Neuropsychologie Hoorcolleges 2020
Hoorcollege 1, leerdoelen A en B
Waar gaat het de komende weken over?
We zien een zwarte doos → black box
Ons brein dat is de black box van ons eigen lichaam. Het is een
heel complex orgaan en wanneer we naar het brein gaan kijken
dan denk je misschien is het een beetje kleurloos, maar als we
beter kijken dan heeft het ongekende mogelijkheden.
• Hoe meer je er van weet, hoe meer je er achter komt
dat we eigen erg weinig weten.
• Als je onder de deksel kijkt in zo’n zwarte doos, dan kom
je er achter dat er nog heel veel te ontdekken is.
Wat gebruiken we Hierbij?
Mc Esscherb → (ben ik geweest met Jakko) → beeld met de handen, de ene hand tekent de andere hand.
• Dit is een beeld waarin de handen elkaar tekenen, dit is eigenlijk precies wat wij doen binnen dit vak. We
hebben onze hersenen nodig om onze hersenen te gaan bestuderen.
‘I used to think that the brain was the most wonderful organ in my body.
Then I realized who was telling me this.’
Emo Philips
• Er zit iets dubbels in.
Hoorcolleges, o.a.:
• Toelichting studiestof
• Onderscheid hoofd- en bijzaken
• Kennismaking met NB-ers (Neuropsychologische beroemdheden) → onze eigen neuropsychologische
beroemdheden = NB-er → kun je best wat van leren
• Wetenschappelijke theorieën
• Misvattingen, controverses
• Neuropsychologische tests
• Filmpjes
• Artikelen
Zelfstudie
Het boek is heel erg dik, maar we gaan niet het hele boek doen. Dat werkt in haar opinie niet. Er mist wel wat in
het boek → aangevuld met wat er gebeurt in de adolescentie, daarom artikelen toegevoegd (deze kun je vinden
binnen de leeswijzer)
Algemene leerdoelen vak neuropsychologie
Na afloop van het vak kan de student:
a) Ontwikkelingen op het gebied van de hedendaagse neuropsychologie, haar achtergronden,
geschiedenis en onderzoeksmethoden weergeven
b) Aangeven hoe het zenuwstelsel is georganiseerd en functioneert
c) De ontwikkeling van de hersenen uitleggen
d) Benoemen wat plasticiteit van de hersenen inhoudt
e) Een relatie leggen tussen hersenen en gedrag bij een normale en een afwijkende ontwikkeling
, f) Een verband leggen tussen hogere functies als leren, geheugen, aandacht, bewustzijn, emoties en
het functioneren van de hersenen
g) Relaties herkennen tussen afwijkingen in het zenuwstelsel en ontwikkelingsstoornissen,
psychiatrische stoornissen en neurologische aandoeningen
Goed naar de leerdoelen kijken bij het tentamen → zij maakt daar heel veel gebruik van
Opzet hoorcollege 1
➢ Relatie tussen hersenen en gedrag
➢ Beknopte geschiedenis van de neuropsychologie
➢ Neuroscience in de 21ste eeuw
➢ Pauze
➢ Organisatie en functioneren van het zenuwstelsel
➢ Een eerste verkenning van onze hersenen
Centraal staan leerdoelen A en B
Relatie tussen hersenen en gedrag
Wat is neuropsychologie?
Onze hersenen zijn heel erg complex. Onze hersenen zijn eigenlijk een weke massa van 1,5 kg. De relatie tussen
hersenen en gedrag is niet éénzijdig, er is altijd een interactie tussen beide: gedrag beïnvloed hersenen en
hersenen beïnvloeden gedrag.
• Bestudeert de relatie tussen hersenen en gedrag → is niet eenzijdig. Onze hersenen beïnvloeden ons
gedrag maar ook ons gedrag beïnvloed onze hersenen
• Maakt gebruik van inzichten vanuit andere disciplines o.a.:
o Neuroanatomie
o Neurofysiologie
o Neurochirurgie
o Farmacologie
o Neuropsychiatrie
o Filosofie
o Psychometrie
Hersenen en gedrag: wederzijdse beïnvloeding → http://nos.nl/video/634563-hersenletsel-na-sportongeval-
komt-vaker-voor.html
• Dit laat de relatie tussen hersenen en gedrag zien.
Waarom dit vak?
• Is het niet allemaal biologie? → nee het is informatie vanuit allemaal verschillende disciplines, maar we
moeten eerst een basis leggen voordat we meer de diepte in kunnen.
• Is het belangrijk om hier meer van te weten?
o Onze hersenen zijn het meest complexe levende orgaan op aarde
o Steeds meer aandoeningen kunnen worden verklaard vanuit kennis over processen in de
hersenen en de relatie met gedrag → op dit moment zeker 2000 aandoeningen die we op die
manier kunnen verklaren.
o In een multidisciplinair team zal ook vanuit de invalshoek van de neuropsychologie naar een
probleem worden gekeken → hersenen geven het nooit op, die hebben een plasticiteit en
daardoor herstellen ze zichzelf.
o In het onderwijs maken we gebruik van inzichten uit de neuroscience → de slag van onderzoek
naar onderwijs is wel erg lastig. Het is moeilijk om je onderwijs 1 op 1 aan te passen naar de
neuroscience.
▪ Ook zaken als studeren en leren zijn hogere cognitieve functies en hebben te maken met
neuroscience
,Wat is gedrag?
• Moeilijk om te definiëren → het zijn reacties van een organisme op zijn of haar omgeving. Beïnvloed door
het zenuwstelsel maar ook door onze hormonen.
