Aantekeningen conceptuele lessen psychologie.
Hoofdstuk 1: geest, gedrag en psychologische wetenschap (36 blz)
Wat is psychologie?: psyche en logos = studie van de geest. Wetenschap van gedrag en
mentale processen. De wetenschap van de psychologie is gebaseerd op objectieve,
verifieerbare gebeurtenissen.
Je hebt drie soorten psychologen:
1. Experimenteel psychologen (soms onderzoekspsychologen genoemd): psycholoog
die onderzoek doet naar elementaire psychologische processen - in tegenstelling tot
een toegepast psycholoog.
2. Docenten psychologie: psycholoog met als primaire taak het geven van onderwijs
op bijvoorbeeld een hbo- of bacheloropleiding of aan een universiteit.
3. Toegepast psychologen: psycholoog die de door experimenteel psychologen
vergaarde kennis gebruikt om problemen van mensen op te lossen.
De specialisaties in de toegepaste psychologie:
- Arbeids- en organisatiepsychologen: hebben zich gespecialiseerd in
aanpassingen aan de werkplek die de productiviteit en de arbeidsmoraal van
werknemers moeten maximaliseren.
- Sportpsychologen: helpen atleten hun prestaties en motivatie te verbeteren.
- Ergonomisch psychologen
- School psychologen: zijn deskundig op het gebied van lesgeven en leren. Ook
richten zij zich op sociale omstandigheden van leerlingen.
- Klinisch psychologen en counselors: helpen mensen zich aan te passen op
sociaal en emotioneel gebied of om moeilijke keuzes in relaties, hun carrière of
opleiding te maken.
- Forensisch psychologen: leveren hun psychologische expertise aan het wets- en
rechtssysteem. Kunnen gevangenen testen om vast te stellen of ze vrijgelaten
kunnen worden of fit genoeg zijn om voor de rechtbank te verschijnen.
- Omgevingspsychologen: proberen de interactie met onze omgeving en het milieu
te verbeteren.
- Gerontopsychologen: om ouderen te helpen hun gezondheid en welzijn te
behouden en effectief te leren omgaan met leeftijdsgerelateerde problemen.
Psychiatrie: een medisch specialisme dat zich richt op de diagnose en behandeling van
mentale stoornissen. Zij doen dit vanuit een medische invalshoek. Psychologen behandelen
vanuit een psychologische invalshoek.
Bias: een vooroordeel, vervorming of vertekening van een situatie, meestal op basis van
persoonlijke ervaringen en waarden.
Emotionele bias: de neiging om oordelen te vellen gebaseerd op attitudes en gevoelens, in
plaats van op een rationele analyse van het bewijsmateriaal.
1
,Confirmation bias: de neiging om informatie die niet bij je opvattingen aansluit te negeren
of te bekritiseren en om in plaats daarvan informatie te zoeken waar je het wel mee eens
bent.
Aristoteles Plato en Socrates speculeerden over bewustzijn en gekte, en stelden dat emoties
het denken kunnen verstoren en dat onze waarnemingen slechts interpretaties zijn van de
ons omringende wereld.
Ontwikkelingen die psychologie mogelijk maakten: er was een beheersing van het
maatschappelijk leven door de kerk tot in de 16e eeuw. Daarna kwam er een
wetenschappelijke revolutie.
Kerk zegt dat je de geest niet mag bestuderen en los staat van de natuur. Voor
middeleeuwse christenen was de menselijke geest, net als de geest van God, een mysterie
dat stervelingen niet in twijfel dienden te trekken. Descartes (1596-1650, ) zei daarop dat je
lichaam bestaat uit je geest en je lichaam (dualisme: het uitgaan van het bestaan van twee
tegenover of naast elkaar bestaande, tot niets anders meer te herleiden grondbeginselen.)
Je lichaam mag je wel bestuderen. Hij zegt ook dat er biologische processen ten grondslag
aan gedrag liggen.
Descartes zette de eerste stap naar een wetenschappelijke studie van de geest toen hij
besefte dat sensaties en gedragingen te maken hebben met zenuwactiviteit.
