Hoofdstuk 1, Hoofdstuk 2, Hoofdstuk 3: 3.1, 3.2, 3.3, 3.4, Hoofdstuk 4
Hoofdstuk 1: taal- en zaakvakonderwijs: winst boeken aan twee kanten:
1.1 taal op school:
kinderen die weinig taalbagage hebben, zullen minder goed kunnen meedraaien in de les. Dit merk je
vooral in de onderbouw bij het lezen van een prentenboek, de kring- en onderwijsleergesprekken, of
het werken in de hoeken. In de middenbouw zie je dit bijvoorbeeld bij het leren lezen en het
bespreken van de rekenopgave. In de bovenbouw ervaren we dat als de kinderen een zaakvak tekst
gaan lezen en de inhoud daarna met elkaar moeten bespreken.
Kinderen die het Nederlands als tweede taal leren, of leerlingen van wie de thuistaal minder aansluit
bij het taalgebruik op school, verkeren in een moeilijke positie. Zij beschikken niet over voldoende
taalvaardigheid om de mondelinge uitleg van de leerkracht goed te begrijpen of de moeilijke teksten
in de schoolboeken geheel te bevatten. En als ze de taal van de boeken en de taal van de leerkracht
die iets uitlegt, niet helemaal begrijpen, zullen ze niet goed vooruitkomen. Kinderen zijn niet
geïnteresseerd en betrokken, maar bij voorbaat al ontmoedigd.
1.2 Taalontwikkeling en kennisverwerving:
Taal leer je niet uit een boekje, maar taal leer je vooral door taal te gebruiken. al doende- al pratend,
luisterend, lezend, schrijvend- kan de taalvaardigheid steeds op een hoger plan worden gebracht.
Ouders passen onbewust de drie principes van taalontwikkelde interactie toe:
1. Ze geven een goed passend taalaanbod, afgestemd op het taalniveau van het kind
2. Ze geven het kind veel ruimte om terug te praten, zodat ze uitgebreid met taal kan oefenen
en experimenteren.
3. Ze luisteren goed naar wat de kinderen bedoelen te zeggen en geven op natuurlijke wijze
feedback op de uitingen van het kind.
Taal ontwikkeld zich niet volgens een vast programma, maar groeit spelenderwijs in dagelijkse
gesprekjes.
Ouders koppelen terug door herhaling, bevestiging, correctie en uitbreiding. Dit noemen we
taalontwikkelende interactie.
Taal is onlosmakelijk verbonden met de cognitieve ontwikkeling. Kinderen leren taal terwijl ze leren
over de wereld. De effectieve groeimiddelen bij taalontwikkeling kunnen ook de klas veel betekenen,
van groep 1 tot en met groep 8. In de onderbouw kunnen kinderen bijvoorbeeld taal ontwikkelen
terwijl ze tegelijkertijd actief bezig zijn met ontdekkend leren bij de herfsttafel. In de middenbouw bij
de kringactiviteit, bijvoorbeeld bij muziek: samen pratend over en luisterend naar melodie en ritme
van verschillende bekende liedjes.
Kinderen leren in de klas veel taal bij als de drie taalgroeimiddelen:
1. Regelmatig aan de orde komen (op elk moment van de schooldag)
2. In elke onderwijssituatie terugkomen (niet alleen in de taalles, maar ook in de andere
lesactiviteiten)
, 3. In de klasse- interactie vooral toegespitst worden op de anderstalige of taalzwakke leerlingen
(dus vooral op die leerlingen die nu eens niet het hoogste woord in de klas hebben en in de
minder terug zeggen)
Zowel thuis als op school speelt taalontwikkelde interactie een belangrijke rol. Het gaat erom dat je
op de juiste manier met kinderen praat, zodanig dat ze talig steeds een stapje verder kunnen komen.
Taalontwikkelde interactie is interactie waarin taalgroeimiddelen taalaanbod, taalruimte en feedback
rijkelijk voorkomen. Hier liggen de kansen. Taalontwikkelende interactie kan een belangrijke rol
spelen bij alle vakken: je kunt van iedere situatie een taalleersituatie maken.
1.3. De rol van de leerkracht als taalleerkracht
Bij taalontwikkelde interactie staat de leerkracht centraal. De leerkracht kan de hele dag de
taalontwikkeling van de kinderen stimuleren. Door goed passend taal aanbod te verzorgen, door
leerlingen veel taalruimte te geven en door gerichte feedback te geven op hun uitingen.
De volgende vaardigheden zijn onmisbaar voor de leerkrachten:
1. Passend taalaanbod geven
2. Goede taalruimte bieden
3. Stimulerende feedback verzorgen
Het is belangrijk dat je taalontwikkelde interactie in alle lessen leert toe te passen:
1. In alle lessen gelegenheid om de taalgroei te bevorderen
2. Je moet sowieso zorgen voor begrijpelijk taalaanbod, om de lesinhoud over te kunnen
dragen.
