2013
Aanvaring binnenvaartschepen
& Hare Majesteit Eurodam
Rampenbestrijdingsplan
Een scenario met een compleet
uitgewerkt rampenbestrijdingsplan
Opleiding: Integrale Veiligheid VT
Locatie: Hogeschool INholland, Rotterdam
0
Prive |
,Samenvatting
Binnen de gemeentes wordt er tijdens een ramp samengewerkt tussen de daarvoor aangewezen
actoren. De actoren zijn in iedere gemeente hetzelfde verschillende actoren zijn;
de gemeente;
veiligheidsregio;
brandweer;
GHOR (ambulance);
gemeenschappelijke meldkamer (rood wit blauw);
de politie.
De veiligheidsregio zorgt tijdens een ramp voor een gestructureerde samenwerking op operationeel en
op bestuurlijke niveau. Tijdens het bestrijden van de ramp is het van groot belang dat er
gecoördineerd en gestructureerd wordt samengewerkt. Communicatie is hierbij essentieel van belang.
De verschillende actoren hebben ieder hen eigen taak. Ook gelden er wetten en regels op de
betrokken actoren. Zoals eerder aangegeven is bij een ramp communicatie van essentieel belang.
Hierin wordt onderscheidt gemaakt tussen interne en externe communicatie. Binnen een GRIP
(Gecoördineerde Regionale Incidentenbestrijdings Procedure) is de interne communicatie erg
belangrijk: foutieve informatie kan leiden tot foute beslissingen. De externe communicatie houdt zich
voornamelijk bezig met de buitenwereld denk hierbij aan burgers en de media. Na het bestrijden van
de ramp is het zaak zo spoedig mogelijk terug te keren naar de oude omstandigheden, het is
belangrijk „de ramp na de ramp‟ zo veel mogelijk te beperken.
Het beschreven rampenscenario vindt plaats op de Maas ter hoogte van de cruiseterminal aan de
Wilhelminakade te Rotterdam. Het aangemeerde cruise schip met passagiers is aan het disembarken
(uitstappen). Tijdens deze procedure vaart er een binnenvaart schip met NH-3 (ammoniak) langs het
cruise schip. In tegengestelde richting komt er een zandschip aanvaren, deze ziet door de
weersomstandigheden het voortgetrokken ammoniakschip niet en komt in aanvaring hiermee. Het
ammoniakschip komt vervolgens tegen het cruiseschip aan waardoor paniek ontstaat. Een gaswolk
van ammoniak komt tijdens deze botsing vrij, dit heeft zeer ernstige consequenties op de
volksgezondheid en de veiligheid van de burger. Gezien de ervaring zullen er op het schip veel
internationale passagiers aanwezig zijn waaronder doden en gewonden. Door deze factoren wordt er
een GRIP-4 situatie afgekondigd.
Binnen verschillende niveaus wordt er samengewerkt op bestuurlijk -en operationeel niveau.
Verschillende actoren waaronder het CoPI (Commando Plaats Incident), ROT (Regionaal
Operationeel Team), GBT (Gemeentelijk Beleidsteam), RBT (Regionaal Beleidsteam) en het MBZK
(Ministerie van Buitenlandse zaken) zich bemoeien met de aanpak van deze ramp.
1
Aanvaring binnenvaartschepen & Hare Majesteit Eurodam | Rampenbestrijdingsplan
,Inhoud
Inleiding 3
Aanleiding 5
Methoden van onderzoek 6
1. De juridische en bestuurlijke kaders van de
rampenbestrijdingsorganisatie in Nederland 7
1.1 Rampenbestrijding in Nederland 7
1.2 Proces van rampenbestrijding in Nederland 8
1.3 Historie van de rampenbestrijding in Nederland 9
1.4 De veiligheidsregio 9
1.5 Bestaansrecht van de veiligheidsregio 10
1.6 De basis van de veiligheidsregio 11
1.7 Taken van de veiligheidsregio 11
1.8 Betrokkenen bij de veiligheidsregio 12
1.9 Organisatie van besluitvorming in de veiligheidsregio 12
1.10 Crisiscommunicatie 14
1.11 Doelen van crisiscommunicatie 14
2. Aanvaring binnenvaartschepen en Hare Majesteit Eurodam 20
2.1 Cruciale kenmerken van de ramp 21
2.2 Tijdspad 22
2.3 Impact van de ramp op de omgeving 23
3. Argumentatie criteria 26
3.1 Crisisfasen 26
3.2 Maatregelen 26
4. Rampenbestrijdingsplan 30
4.1 Doelstelling 30
4.2 Actoren 30
4.3 Aanrijroute
5. Draaiboek 43
Literatuur 48
Bijlagen 50
2
Aanvaring binnenvaartschepen & Hare Majesteit Eurodam | Rampenbestrijdingsplan
,Inleiding
Enschede werd op zaterdag 13 mei 2000 getroffen door een ramp. Deze ramp is over heel
de wereld bekend geworden als de „Vuurwerkramp Enschede‟. Een brand in een
vuurwerkopslag met daarop volgende explosies verwoestte een groot deel van de
Enschedese wijk Roombeek. Bij deze ramp kwamen 23 mensen om het leven en raakten
947mensen gewond. Als gevolg van brand- en explosieschade werden meer dan 50
woningen verwoest en raakten een veelvoud daarvan in meerdere of mindere mate
beschadigd.1
Naar aanleiding van de vuurwerkramp in Enschede en de cafébrand in Volendam bleek dat de
rampenbestrijdingsorganisatie in Nederland niet goed functioneerde en toe was aan grote
veranderingen. Op 1 oktober 2010 is de Wet veiligheidsregio‟s in werking getreden en vervangt
2
daarmee de Brandweerwet, Wrzo en de Wghor. De veiligheidsregio vormt vanaf dat moment de
organisatiestructuur van de Nederlandse rampenbestrijdingsorganisatie. De komst ervan heeft niet
alleen gezorgd voor betere samenwerking tussen betrokken actoren ten tijde van een ramp, maar ook
voor een verbreding van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van iedere afzonderlijke
gemeente in de regio. Hoewel de kans dat een ramp of crisis zich voordoet en de effecten daarvan
nooit helemaal duidelijk zijn, is het wel van belang dat gemeenten rekening houden met mogelijke
rampen en crises. De haalplicht, die dergelijke gemeenten in de veiligheidsregio hebben, zorgt ervoor
dat iedere afzonderlijke gemeente zelf op zoek gaat naar risico‟s en mogelijke rampen in de buurt.
