Samenvatting Psychiatrie, een inleiding
HOOFDSTUK 1. INTRODUCTIE
1.1 INLEIDING
1.1.1 WAT IS AFWIJKEND GEDRAG?
Psychopathologie: deelgebied van psychiatrie en de klinische psychologie dat zich bezighoudt met
diverse vormen van afwijkende emoties, gedachten en gedrag, de oorzaken daarvan en de
behandelmogelijkheden.
− Psychiatrie: medisch specialisme dat zich richt op de diagnostiek en behandeling van
psychische stoornissen.
− Klinische psychologie: tak van psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving, oorzaken
en behandeling van psychische stoornissen om het geestelijke welzijn te bevorderen.
Psychische stoornis: geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragspatronen dat wordt
gekenmerkt door onder andere een storing in het functioneren en (persoonlijk) lijden.
1.2 HOE NOEMEN EN DEFINIËREN WE AFWIJKEND GEDRAG ?
1.2.1 CRITERIA VOOR AFWIJKEND GEDRAG
Criteria om te beoordelen of emoties, gedachten en gedrag afwijkend zijn:
1. Uitzonderlijk
− Dingen zien die er niet zijn en dingen horen die er niet zijn → afwijkend (op uitzondering
van religieuze ervaringen).
− Uitzonderlijkheid op zichzelf is niet voldoende om gedrag afwijkend te noemen.
2. Sociaal afwijkend
− Gedrag dat mensen in ene cultuur normaal vinden, in andere cultuur afwijkend →
rekening mee houden.
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit
− Hallucinaties of wanen → afwijkend.
4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon
− Persoonlijk leden als gevolg van problematische emoties (angst, depressie) kan afwijkend
zijn. Soms deze reacties juist normaal op een situatie (bij overlijden of bedreiging etc.).
5. Ongepast of contraproductief gedrag
− Gedrag dat geen bevrediging, maar onprettige gevoelens oproept → afwijkend.
− Gedrag dat ons beperkt in ons vermogen bepaalde rollen te vervullen of dat ons ervan
weerhoudt om ons aan onze omgeving aan te passen → afwijkend.
6. Gevaar
− Gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of anderen → afwijkend.
− Sociale context van belang, in oorlog mensen moedig die zichzelf opofferen.
➢ Afwijkend gedrag afhankelijk van de situatie!
1.2.2 CULTURELE ASPECTEN VAN AFWIJKEND GEDRAG
Abnormale gedragspatronen kunnen zich in verschillende culturen op verschillende manieren uiten.
Zelfs de woorden waarmee we psychische stoornissen beschrijven (bv. depressie of geestelijke
gezondheid) hebben in verschillende culturen een andere betekenis, of er bestaat geen equivalent
voor → betekent niet dat depressie in andere culturen niet bestaat, maar moet erachter komen hoe
mensen in andere culturen met emoties omgaan en hoe ze deze ervaren.
In China/Verre Oosten: nadruk op fysieke of somatische symptomen depressie → hoofdpijn,
vermoeidheid, zwakte.
Westen: nadruk op psychologische symptomen → schuldgevoel, somberheid.
,1.3 HISTORISCHE VISIES OP AFWIJKEND GEDRAG
1.3.1 HIPPOCRATES
Hippocrates sprak zijn overheersende geloof van zijn tijd tegen door te stellen dat ziekten van
lichaam en geest het gevolg waren van natuurlijke oorzaken, en niet van bezetenheid door
bovennatuurlijke geesten.
➢ Stelde dat gezondheid lichaam en geest wordt bepaald door evenwicht in humores → verstoring
in evenwicht humores was verantwoordelijk voor afwijkend gedrag.
Hij classificeerde abnormale gedragspatronen aan de hand van 3 hoofdcategorieën: melancholie
(buitensporige depressie), manie (uitzonderlijke opwinding) en bezetenheid (bizarre gedrag →
schizofrenie).
1.3.2 ARABISCHE PSYCHIATRIE
Arabieren ontwikkelden hun eigen psychiatrie, met aandacht voor behandelingen, theorieën en
diagnostiek.
➢ Typerend: mensgerichte benadering van geesteszieken (komt door Koran: psychische stoornis
gezien als praktisch probleem).
➢ Respectvol tegenover patiënten, nauwkeurige observaties van symptomen en zorgvuldige
registratie van de ontwikkeling en verandering → gedetailleerd overzicht.
➢ Liepen ver voor op Europa.
1.3.3 EXORCISME EN HEKSENVERVOLGINGEN
In middeleeuwen (EU) groeide geloof in bovennatuurlijke oorzaken weer → doctrine van
bezetenheid: volgens doctrine is afwijkend gedrag teken van bezetenheid door boze geesten/duivel.
➢ Exorcisme en uitdrijving door katholieke kerk.
➢ Heksenvervolgingen: honderdduizend vrouwen vermoord door katholieke kerk, omdat ze
afwijkend gedrag vertoonden.