De drie taalgroeimiddelen:
1. Taalaanbod: Betrokkenheid, begrijpelijkheid, boven niveau
2. Taalruimte: beurtruimte, onderwerpsruimte
3. Feedback: verbeteren, helpen, verhelderen, bevestigen
1.4 Zaakvakken leren
Leerkrachten hebben de taak ervoor te zorgen dat kinderen bepaalde leerstof verwerven. Als we de
taal in de zaakvakken voor de kinderen weten te ontsluiten, kunnen we aan twee kanten winst
boeken: de kinderen leren van de taal die zo kenmerkend is voor de zaakvakken en leren
tegelijkertijd vakinhouden. Te vaak gaat de inhoud van de les nog over de hoofden van de kinderen
heen en begrijpen ze de uitleg van de leerkracht of de schoolboekjes niet. Daardoor ervaren de
kinderen de lessen als moeilijk en saai. Bij geïntegreerd taal-zaakvakonderwijs moeten we ervoor
zorgen dar we de zaakvakinhouden voor de kinderen in een begrijpelijke en concrete vorm
aanbieden. Kinderen krijgen zelf de kans om zelf kennis op te bouwen uit de rijke leeromgeving
(ervaringscontext) die we creëren rond de te behandelen onderwerpen.
Door de kinderen in die rijke leeromgeving hun eigen kennis op te laten bouwen en ervaring te laten
opdoen met de bijbehorende woorden en uitdrukkingen, doen we ook recht aan de belangrijke
, punten van constructivistisch leren. De kinderen krijgen greep op de werkelijkheid. Wanneer de
kinderen beter begrijpen wat er in de gesproken en geschreven teksten bedoeld wordt, krijgen ze
meer inzicht in de leerstof van de zaakvakken. Ze snappen waar het over gaat en kunnen er dan ook
over meedenken. Ze kunnen beter meedoen en krijgen lol in de les. En dat is de grote winst.
De kinderen gaan in het geïntegreerd taalzaakvakonderwijs de teksten uit het schoolboek zien als
een uitdaging waaruit wat te leren valt. De informatie uit het schoolboek sluit aan bij de opgedane
ervaringen en is een uitbreiding van de voorkennis die is opgebouwd.
1.5 de rol van de leerkracht als taal-zaakvakleerkracht:
In het geïntegreerd taal-zaakvakonderwijs concentreer je je als leerkracht aan de ene kant op de
taalontwikkelende interactie om ervoor te zorgen dat kinderen met het taalgebruik in de klas kunnen
meedoen en steeds een stapje verder kunnen komen. Met een ander gedeelte kijk je naar de leerstof
in de zaakvakken. Een leerkracht moet in staat zijn om als bemiddelaar op te treden tussen
leerwensen van dd kinderen en aan de te bieden leerstof.
Leerkracht
Leerboek Leerlingen
Leerstof/zaakvakteksten Leerwensen/
taalvaardigheidniveaus
Als de leerkracht de principes van taalontwikkelde interactie effectief kan inzetten en een goed
taalklimaat in de klas kan creëren, kan dit leiden tot taalgroei. Alle leerlingen moeten de taal in de
zaakvakken begrijpen, de gelegenheid krijgen om mee te praten en de aangeleerde taal zelf in te
zetten en voldoende feedback krijgen op hun taalgebruik. In dat taalklimaat komen er vanzelf veel
nieuwe woorden en begrippen aan de orde en worden de kinderen in de bovenbouw goed
voorbereid op de moeilijkere teksten in de schoolboeken.
Kinderen leren taal door taal te gebruiken: kinderen leren schoolse taal door taal in de zaakvakken
te gebruiken
1.6 van een min-min situatie naar een win-win situatie
De koppeling van taal- en zaakvakonderwijs is geïntegreerd taalzaakvaklessen ligt voor de hand. De
redenering is simpel. Samenvattend gaat het om de volgende argumentatie:
Als de leerlingen de taal niet begrijpen, wordt er aan twee kanten verlies geleden: ze leren
onvoldoende van de les ( ze missen vakinhouden) en ze pikken geen nieuwe taal op. Er is
sprake van een min-min- situatie.
Maar als we leerlingen voldoende stapjes, handreikingen en ondersteuning bieden om
zaakvakteksten te begrijpen, dan kan een min-min –situatie worden in een win- win-
situatie: De taalontwikkeling wordt gestimuleerd doordat kinderen moeilijke schooltaal leren
hanteren en zich de lesstof eigen maken.