• Enkele kenmerken
o Heeft zowel een doel als een functie
o Reactie op de omgeving en de mate waarin hat automatisch en aangeboren is (zoals de
zuigreflex; baby’s drinken gelijk bij de moeder)
o Bepaald door endocriene systeem en zenuwstelsel
De kruisbekvogel → is het bovenste plaatje. Dit is aangeboren gedrag en die kan
met de kruisbek heel makkelijk dat ding openmaken. Bij de muisjes, die moeten
het aanleren, de moeder moet het voordoen aan het jong.
• Bij deze beesten is er dus geen aangeboren vermogen.
• Bij mensen werkt het precies hetzelfde → de zuigreflex is gewoon een
aangeboren vermogen bij mensen.
• Gedrag varieert in:
o Complexiteit
o De mate waarin het automatisch en aangeboren is
o De mate waarin het is aangeleerd
Historische visies op hersenen en gedrag
Als snel waren mensen ervan overtuigd dat de hersenen van levensbelang waren.
Al heel vroeg in de Oudheid werd trepanatie toegepast: er werd een gat in het schedel geboord (wel rigoureus
bv. met een vuursteen); zo dacht men dat boze geesten eruit konden of kwalen zoals epilepsie en migraine te
behandelen. Ze waren er dus wel al uit dat kwalen uit onze hersenen kwamen
Al heel vroeg was er trepanatie → een gat maken in de schedel (vroeger met een vuursteen bijvoorbeeld
• Later werd het lobotomie, dat is een meer chirurgische manier, maar alsnog heel luguber
De oudheid: het hart versus het brein
▪ Hippocrates (ca 460-370 v Chr.)
“Het dient algemeen bekend te zijn dat de bron van zowel ons plezier, onze vreugde, gelach en
vermaak, als van onze smart, pijn, angst en tranen, geen andere is dan de hersenen. Het is in het
bijzonder dit orgaan dat ons in staat stelt te denken, te zien en te horen, en het lelijke van het schone,
het kwade van het goede, het aangename van het onaangename te onderscheiden. Het zijn de
hersenen ook waar zich de zetel bevindt van waanzin en krankzinnigheid, van angsten en
verschrikkingen die ons bestormen, dikwijls ’s nachts, maar soms zelfs overdag; daar ligt de oorzaak
van slapeloosheid en slaapwandelen, van gedachten die niet willen komen, van vergeten
verplichtingen en van zonderlinge verschijnselen.”
• Empedocles (ca 490-430 v Chr) → die dacht dat het het hart was dat ons gedrag aanstuurde (niet de
hersenen)
• Galen (ca 129-199) → hij concludeerde juist weer dat het onze hersenen
waren. Hij werkte in de arenena waar gladiolen allemaal letsel
opliepen. En hij bekeek hoe het verder ging met die patiënten
• Aristoteles (348-322 v Chr.) en het Mentalisme → een theorie die zegt
dat we iets in ons hebben dat non-materieel is
, o Psyche=mind → verantwoordelijk voor ons gedrag en onafhankelijk van het lichaam
o Psyche verantwoordelijk voor het gedrag
o Grote invloed op moderne neuropsychologie
Middeleeuwen en Renaissance: hersenen zijn dus op de een of andere manier
heel erg belangrijk
Op observatie gebaseerde neuroanatomie → ging echt kijken naar de
hersenen zelf.
▪ Leonardo da Vinci (1452-1519)
▪ Vesalius (1514-1564) → dit plaatje is werk van hem
17de eeuw:
Begin van moderne wetenschap van het brein
▪ Descartes (1596-1650) en het Dualisme
▪ Lichaam=stoffelijk; Geest=niet-stoffelijk → ons lichaam is een soort machine en wordt
aangedreven door een soort mechanieken. Het lichaam bestaat uit twee dingen. Een
fysiek en zichtbaar iets, en een niet-stoffelijk iets.
▪ Het niet stoffelijke kan invloed hebben op het stoffelijke
▪ Lichaam-geestprobleem → hoe zit het nu allemaal? Ergens in de hersenen is een plekje
waar de geest zit. Dit is ongeveer zo groot als een erwt. Daar zit het niet stoffelijke dat
ons lichaam bestuurt. Dit is het dualisme.
▪ Uiteindelijk is het Erwtje dat hij gevonden heeft de epifyse (pijnappelklier) →
verantwoordelijk voor ons bio-ritme
18de eeuw:
Elektriciteit van het brein
▪ Galvani (1737-1798) → men ging allemaal kijken hoe het zit met de
elektriciteit. Hij deed onderzoek bij kikkers. Hij ging kijken wat er met de
kikkerbenen gebeurde als er stroom op gezet werden.
▪ Hij dacht dat er in het brein iets van elektriciteit in de hersenen zit. Want
onze armen worden aangestuurd door de hersenen.
19de eeuw:
Lokalisatie van functies
▪ Gall (1758-1828) en Spurzheim (1776-1832) → de
Frenologie. Als je vroeger bij de psychiater in de kamer
kwam dan hadden ze vaak zo’n hoofd, hier staat op voor
welke functie in de hersenen dit deel verantwoordelijk is.
▪ de vorm van onze schedel, er zitten allemaal
uitstulpingen op. Die schedel zou zich aanpassen
aan het brein. Als je ergens een knobbel hebt, dan
is het gebied daaronder heel erg actief (die heeft
een taalknobbel, die heeft een wiskundeknobbel)
▪ opzich niet een heel raar idee, maar de knobbels
is wel een maf idee.
▪ Paul Broca (1824-1880) → Fransman, ziekenhuis in Parijs
werkte hij. Hij had een bijzondere Patiënt
▪ NB-er: Monsieur Leborgne (‘Tan’) → kon niet meer spreken behalve het woordje Tan
(betekent niets). Hij was aan de rechter kant van zijn lichaam verlamd. Hij had veel last
