Week 1
Bruyn H3
Hoe kom je van hulpvraag tot cyclus?
Het diagnostisch proces start als de cliënt zich rechtstreeks of via een verwijzer heeft aangemeld. De cliënt heeft
één of meerdere hulpvragen. Niet elke hulpvraag hoeft te leiden tot diagnostisch handelen (niet elke hulpvraag is
een diagnostische hulpvraag). De diagnosticus gaat daarom samen met zijn cliënt na aan welk soort
informatiebehoefte is. Dan formuleert de diagnosticus diagnostische hulpvraag van de cliënt, die wordt
geherformuleerd tot een vraagstelling. De vraagstelling wordt hierbij gezien als onderzoeksvraag, waardoor de link
wordt gemaakt tussen type vraagstelling en type onderzoek. Kortgezegd, ziet het proces er als volgt uit
(met C=cliënt en D=diagnosticus):
Hulpvraag (C) leidt tot een type diagnostische hulpvraag (D), leidend tot een type vraagstelling (C en D) en
vervolgens tot een type onderzoek (D).
We onderscheiden vier verschillende typen diagnostische hulpvragen, vraagstelling en onderzoek: verhelderend,
onderkennend, verklarend en indicerend.
Hoe ziet het diagnostische scenario eruit?
De hulpvraag van de cliënt is vaak complex. In de meeste gevallen is er niet één hulpvraag, maar zijn er meerdere
hulpvragen. Bij meerdere vragen volgt ook een combinatie van onderzoekstypen. Het doel van elk diagnostisch
onderzoek door de diagnosticus is een optimaal antwoord geven op de vraag van de cliënt.
Als er een combinaties van hulpvragen voorkomen dan is er bijna nooit sprake van willekeurige volgorde van de
typen onderzoek, meestal is er sprake van een noodzakelijke volgorde. Zo zal een indicatie voor de noodzakelijke
hulp pas gegeven kunnen worden, wanneer het probleem is onderkend. De volgorde in de diagnostiek wordt
aangeduid met het begrip diagnostisch scenario. Het diagnostisch scenario begint altijd met een verheldering van
de hulpvraag van de cliënt. We kunnen spreken van verschillende soorten scenario’s:
, Het 0-scenario, na het verhelderend onderzoek komt de diagnosticus samen met de cliënt tot de
conclusie dat verder onderzoek niet nodig is.
Wanneer wel verder onderzoek nodig is, wordt het scenario benoemd aan de hand van het aantal overgangen dat
gemaakt wordt:
Het 1-scenario, na het verhelderend onderzoek vind nog één type onderzoek plaats. Bijvoorbeeld
verheldering-onderkenning.
Het 2-scenario, na het verhelderend onderzoek volgen nog 2 typen onderzoek. Bijvoorbeeld verheldering-
onderkenning-indicatie. Het 3-scenario, na het verhelderend onderzoek volgen nog 3 typen onderzoek.
Dit is het meest volledige scenario (verheldering-onderkenning-verklaring-indicatie).
Er is niet altijd een volledig diagnostisch 3-scenario nodig om over te kunnen gaan op de keuze van de best
passende interventie.
In het diagnostisch scenario worden de verschillende onderzoekstypen aangeduid met elk een eigen intrinsiek doel.
De activiteiten die een diagnosticus bij deze stappen uitvoert duiden we aan met (op volgorde van de
onderzoekstypen) klachtenanalyse (KA), probleemanalyse (PA), verklaringsanalyse (VA) en indicatieanalyse (IA).
Wat zijn verschillende typen diagnoses en verschillende typen hypothesen?
In de praktijk spreken we van diagnose in de betekenis van onderkenning van een stoornis (hier is sprake van
ADHD) of verklaring voor het probleem of de stoornis. Hier kiezen we er voor om een onderscheid te maken tussen
vier verschillende diagnoses die overeenkomen met de verschillende typen onderzoek. Deze zijn ook gekoppeld
aan de verschillende stappen in de diagnostische cyclus:
Verhelderende diagnose, uitkomst van de klachtenanalyse.
Onderkennende diagnose, uitkomst van de probleemanalyse.
Verklarende diagnose, uitkomst van de verklaringsanalyse.
Indicerende diagnose, uitkomst van de indicatieanalyse.