Om een win-win-situatie te bereiken, is het nodig dat de leerkracht goed inzicht heft in alle
knelpunten van een tekst en de mogelijke oplossingen die er zijn. En dan is belangrijk om ervaringen
Hoofdstuk 1: taal- en zaakvakonderwijs: winst boeken aan twee kanten:
1.1 taal op school:
kinderen die weinig taalbagage hebben, zullen minder goed kunnen meedraaien in de les. Dit merk je
vooral in de onderbouw bij het lezen van een prentenboek, de kring- en onderwijsleergesprekken, of
het werken in de hoeken. In de middenbouw zie je dit bijvoorbeeld bij het leren lezen en het
bespreken van de rekenopgave. In de bovenbouw ervaren we dat als de kinderen een zaakvak tekst
gaan lezen en de inhoud daarna met elkaar moeten bespreken.
Kinderen die het Nederlands als tweede taal leren, of leerlingen van wie de thuistaal minder aansluit
bij het taalgebruik op school, verkeren in een moeilijke positie. Zij beschikken niet over voldoende
taalvaardigheid om de mondelinge uitleg van de leerkracht goed te begrijpen of de moeilijke teksten
in de schoolboeken geheel te bevatten. En als ze de taal van de boeken en de taal van de leerkracht
die iets uitlegt, niet helemaal begrijpen, zullen ze niet goed vooruitkomen. Kinderen zijn niet
geïnteresseerd en betrokken, maar bij voorbaat al ontmoedigd.
1.2 Taalontwikkeling en kennisverwerving:
Taal leer je niet uit een boekje, maar taal leer je vooral door taal te gebruiken. al doende- al pratend,
luisterend, lezend, schrijvend- kan de taalvaardigheid steeds op een hoger plan worden gebracht.
Ouders passen onbewust de drie principes van taalontwikkelde interactie toe:
1. Ze geven een goed passend taalaanbod, afgestemd op het taalniveau van het kind
2. Ze geven het kind veel ruimte om terug te praten, zodat ze uitgebreid met taal kan oefenen
en experimenteren.
3. Ze luisteren goed naar wat de kinderen bedoelen te zeggen en geven op natuurlijke wijze
feedback op de uitingen van het kind.
Taal ontwikkeld zich niet volgens een vast programma, maar groeit spelenderwijs in dagelijkse
gesprekjes.
Ouders koppelen terug door herhaling, bevestiging, correctie en uitbreiding. Dit noemen we
taalontwikkelende interactie.
Taal is onlosmakelijk verbonden met de cognitieve ontwikkeling. Kinderen leren taal terwijl ze leren
over de wereld. De effectieve groeimiddelen bij taalontwikkeling kunnen ook de klas veel betekenen,
van groep 1 tot en met groep 8. In de onderbouw kunnen kinderen bijvoorbeeld taal ontwikkelen
terwijl ze tegelijkertijd actief bezig zijn met ontdekkend leren bij de herfsttafel. In de middenbouw bij
de kringactiviteit, bijvoorbeeld bij muziek: samen pratend over en luisterend naar melodie en ritme
van verschillende bekende liedjes.
Kinderen leren in de klas veel taal bij als de drie taalgroeimiddelen:
1. Regelmatig aan de orde komen (op elk moment van de schooldag)
2. In elke onderwijssituatie terugkomen (niet alleen in de taalles, maar ook in de andere
lesactiviteiten)
, 3. In de klasse- interactie vooral toegespitst worden op de anderstalige of taalzwakke leerlingen
(dus vooral op die leerlingen die nu eens niet het hoogste woord in de klas hebben en in de
minder terug zeggen)
Zowel thuis als op school speelt taalontwikkelde interactie een belangrijke rol. Het gaat erom dat je
op de juiste manier met kinderen praat, zodanig dat ze talig steeds een stapje verder kunnen komen.
Taalontwikkelde interactie is interactie waarin taalgroeimiddelen taalaanbod, taalruimte en feedback
rijkelijk voorkomen. Hier liggen de kansen. Taalontwikkelende interactie kan een belangrijke rol
spelen bij alle vakken: je kunt van iedere situatie een taalleersituatie maken.
1.3. De rol van de leerkracht als taalleerkracht
Bij taalontwikkelde interactie staat de leerkracht centraal. De leerkracht kan de hele dag de
taalontwikkeling van de kinderen stimuleren. Door goed passend taal aanbod te verzorgen, door
leerlingen veel taalruimte te geven en door gerichte feedback te geven op hun uitingen.
De volgende vaardigheden zijn onmisbaar voor de leerkrachten:
1. Passend taalaanbod geven
2. Goede taalruimte bieden
3. Stimulerende feedback verzorgen
Het is belangrijk dat je taalontwikkelde interactie in alle lessen leert toe te passen:
1. In alle lessen gelegenheid om de taalgroei te bevorderen
2. Je moet sowieso zorgen voor begrijpelijk taalaanbod, om de lesinhoud over te kunnen
dragen.
