Die invloed is erop gericht het kind iets te leren, duidelijk te maken of iets te laten
ervaren
• Opvoeding is niet altijd bewust → veel dingen gebeuren gewoon (het kind wordt
beïnvloed door de activiteit van zijn opvoeders en leert er iets van)
Omgang, grenzen, consequent zijn en vrijheid
• Kind leert dat het niet alles mag doen, er worden grenzen gesteld → Het kind wordt
direct en consequent op zijn gedrag aan gesproken. Dit geeft duidelijkheid en leert
stapsgewijs hoe het zich de volgende keer dient te gedragen
• Vrijheid is belangrijk om zo op eigen initiatief de wereld te ontdekken
• Kind moet ruimte krijgen om fouten te maken en te mogen vallen en op staan
Geborgenheid en veiligheid
• Legt een belangrijke basis voor de ontwikkeling van zelfvertrouwen en weerbaarheid
• Het ervaren van geborgenheid, warmte en acceptatie zorgt voor emotionele en
lichamelijke vrijheid
Geleide zelfstandigheid
→ Leiding en begeleiding van de opvoeder moeten langzaam afnemen en uiteindelijk leiden
tot een vorm van zelfgeleide zelfstandigheid, doordat het kind leert om aan zijn eigen
bestaan leiding te geven
Stimuleren, praten en luisteren
• Stimuleren van de ontwikkeling is belangrijk zodat het kind uitgenodigd en
uitgedaagd wordt om de wereld te leren ontdekken en ervaren
• Uitleggen, voordoen, praten, luisteren en complimenten geven zijn van belang voor
eigenwaarde, zelfwaarde en succeservaringen
Natuurlijke activiteiten
→ Activiteiten die plaatsvinden in de dagelijkse omgang tussen opvoeder en kind
(natuurlijke band)
Georganiseerde activiteiten
→ Deelname aan vormen van onderwijs, opvang, buitenschoolse activiteiten,
sportactiviteiten en muziekles
3
, Voorlopig doel
→ Tussenstappen in de opvoeding waarbij mogelijke iets bereikt kan worden
• Iets wat door oefenen en/of ervaringen op korte termijn geleerd kan worden
Opvoeden als proces
• Naarmate het kind ouder wordt, leert het geleidelijk aan meer
verantwoordelijkheden op zich te nemen. Bij ouders werkt het omgekeerd
Einddoel van de opvoeding
• Niet éénduidig
• Vaak wordt het gezien als volwassen zijn (volgroeid zijn), maar volwassenheid is meer
dan alleen lichamelijk volgroeid zijn
• Het brein is pas volgroeid tussen het 20e en 25e levensjaar
Bij een volwassenen herkennen we in alle dynamiek openbaar zich plan, lijn, doelstelling,
gebondenheid van hetgeen men zichzelf heeft opgelegd
• De volwassene is op zichzelf aangewezen
• De volwassene staat volledig voor wie hij is
1.4 Opvoedingsstijlen
Hoe er kan worden opgevoed wordt grotendeels bepaald door de opvoeder. Mede
afhankelijk van zijn eigen competenties en de situatie en omstandigheden waarin de
opvoeding plaatsvindt
Opvoedingsstijlen en hun kenmerken
• Autoritair
o De opvoeder duldt weinig inspraak
o Kind is aan strenge regels gebonden
o Kind wordt gestraft wanneer het niet gehoorzaamt
o Opvoeder bepaalt wat wel en niet mag (staat niet/weinig open voor de
mening/wensen van het kind)
o De opvoeder belemmert de spontane ontwikkeling van het kind (geen
rekening met emoties/gevoelens)
o Weinig wederzijds vertrouwen
• Democratisch
o De opvoeder staat open voor de ideeën van het kind
o Naast controle en eisen aan het kind is er ruimte voor vrijheid
o Weinig gestraft, maar op een corrigerende manier gehandeld
o De opvoeder stimuleert het kind in zijn activiteiten
o Opvoeder en kind hebben een open relatie waarin sprake is van wederzijds
vertrouwen en respect
• Laissez-faire (verwaarlozend)
o ‘Alles kan en mag’
o Opvoeder weinig betrokken bij het kind
o Eigen belang voor het belang van het kind
o Geen eisen, regels en controle op wat het kind doet
4
