Sociologie
Deel 1
Hoofdstuk 1; Wat verstaan we onder sociologie? (blz.
15-24)
Grondbeginsel: MENSEN REAGEREN NIET ALLEN OP DINGEN EN OP GEDRAG VAN ANDERE MENSEN, MAAR VOORAL
OOK OP GROND VAN DE BETEKENIS DIE ZIJ DAARAAN TOEKENNEN VANUIT HUN REFERENTIEKADER.
HET VERMOGEN AAN VERSCHIJNSELEN BETEKENIS TOE KENNIS IS AANGEBOREN.
DE BETEKENISSEN ZELF VERWERVEN MENSEN ZICH IN HUN OMGANG MET ANDEREN EN DOOR DE
ERVARING DIE ZIJ OPDOEN.
1.1 Waarnemingen (blz. 16-17)
Begrippen: Gezichtspunt, selectieve waarneming
Bij alle waarnemingen is sprake van een gezichtspunt; een aspect dat belangstelling trekt of leidend
is voor je wat iemand waarneemt.
- Afhankelijk van je invalshoek, je sociale bril, zie je er één bepaalde voorstelling in.
Iedereens waarneming is selectief; mensen die in de zelfde maatschappij leven, zien die niet per se
allemaal hetzelfde.
Selectieve waarneming = het ‘zien’ van slechts die (sociale) verschijnselen waaraan vanuit het eigen
(sociaal) referentiekader zin kan worden gegeven.
- Natuurlijk is bij waarnemen onze (erfelijke) biologische en psychologische uitrusting ook van
belang.
1.2 Zingeving (blz. 17-19)
Begrippen: sociologie, mens en dier, instincten, leerprocessen, kennis, verklaring, oordeel, beeld van
de samenleving
In de sociologie worden acties en reacties van mensen verklaard in het feit dat zij tot een groep
behoren (je bent niet alleen op de wereld).
- Sociologie = de wetenschap die de samenleving van mensen binnen grotere en kleinere
verbanden empirisch bestudeerd.
Kenmerk: een manier van denken die alle activiteiten waartoe die brengselen van mensen in verband
brengt met de samenleving waartoe die mensen behoren, en die al die activiteiten en
voortbrengselen zier in hun afhankelijkheid van de samenleving.
Wat onderscheid mens en dier?
1
, - Mensen zijn de enigste levende wezens die verstand hebben en over taal beschikken; de
klassieke definitie van de mens als animal rationale.
Filosoof cassirer (1944) vond dit een beperkte opvatting: behalve over taal beschikken mensen over
mythen, kunst en godsdienst. Al deze uitingen zijn volgens cassirer een symbolen, die niet alleen
uitingen geven aan denkbeelden en ideeën, maar ook aan gevoelens.
De mens als animal symbolicum: mensen kunnen betekenis toekennen aan verschijnselen, dingen en
ervaringen. En mensen weten dat voor iedereen zo’n betekenis anders is, omdat ze er over kunnen
communiceren kunnen over die betekenissen communiceren.
Andere vergelijking tussen mens en dier wijst er op dat mensen niet of nauwelijks een instinct
hebben in vergelijking met dieren.
- In deze visie wordt de mens ‘Mängelwesen’ genoemd, een wezen waar iets aan ontbreekt
(Gehlen, 1961).
Leerprocessen bij mensen zijn van nauwelijks te overschatten betekenis. Mensen beschikken over
een geheel van kennis, verklaringen en oordelen over hun (sociale) omgeving. Iedereen heeft dus
een bepaald beeld van zijn samenleving.
1.3 Referentiekader (blz. 19-20)
Begrippen: referentiekader, sociale bril
Kennis, verklaringen en oordelen hebben mensen geleidelijk, door middel van leerprocessen,
verworven in hun omgang met anderen en tijdens hun ervaringen. Sociologen vatten dit alles samen
onder het begrip referentiekader.
Referentiekader = uit collectieve ervaringen van een groep(ering) voortvloeiend geheel van waarden,
normen, overtuigingen en vanzelfsprekendheden op grond waarvan de leden die groep(ering)
waarnemen, oordelen en handelen.
- We ontwikkelen ons referentiekader door de directe omgeving, opvoeding en onderwijs.
Directe omgeving --> onze sociale situatie, die bestaat uit omstandigheden waarin men zich verkeerd,
groeperingen en netwerken waar men toe behoort, maar ook het werk dat men dagelijks verricht en
het milieu waar men uit komt.
Voor sociologen gaat het om een referentiekader dat voortkomt uit gemeenschappelijke ervaringen
van verschillende mensen in ongeveer dezelfde sociale situatie: de sociale bril en culturele lens
waardoor de leden van een groep of samenleving de dingen ongeveer hetzelfde ziet en interpreteert.
- Referentiekader is te veranderen.
- Als levensomstandigheden (en daarmee ervaringen) ingrijpend veranderen.
2
,1.4 Selectiviteit (blz. 20-22)
Begrippen: sociale werkelijkheid, waarnemingsprobleem, selective perception, selective exposure,
selective retention, sociale constructie van de werkelijkheid.