De drie taalgroeimiddelen:
1. Taalaanbod: Betrokkenheid, begrijpelijkheid, boven niveau
2. Taalruimte: beurtruimte, onderwerpsruimte
3. Feedback: verbeteren, helpen, verhelderen, bevestigen
1.4 Zaakvakken leren
Leerkrachten hebben de taak ervoor te zorgen dat kinderen bepaalde leerstof verwerven. Als we de
taal in de zaakvakken voor de kinderen weten te ontsluiten, kunnen we aan twee kanten winst
boeken: de kinderen leren van de taal die zo kenmerkend is voor de zaakvakken en leren
tegelijkertijd vakinhouden. Te vaak gaat de inhoud van de les nog over de hoofden van de kinderen
heen en begrijpen ze de uitleg van de leerkracht of de schoolboekjes niet. Daardoor ervaren de
kinderen de lessen als moeilijk en saai. Bij geïntegreerd taal-zaakvakonderwijs moeten we ervoor
zorgen dar we de zaakvakinhouden voor de kinderen in een begrijpelijke en concrete vorm
aanbieden. Kinderen krijgen zelf de kans om zelf kennis op te bouwen uit de rijke leeromgeving
(ervaringscontext) die we creëren rond de te behandelen onderwerpen.
Door de kinderen in die rijke leeromgeving hun eigen kennis op te laten bouwen en ervaring te laten
opdoen met de bijbehorende woorden en uitdrukkingen, doen we ook recht aan de belangrijke
, punten van constructivistisch leren. De kinderen krijgen greep op de werkelijkheid. Wanneer de
kinderen beter begrijpen wat er in de gesproken en geschreven teksten bedoeld wordt, krijgen ze
meer inzicht in de leerstof van de zaakvakken. Ze snappen waar het over gaat en kunnen er dan ook
over meedenken. Ze kunnen beter meedoen en krijgen lol in de les. En dat is de grote winst.
De kinderen gaan in het geïntegreerd taalzaakvakonderwijs de teksten uit het schoolboek zien als
een uitdaging waaruit wat te leren valt. De informatie uit het schoolboek sluit aan bij de opgedane
ervaringen en is een uitbreiding van de voorkennis die is opgebouwd.
1.5 de rol van de leerkracht als taal-zaakvakleerkracht:
In het geïntegreerd taal-zaakvakonderwijs concentreer je je als leerkracht aan de ene kant op de
taalontwikkelende interactie om ervoor te zorgen dat kinderen met het taalgebruik in de klas kunnen
meedoen en steeds een stapje verder kunnen komen. Met een ander gedeelte kijk je naar de leerstof
in de zaakvakken. Een leerkracht moet in staat zijn om als bemiddelaar op te treden tussen
leerwensen van dd kinderen en aan de te bieden leerstof.
Leerkracht
Leerboek Leerlingen
Leerstof/zaakvakteksten Leerwensen/
taalvaardigheidniveaus
Als de leerkracht de principes van taalontwikkelde interactie effectief kan inzetten en een goed
taalklimaat in de klas kan creëren, kan dit leiden tot taalgroei. Alle leerlingen moeten de taal in de
zaakvakken begrijpen, de gelegenheid krijgen om mee te praten en de aangeleerde taal zelf in te
zetten en voldoende feedback krijgen op hun taalgebruik. In dat taalklimaat komen er vanzelf veel
nieuwe woorden en begrippen aan de orde en worden de kinderen in de bovenbouw goed
voorbereid op de moeilijkere teksten in de schoolboeken.
Kinderen leren taal door taal te gebruiken: kinderen leren schoolse taal door taal in de zaakvakken
te gebruiken
1.6 van een min-min situatie naar een win-win situatie
De koppeling van taal- en zaakvakonderwijs is geïntegreerd taalzaakvaklessen ligt voor de hand. De
redenering is simpel. Samenvattend gaat het om de volgende argumentatie:
Als de leerlingen de taal niet begrijpen, wordt er aan twee kanten verlies geleden: ze leren
onvoldoende van de les ( ze missen vakinhouden) en ze pikken geen nieuwe taal op. Er is
sprake van een min-min- situatie.
Maar als we leerlingen voldoende stapjes, handreikingen en ondersteuning bieden om
zaakvakteksten te begrijpen, dan kan een min-min –situatie worden in een win- win-
situatie: De taalontwikkeling wordt gestimuleerd doordat kinderen moeilijke schooltaal leren
hanteren en zich de lesstof eigen maken.
Om een win-win-situatie te bereiken, is het nodig dat de leerkracht goed inzicht heft in alle
knelpunten van een tekst en de mogelijke oplossingen die er zijn. En dan is belangrijk om ervaringen