Rationalisme (door Descartes): filosofische denkrichting die ervan uitgaat dat alleen het
gebruik van het menselijk verstand (ratio) tot zinnige kennis kan leiden
Het Empirisme: een beweging tegen het rationalisme. Zien het denken als onnodig en zelfs
storend in wetenschap en filosofie. Waarnemingen, ervaringen en experimenten zijn de
enige ware bronnen van kennis. John Locke en Francis Bacon waren empiristen.
John Locke onderzocht de werking van de menselijke geest. Waar komen de ideeën
vandaan en waar liggen de grenzen van de menselijke kennis. Hij geloofde dat de inhoud
van de geest tot stand komt via zintuiglijke ervaringen en niet is aangeboren. De nadruk
kwam dus meer te liggen op hoe de menselijke geest iets weet dan op wat ze weet. De
mens is bij de geboorte een tabula rasa: een onbeschreven blad dat door ervaring,
leerprocessen en opvoeding persoonlijkheid en vaardigheden krijgt.
Darwin en de evolutietheorie:
- In 1859 - The Origin of the species werd gepubliceerd door Darwin.
- De evolutieleer houdt de overtuiging in, dat alle huidige leven, inclusief dat van de
mens, ontstaan is vanuit vroegere levensvormen.
- Darwin documenteerde zorgvuldig het proces van ‘natuurlijke selectie’.
- Darwin stelde dat mensen zo geëvolueerd waren uit dieren. Daarom kon men zo hun
gedrag bestuderen zoals men ook diergedrag bestuurde.
Belangrijke stromingen binnen psychologie:
- Psychologie als wetenschap ontstond in de laatste helft van de negentiende eeuw.
2
, - Wilhelm Wundt richtte als eerste een psychologisch laboratorium op (1879). Hij
probeerde op basis van introspectie de structuur van bewustzijn te ontdekken
(structuralisme: historische stroming binnen de psychologie die de basisstructuren
van de geest en de gedachten trachtte te ontrafelen. Structuralisten zochten de
elementen van de bewuste ervaring).
- Introspectie: kijken naar het eigen bewustzijn van binnenuit. Beschrijving van je
eigen innerlijke, bewuste ervaringen.
- James - functionalisme: historische stroming binnen de psychologie die meende
dat psychische processen het beste begrepen kunnen worden in het licht van hun
adaptieve nut en functie. De psychologie moest zich richten op de functie van het
bewustzijn en niet alleen op de structuur ervan. Darwin interessanter dan Wundt. De
functionalisten kwamen ertoe de eerste toegepaste psychologie te ontwikkelen. Over
introspectie waren functionalisten en structuralisten het eens.
John Dewey was de opvolger van James en de grondlegger van de beweging van ‘het
nieuwe leren’, waarbij de nadruk lag op leren door doen.
Gestaltpsychologen geloofde dat het bewustzijn veel meer omvatte dan simpele zintuiglijke
ervaringen en beweerde dat onze ervaringen niet gereduceerd kunnen worden tot een serie
afzonderlijke elementen. Zij concentreerden zich op het geheel van onze bewustzijns
ervaringen als meer dan de som van de delen en probeerden te begrijpen hoe we
‘perceptuele gehelen’ vormen.
Pseudopsychologie: niet onderbouwde psychologische aannames die als
wetenschappelijke waarheden worden gepresenteerd. Is gebaseerd op hoop, bevestiging
van vooroordelen, anekdotes en de goedgelovigheid van de mens.
Psychologische perspectieven:
- Biologisch perspectief: het psychologische perspectief dat de oorzaken van gedrag
zoekt in het functioneren van de genen, de hersenen en het zenuwstelsel en
hormoonstelsel. Neurowetenschap: het vakgebied dat zich richt op begrip van hoe de
hersenen, gedachten, gevoelens, motieven, bewustzijn, herinneringen en andere
mentale processen creëren.
- Evolutionaire psychologie: gedrag is de uitkomst van genetische aanpassingen om
de kans op overleven en voortplanting te vergroten. Natuurlijke selectie: invloeden in
de omgeving hebben de stamboom van de mens gesnoeid, waarbij de individuen
met de meeste adaptieve psychische en lichamelijke kenmerken bevoordeeld
werden, want ze leefden langer en waren daardoor beter in staat zich voort te
planten en zo hun eigen kenmerken door te geven.