Als mensen over de sociale werkelijkheid praten moet men zicht iets afvragen --> wiens sociale
werkelijkheid?
Waarnemingsprobleem: iemand kan iets verklaren dat volstrekt onwaar is, zonder dat hij liegt.
- Hij heeft die situatie namelijk zo waargenomen.
Vormen van selectiviteit
selective perception: wat zien of horen we
selective exposure: waarvoor stellen we ons open
selective retention: wat hebben we onthouden
waarover praten we met anderen (gedeelde interesses)
‘Anderen’ in de praktijk vaak familie, kennissen, vrienden, partij en geloofsgenoten. Hieraan ontlenen
zij hun feitenkennis, verklaringen en oordelen en bevestigen elkaar ook nog in hun opvattingen.
Selectieprocessen ook op basis van emoties, antipathieën en gevoelens.
Mensen zijn sociaal geprogrammeerd om dingen op bepaalde manier waar te nemen en er op een
specifieke manier op te reageren.
Door alle vormen van selectiviteit van onze waarnemingen, is het in de sociologie moeilijk te spreken
over dé werkelijkheid. Wat mensen waarnemen is dusdanig selectief, dat vaak over de sociale
constructie van de werkelijkheid wordt gesproken.
1.5 Definitie van de situatie (blz. 22-24)
Begrippen: zakelijke en beleefde werkelijkheid, waarnemen
Wat betekent dit voor mij? Interpretatie en oordeel is gebaseerd op een vergelijking van wat jij
normaal vindt.
Zakelijke werkelijkheid: feitelijke situatie
beleefde werkelijkheid: hoe de werkelijkheid wordt ervaren
o (bijv. ziek-zijn en zich ziek-voelen).
Hoewel beleefde werkelijkheid niet altijd waar is, beïnvloedt het wel het gedrag van mensen.
Objectieve en subjectieve waarneming beïnvloeden ons gedrag.
Onze kennis omvat veel ideeën, opvattingen, beelden en stereotypen, gebaseerd op onbewezen
feiten en oppervlakkige verklaringen.
3
, Hoofdstuk 2; Sociologie als wetenschap (blz. 27-38)
Grondbeginsel: IN SOCIALE VERSCHIJNSELEN VALT ZEKERE MATE VAN ORDE EN REGELMAAT TE BESPEUREN.
PERSOONLIJKE OPVATTINGEN EN WAARDEN VAN DE SOCIOLOOG DIENEN ZO DUIDELIJK MOGELIJK
ONDERSCHEIDEN TE BLIJVEN BIJ DE BEOEFENING VAN SOCIOLOGIE.
2.1 Ontstaan van de sociologie (blz. 27-31)
Begrippen: veranderingen, samenleving, normatieve kracht van de feitelijkheid, kapitalisme,
industriële revolutie, interdependentie, crisis, maatschappij, sociale problemen, sociologie als
crisiswetenschap, sociale cohesie, restauratiementaliteit, maatschappijkritiek, Marx, Drukheim,
Weber.
Drie factoren die bijdroegen tot het ontstaan van de sociologie:
1. Het verloren gaan van de vanzelfsprekendheden in het leven van mensen, waardoor het
problematisch werd.
Mensen zijn zich pas bewust van de invloed van de samenleving op hun bestaan als er iets verandert.
Feitelijke gang van zaken gaat als norm functioneren; normatieve kracht van de feitelijkheid.
In midden 18e/begin 19e eeuw verstoring vanzelfsprekendheden door:
Kapitalisme en industriële revolutie: sociale en economische relaties tussen mensen
veranderden van karakter vooral met betrekking tot productieproces, arbeids- en
bezitsverhoudingen.
Wetenschap en techniek maakten bloei door (nadeel: toename verkeer, voordeel: mensen
konden zich over grote afstand bewegen)
Migratie naar grote steden
bevolkingsgroei door afname sterftecijfer
Interdependentie: Onderlinge wisselwerking tussen vele sociale verschijnselen.
Door veranderingen ook twijfel aan ‘Voorzienigheid’, wegvallen kerk en collectieve verbanden.
Crisis in samenleving: grote sociale veranderingen die leiden tot onzekerheid en onderlinge
verdeeldheid op grond van uiteenlopende opvattingen/belangen van verschillende groepen. Dit wil
zeggen: omdat mensen iets gewend zijn vinden zij dat het zo hoort.
2. Het ontstaan van het begrip ‘maatschappij’ als aparte levenssfeer, los van de staat.
Waar gesteld kan worden dat de staat en de kerk vroeger op alles invloed hadden, is naar verloop
van tijd het begrip maatschappij losgekoppeld van het begrip staat. Wat er in de samenleving
gebeurt, komt tegenwoordig uit veel meer factoren voort dan alleen besluiten van de staat en de
kerk.
Sociale problemen: ongewenst en moesten bestreden worden. Behoefte ontstond aan beheersing
sociale leven. Door ontstaan problemen en crisisgevoel sociologie ook wel crisiswetenschap
genoemd.
Probleem van de sociale cohesie: wat houdt de samenleving als samenleving bij elkaar?
4
