Filosofie en ethiek colleges
College 1 – wat is wetenschap?
Common sense beeld van wetenschap
- Wetenschappelijk kennis is objectief
- De unieke wetenschappelijk methode is de manier om kennis over de wereld te
verkrijgen
- Wetenschap is waardevrij
- In wetenschap spelen externe invloeden geen rol, alles draait om empirisch bewijs
- Wetenschappers zijn op zoek naar de waarheid
Wetenschap wordt bedreigd door sloppy science.
Is wetenschap objectief?
Het verschil tussen objectief en subjectief is bij subjectief heb je je eigen mening erbij.
Objectief onderzoek sluit het gekleurde perspectief van onderzoeken buiten. We willen
graag uitspraken doen die over de werkelijkheid gaan, en niet over je eigen idee van de
werkelijkheid. Heldere begripsvorming is dus nodig om objectieve uitspraken over de
werkelijkheid te kunnen doen.
Afwezigheid van vaagheid en meerduidigheid:
Van alledaagse naar wetenschappelijke taal
Ideaal: helderheid en eenduidigheid
Begrippen moeten ‘operationeel’ zijn gespecificeerd en meetbaar:
Ideaal: vrij van persoonlijke opvattingen/cultureel bepaalde waarden
Voorbeeld uit de gedragswetenschappen, het begrip ‘intelligentie’. Kan wetenschappelijke
kennis objectief zijn? Het bestaan van sloppy science geeft aanleiding om kritisch te kijken
naar wetenschappelijk onderzoek. Blijkbaar kan objectiviteit ook als er geen sprake is van
objectiviteit problematisch zijn.
Als wetenschap niet objectief is, is het dan meer dan een mening? Wetenschappers
onderbouwen hun mening en proberen argumenten aan te dragen. Wetenschappers staan
steviger dan politici, kunstenaars etc.
Als wetenschap feilbaar is, wanneer kun je dan spreken over ‘betrouwbare resultaten’?
Wetenschappers maken fouten en doen dingen die niet kloppen maar betrouwbare
resultaten zijn mogelijk.
De kloonaffaire – de artikelen waren onterecht in het tijdschrift science gepubliceerd, er
werd namelijk gefraudeerd in de artikelen. De coauteurs zorgen ervoor dat wetenschappelijk
onderzoek betrouwbaarder wordt, ze corrigeren elkaar. Maar zo werkt het in de praktijk
niet. Coauteurs kan ook zorgen voor schijn van controle, niet iedereen doet zijn werk goed.
Waarom trok geen coauteur aan de bel:
a. Sociaal maatschappelijke of culturele invalshoek
a. Politieke opvattingen stamcelonderzoek
b. Autoritair georganiseerde oosterse cultuur
, b. Ethische invalshoek, hoe behoor je je te gedragen
c. Wetenschapsfilosofische invalshoek
a. Processen van verificatie en falsificatie
b. Reputatie van wetenschappers
c. Peer review en andere controlemechanisme betrouwbaar
d. Rol van persoonlijke opvattingen
We kijken er dus naar of het common-sense beeld van wetenschap klopt vanuit drie
verschillende perspectieven:
1. Wetenschapsfilosofie – onder welke voorwaarden wordt wetenschappelijke kennis
geaccepteerd.
2. Filosofie van de geneeskunde – wanneer spreken we van een ‘gezond’ mens
3. Ethiek – hoe behoren wetenschappers te werk te gaan, mag alles wat kan?
Wat is wetenschap
In plaats van het verder te verdiepen in nog meer vakgebieden uit de levenswetenschappen
ga je denken over het verschijnsel ‘wetenschap’.
- Wat betekent precies een wetenschappelijk onderbouwde stelling?
- Wat is het verschil tussen echte wetenschap en pseudowetenschap?
- Wie bepaalt dat verschil?
- Waarom heeft wetenschappelijke kennis zon hoge status?
Onderzoek naar wetenschappelijk onderzoek, uitvoeren via filosofische reflectie wat
bedoel je precies? Klopt het wel?
Wetenschap = filosofische en historische reflectie op de vooronderstellingen, de
levensbeschouwelijke achtergrond, de doelstellingen, de ethische consequenties en het
effect van de levenswetenschappen.
Belangrijkste opvattingen:
- Wetenschappelijke kennis is objectief
- Naast wetenschappelijke kennis zijn er geen andere vormen van kennis
- Rol van verificatie/confirmatie
Karl Popper: zeer kritisch/negatief over de mogelijkheid van objectieve kennis. Zeer
kritisch/negatief over de waarde van verificatie/confirmatie. Je kan beter zoeken naar de ene
zwarte zwaan dan naar 1000 witte zwanen. Dus in plaats van verificatie komt falsificatie.
Thomas Kuhn: een wetenschappelijke theorie is het resultaat van: empirische gegevens,
theorievorming, subjectieve en objectieve criteria, ‘psychologische factoren’ en ‘sociale
factoren’. Paradigma, bewijs altijd met een bril op benaderen.
Sociologie van de wetenschappelijke kennis (SWK), ‘feiten’ als het resultaat van een
onderhandelingsproces. Sociale factoren (machtsverhoudingen binnen de wetenschap) zijn
doorslaggevend bij de acceptatie van wetenschappelijke kennis. Voorbeeld de kloonaffaire.
Actor netwerk van Latour:
- De verwevenheid van wetenschap, technologie, economie, politiek en maatschappij.
, - De acceptatie van wetenschappelijke kennis is een kwestie van een ‘heterogeen
netwerk’ van theorieën, apparaten, statistiek, wetenschappers, ondersteunend
personeel, politieke richtlijnen, economische omstandigheden en veel geld.