- Cognitief perspectief: mensen verlenen op een actieve manier betekenis aan
zichzelf en hun omgeving. De nadruk ligt op mentale processen, zoals leren,
geheugen, perceptie en denken als vormen van informatieverwerking. De computer
als metafoor voor de wijze waarop mensen met informatie omgaan. Cognitie =
opnemen, opslaan en gebruiken van informatie. Wilhelm Wundt - de
wetenschappelijke methoden zoals die in de schei- en natuurkunde werden
toegepast, konden ook gebruikt worden om zowel de geest als het lichaam te
bestuderen.
3
, - Behavioristisch perspectief: bouwden voort op het empiristische idee dat je enkel
zekerheid kan verwerven over datgene wat je kunt waarnemen en op het idee dat de
mens bij de geboorte een tabula rasa is. Behaviorisme: streefde ernaar om van de
psychologie een objectieve wetenschap te maken die zich alleen op gedrag richtte
en niet op mentale processen - blackbox psychologie. Skinner zei dat de geest zo
subjectief was dat je niet eens kon bewijzen dat je een geest hebt. Behavioristen
deden geen subjectieve aannames over de interne aanleiding (zoals angst) voor
extern gedrag (vermijding). Het vroeg vooral aandacht voor de manier waarop ons
handelen wordt gevormd door de consequenties ervan. Wat mensen en dieren aan
gedrag vertonen is gebaseerd op leerervaringen (stimulus - respons). De omgeving
bepaalt het gedrag. Watson en Skinner hebben een sterke invloed gehad op de
moderne psychologie met hun nadruk op objectieve methoden, inzichten in de aard
van het leven en effectieve technieken voor de behandeling van onwenselijk gedrag.
- Perspectieven vanuit de gehele persoon: een aantal psychologische
perspectieven die draaien om een globaal inzicht in de persoonlijkheid:
psychodynamisch, humanistisch en dispositioneel (karaktertrekken). Freud en zijn
volgelingen zeiden dat de persoonlijkheid en psychische stoornissen voornamelijk
ontstaan uit processen in de onbewuste geest en niet in het bewustzijn.
- Ontwikkelingsperspectief: psychologische verandering is het gevolg van een
interactie tussen erfelijke eigenschappen en de omgeving. Nature of nurture.
Biologische psychologen leggen de nadruk op nature, terwijl behavioristen nurture
benadrukken. Komt samen in ontwikkelingsperspectief.
- Sociocultureel perspectief: mensen zijn sociale wezens en daarom zijn sociale
interactie en het culturele perspectief van belang. Huidige psychologie heeft een
westers subject als onderwerp. Cultuur heeft een diepgaande invloed op ons
allemaal. Crosscultureel psycholoog: een psycholoog die werkt in dit specialisme is
geïnteresseerd in de manieren waarop psychologische processen verschillen tussen
mensen van verschillende culturen.
Psychodynamische psychologie: Persoonlijkheid en psychische stoornissen komen voort
uit processen in het onbewuste. De mens is een conflict wezen - kan leiden tot neurosen of
sublimatie. Droominterpretatie. Systeem Freud wordt psychoanalyse genoemd: legt de
nadruk op onbewuste processen. Er was veel kritiek op.
Humanistische psychologie: ontstaan als kritiek op de psychoanalyse en het
behaviorisme. Geloven in de vrije wil van de mens. Psychologie moet de nadruk leggen op
menselijke groei en potentieel in plaats van op psychische stoornissen. Zelfbeeld is
bepalend voor gedrag. Abraham Maslow - behoeftehiërarchie. Carl Rogers - non-directieve
therapie.
Psychologie van karaktertrekken en temperament: verschillen tussen mensen ontstaan
uit verschillen in blijvende kenmerken en neigingen, die karaktertrekken en temperamenten
genoemd worden. Ook wel dispositionele invalshoek genoemd. Door de oude Grieken. Zij
verklaarden dat de persoonlijkheid werd geregeerd door vier humores (vloeistoffen): bloed
(= sanguinisch, opgewekt), slijm (= traag en behoedzaam), zwarte gal (= melancholiek) en
gele gal (boos en agressief).
4