1.3.4 GEKKENHUIZEN
Rond 1600: overal in EU gestichten (‘gekkenhuizen’) gebouwd met bedelaars en geestelijke
gestoorden → hele slechte levensomstandigheden.
1.3.5 VANAF 1800: HERVORMINGEN
Franse artsen Jean-Baptiste Pussin en Philippe Pinel (1800): mensen die afwijkend gedrag
vertoonden waren gewoon ziek en hadden daarom recht op een menselijke benadering → visie was
niet populair: geestelijke gestoorden waren bedreiging voor samenleving.
➢ Behandelfilosofie: morele therapie = filosofie gebaseerd op idee dat patiënten door menselijke
bejegening en verblijf in ontspannen/respectvolle omgeving weer normaal gaan functioneren.
1850: terugval → afwijkend gedrag ongeneeslijk.
➢ Psychiatrische ziekenhuizen: patiënten kregen geen therapie en slechte leefomstandigheden.
1900: behandeling patiënten in psychiatrische ziekenhuizen ver van de bewoonde wereld in de
natuur → gezonde omgeving, maar patiënten werden ‘weggestopt’ zodat gewone burger er geen last
van had.
1950: nieuwe maatschappelijke opvattingen en meer mogelijkheden voor behandelen.
➢ Medicinale ontdekkingen en nieuwe, effectieve medicijnen.
➢ ‘ongeneeslijke’ patiënten konden in de gewone maatschappij functioneren.
, 1.3.6 DE ANTI-PSYCHIATRISCHE BEWEGING
De antipsychiatriebeweging (jaren 70) ging ervan uit dat psychische stoornissen überhaupt niet
bestonden en dat patiënten helemaal niet moesten worden behandeld, maar zeker niet in
ziekenhuizen.
Eind 20e/begin 21e eeuw overheerst het idee dat men patiënten niet moet opnemen, tenzij er geen
alternatief is.
➢ Afname psychiatrische ziekenhuizen, toename ambulant behandelen van patiënten →
psychiatrische patiënten meer rechten.
1.3.7 HEDENDAAGSE TRENDS
De laatste jaren hebben burgers en patiënten in eerste instantie zelf de verantwoordelijkheid om te
participeren en hun problemen aan te pakken. Daarbij wordt steeds vaker vanuit de
herstelbenadering gewerkt, is er een toenemend gebruik van ervaringsdeskundigheid en krijgt het
thema (de-)stigmatisering meer aandacht.
➢ Nadruk op eigen kracht, empoweren van mensen.
1.3.7 EVIDENCE-BASED MEDICINE
Evidence-based medicine (EBM): het streven om gebruik te maken van het beste beschikbare bewijs
bij het maken van een keuze voor de behandeling van een patiënt.
➢ Poging om kwaliteit zorg te verbeteren + resultaten meetbaar en vergelijkbaar te maken.
➢ Weerstand: zij doen de aspecten van elk mens en zijn interactie met de omgeving geweld aan.
1.4 ETHIEK IN ONDERZOEK
Twee belangrijke ethische principes:
1. Informed consent: proefpersonen moeten de vrijheid hebben om de keuze te maken of ze
meedoen aan een onderzoek of niet.
− Ze moeten informatie hebben over het doel, risico’s en voordelen.
2. Vertrouwelijkheid: degenen die meewerken aan een onderzoek moeten anoniem blijven.
− Onderzoekers zijn verplicht de vertrouwelijkheid te beschermen door hun verslagen
veilig op te bergen en geen identiteiten aan anderen te onthullen.
Er zijn in ieder geval 7 aspecten kenmerken voor een kritische houding en denkwijze:
1. Blijf sceptisch
2. Denk na over de definities en terminologie
3. Weeg de aannamen of premissen waarop argumenten gebaseerd zijn
4. Houd in gedachten dat correlatie niet gelijk staat aan causaal verband
5. Overweeg de aard van bewijzen waarmee conclusies worden onderbouwd
6. Simplificeer niet te sterk
7. Generaliseer niet te sterk
HOOFDSTUK 2. VISIES OP AFWIJKEND GEDRAG EN BEHANDELMETHODEN
2.1 INLEIDING
In dit hoofdstuk worden perspectieven besproken die een verklaring geven voor de
ontstaansgronden van (afwijkende) emoties, gedachten en gedrag → de perspectieven geven alleen
een gedeeltelijke verklaring, ze kunnen niet op zichzelf een totale verklaring geven voor ontstaan
psychische stoornis.
2.2 HET BIOLOGISCH PERSPECTIEF
1980: invloed biologisch perspectief gegroeid door succesvolle medicijnen voor psychische
aandoeningen en verbeterde technieken om hersenfuncties en lichamelijke processen te meten.
Het functioneren ven het zenuwstelsel speelt een rol in de ontwikkeling van afwijkend gedrag.