We hebben in de diagnostische besluitvorming ook te maken met hypothesen. Dit zijn voorlopige uitspraken die
nog aan (nieuw) feitenmateriaal moeten worden getoetst. Ook hier maken we weer onderscheid tussen vier
verschillende typen hypothesen die overeenkomen met de verschillende typen onderzoek:
, 1. Verhelderende hypothese.
2. Onderkennende hypothese.
3. Verklarende hypothese.
4. Indicerende hypothese.
Bij dit onderscheid in de verschillende typen hypotheses wijkt het boek af van het gebruikelijke standpunt. Als in de
praktijk naar het ‘hypothesetoetsend’ model wordt verwezen, spreekt men meestal over verklarende hypothesen.
Dit is ook logisch, omdat het verklarende deel van de diagnostiek wetenschappelijk onderbouwd kan worden door
theorieën. Bij de overige onderzoekstypen kunnen echter ook hypothesen voorkomen, vandaar het overzicht als in
dit boek.
Tot nu toe werd het diagnostisch proces beschreven als een scenario waarbij je vier stappen moest doorlopen. Het
doorlopen van dit scenario gebeurt zelden rechtlijnig, maar een optimaal diagnostisch beslissingsproces heeft een
cyclisch verloop. Dit houdt in dat het volledige scenario herhaald wordt doorlopen of onderdelen eruit. De
diagnostische cyclus is prescriptief. De stappen en substappen die de diagnosticus moet doorlopen, worden
voorgeschreven.
In de diagnostische cyclus hangt de beslissing van de diagnosticus om verder te gaan, stappen te herhalen of een
stap terug te gaan af van de zekerheid van de informatie de stap oplevert. Als iedere stap de eerste keer tot
voldoende zekerheid leidt dan wordt de cyclus eenmalig doorlopen en is er sprake van een lineaire diagnostische
sequentie.
Hoe ziet de diagnostische cyclus eruit?
De diagnostische cyclus start met een aanmelding. Hierna volgen in de
cyclus de klachtenanalyse, probleemanalyse, indicatieanalyse en probleemanalyse. Uiteindelijk wordt er een advies
gegegeven. Elke stap levert een conclusie op. Als er onvoldoende zekerheid is zou de diagnosticus de stap moeten
herhalen.
Wat is de rol van klachtenanalyse?
De klachten van de cliënt vormen de ingang tot het diagnostisch proces. Het zijn uitspraken die aangeven dat de
situatie of het gedrag van de cliënt, of de gevolgen daarvan, door de cliënt als negatief worden beoordeeld. In de
klachtenanalyse verzamelt de diagnosticus de klachten van de cliënt en gaat hij na of de verwoording van de cliënt
, overeenkomt met wat de cliënt werkelijk bedoelt. De klachtenanalyse is een ordening van de klachten. De uitkomst
van de klachtenanalyse is een ordening van de klachten. We spreken dan van een verhelderende diagnose.
Wat is de rol van probleemanalyse?
Problemen zijn gedragingen of situaties van de cliënt waarover de diagnosticus op empirische of theoretische
gronden kan aannemen dat er voor de cliënt sprake is van een ongunstige toestand.
Die ongunstige toestand houdt in, dat de psychosociale aanpassingen en ontwikkeling van de cliënt verstoord of
bedreigd worden. De diagnosticus zal in de probleemanalyse:
Een verband leggen tussen klachten en problemen;
Dit verband controleren;
De problemen benoemen en groeperen;
De ernst van het probleem taxeren.
De uitkomst van de probleemanalyse is het benoemen van het probleem. We spreken dan van een onderkennende
diagnose.
Wat is de rol van verklaringsanalyse?
Verklaringen zijn empirisch getoetste uitspraken over condities die afzonderlijk of in samenhang het probleem in
stand houden of hebben laten ontstaan. Voordat de verklarende uitspraken getoetst zijn, heten zij nog hypothesen.
Een diagnosticus zal in de verklaringsanalyse:
Hypothesen ontwerpen;
Empirische toetsbare voorspellingen afleiden van de hypothese;
De voorspellingen toetsen en formuleren;
Een integratief beeld opstellen.
De uitkomst van de verklaringsanalyse is een samenhangend beeld, waar één of meerdere condities een verklaring
voor het probleem zijn. We spreken dan van een verklarende diagnose.