Knowledge filter, belangrijkste opvattingen:
- Het idee van ‘de’ wetenschappelijke methode is achterhaald en overbodig
- In de loop van de tijd worden onjuiste hypothesen en theorieën geëlimineerd.
Voorbeeld: intelligentie onderzoek. Vraag; hoe komt consensus binnen de
wetenschappelijke gemeenschap tot stand?
Op grond van bewijs (verificatie/falsificatie).
College 2 – Onderzoek ethiek wetenschap en waarden
Normen van Merton: berusten op individuele wetenschappers.
Het vergroten van de betrouwbaarheid van wetenschappelijke kennis en het voorkomen van
misstanden in de wetenschap:
Communism: de resultaten van wetenschappelijk onderzoek moeten openbaar toegankelijk
zijn.
Fleming heeft de eerste norm van Merton geschonden, hij had zijn resultaten niet
gepubliceerd. Florey en Chain konden niet profiteren van het ongepubliceerde werk. Zij
moesten het opnieuw uitzoeken hoe je penicilline het best kan winnen en bewaren.
Basisidee van communisme: ontwikkelde kennis is gezamenlijk bezit onderzoeksgegevens
moeten beschikbaar zijn voor anderen ter controle om op voort te bouwen. Maar is niet in
een laboratorium openbaar toegankelijk terrein (je kan niet met iemand anders zijn proef
verder gaan).
Universalism: de beoordeling van wetenschappelijke kennis is onafhankelijk van ras,
geslacht, sociale positie.
Deze norm wordt niet geschonden. Universalism: kennis uitsluitend beoordelen op grond
van onpersoonlijke criteria let op het verschil tussen beoordeling van kennis en
waardering en toepassing van kennis. Niet problematisch: interesse in werk van Fleming
vanwege zijn reputatie. Wordt pas een probleem wanneer we een artikel van Fleming lezen
en we onkritisch te werk gaan.
Disinterestedness: de persoonlijke opvattingen en gevoelens van de onderzoeker mogen
geen invloed uitoefenen op de resultaten.
Disinterestedness: resultaten van onderzoekers mogen niet beïnvloed worden door
persoonlijke of professionele belangen. Resultaten inhouden zodat ze wel gepubliceerd
worden. Opvattingen over de zin van bepaalde experimenten of onderzoeksvoorstellen
zijn niet verboden – zolang ze berusten op resultaten waaronder wetenschappers consensus
over bestaat en zolang ze niet berusten op bijvoorbeeld financiële belangen.
Dus: ‘het is niet toegestaan dat de resultaten worden beïnvloed door reeds geaccepteerde
kennis’ is een vreemde uitspraak!
Toch lijkt disinterestedness een ideaal dat nagestreefd dient te worden; wetenschappers
streven naar objectiviteit.
, Organized scepticism: in de wetenschap is systematisch wantrouwen ten opzichte van elk
resultaat geboden. Organzed scepticism: systematisch wantrouwen ten opzichte van elk
wetenschappelijk resultaat.
De verklaring voor het feit dat bacteriën in de buurt van de schimmel niet konden groeien,
werd pas vijftien jaar nadat penicilline zijn intrede had gedaan als geneesmiddel. Penicilline
doodt geen kolonies van volwassen bacteriën. Wel verhindert het de vorming van nieuwe
celwanden bij bacteriën die zich net in tweeën hebben gedeeld.
Er bestaat niet een eenduidig criterium om te bepalen of een hypothese ‘voldoende’ is
getest. 100% zekerheid bestaat niet in de empirische wetenschappen.
Wetenschap en waarden
Common-sense beeld van de wetenschap:
- Wetenschap gaat over feiten, niet over waarden
- Wetenschap is ‘waardevrij’
Wat betekent het dat wetenschap waardevrij is?
Wetenschap is autonoom: alleen wetenschappers (niet politie/bedrijfsleven) bepalen welke
onderzoeksvragen de moeite waard zijn. Alleen wetenschappers bepalen welke
onderzoeksvragen de moeite waard zijn omdat zij kennis hebben.
Wetenschap is neutraal: ze stellen de vraag vanuit een neutraal perspectief, ze laten zich
niet leiden door religieuze of politieke overtuigingen.
Wetenschap is onafhankelijk: bij de acceptatie van wetenschappelijke kennis spelen morele
oordelen of bijvoorbeeld ideologische opvattingen geen rol.
Wetenschap is niet normatief: onderzoekers zijn niet verantwoordelijk voor
maatschappelijke toepassing van hun onderzoek, beschrijven alleen de feiten.
Waarden in verschillende fasen van onderzoek, drie fasen;
Hart van wetenschappelijk onderzoek, belangrijkste onderscheiding:
- Rol van epistemische waarden bij de evaluatie van hypotheses en theorieën. Je wilt
het zo nauwkeurig en precies mogelijk hebben, reikwijdte wil je zo groot mogelijk.
(Hoe nauwkeuriger het is, hoe gespecialiseerd iets is en dus kleiner de reikwijdte).
Niemand heeft bezwaar om epistemische waarden te gebruiken als je onderzoek
doet.
- Niet epistemische waarden, in de ontwikkeling van wetenschappelijk kennis: maken
morele oordelen, ideologische opvattingen of religieuze opvattingen.
Een rol voor niet-epistemische waarden in het hart van wetenschappelijk onderzoek?
De rol van taal en cultuur. Taal is noodzakelijk om over wetenschap te kunnen praten of iets
te beweren. Cultuur is besef van bepaaldheid van wetenschappelijk onderzoek. Voorbeelden
taal: Darwin & Wallace. Voorbeelden cultuur: intelligentie en de passieve eicel en de actieve
zaadcel.
De rol van levensbeschouwelijke of religieuze opvattingen
observatie: de klassieke evolutietheorie kan allerlei verschijnselen niet verklaren.