Aan de hand hiervan wordt een scenario opgesteld met de verwachte effecten zoals letsel en schade.
Maar hoe zit het verder? Wie is verantwoordelijk voor welke taak, hoe wordt er overlegd en hoe wordt
dit bestuurd?
Dit onderzoek is geschreven om inzicht te geven in de bestuurlijke en operationele procedures van de
rampenbestrijding bij een ramp op de Maas in de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond. Het eerste
deel van het rapport geeft voornamelijk inzicht in de theoretische kaders van de rampenbestrijding in
Nederland. Het laatste gedeelte van het onderzoeksrapport geeft aanbevelingen over de te treffen
maatregelen bij een botsing tussen twee binnenvaartschepen en een cruiseschip op de Maas. Het
mag duidelijk zijn dat dit rapport hoofdzakelijk is geschreven om bij te dragen aan de maatschappelijke
veiligheid in de regio Rotterdam-Rijnmond.
De centrale vraag die tijdens dit onderzoek beantwoord zal worden luidt als volgt: “Hoe moet het
rampenbestrijdingsplan eruit zien, bezien vanuit de relevante juridische en bestuurlijke kaders bij een
botsing op de Maas in de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond?” Om deze centrale vraag te
beantwoorden zullen verschillende elementen geanalyseerd moeten worden. Daarom zijn
verschillende deelvragen opgesteld:
“Hoe zien de juridische en bestuurlijke kaders voor de rampenbestrijdingsorganisatie in
Nederland eruit?”
“Hoe ziet de botsing op de Maas eruit?”
“Welke argumenten zijn er voor de door werkgroep gekozen criteria ten behoeve van het
rampenbestrijdingsplan?”
Het eerste hoofdstuk van dit rapport zal ingaan op de juridische en bestuurlijke kaders voor
rampenbestrijding in Nederland. De rampenbestrijdingsorganisatie in Nederland en haar historie zullen
kort behandeld worden, waarna er zal worden ingegaan op de huidige rampenbestrijdingsorganisatie;
1
Enschede.nl.(2013). De vuurwerkramp 13-05-2000. Geraadpleegd op 26 september 2013, van
http://www.vuurwerkramp.enschede.nl/#
2
Stol, W. (2012). Basisboek Integrale Veiligheid. Den Haag: Boom-Lemma uitgevers.
3
Aanvaring binnenvaartschepen & Hare Majesteit Eurodam | Rampenbestrijdingsplan
,de veiligheidsregio. Tot slot zal de crisiscommunicatie ten tijde van een ramp uitgebreid worden
uitgelicht.
Hoofdstuk 2 beschrijft een botsing tussen een zandschip, een defect binnenvaartschip en het
cruiseschip de Hare Majesteit Eurodam als gevolg van eerdere aanvaring op de Maas in de regio
Rotterdam-Rijnmond. Allereerst wordt precies toegelicht hoe de ramp eruit ziet en wat de cruciale
kenmerken van de ramp zijn. Daarna wordt een tijdspad opgesteld en zullen de effecten van de ramp
op de omgeving besproken worden. Aan de hand van deze effecten zal het rampenbestrijdingsplan en
bijbehorend draaiboek worden opgesteld.
Het derde hoofdstuk is niet gebruikelijk bij het opstellen van een rampenbestrijdingsplan en het
bijbehorende draaiboek, maar is zeker niet onbelangrijk. Dit hoofdstuk vormt de tussenstap vanaf het
theoretisch kader en het scenario naar de praktijk en dus het uiteindelijke plan. Het vormt het skelet
voor het rampenbestrijdingsplan en de argumentatie om het bijbehorend draaiboek in te vullen.
Het uiteindelijke rampenbestrijdingsplan en bijbehorend draaiboek is te vinden in de bijlage van dit
rapport. Er is gekozen voor een bijlage, omdat dit de documenten bevatten waar het allemaal om
draait in dit gehele rapport. De eerder genoemde hoofdstukken vormen slechts de basis en
argumentatie voor het invullen van het rampenbestrijdingsplan en het draaiboek.
4
Aanvaring binnenvaartschepen & Hare Majesteit Eurodam | Rampenbestrijdingsplan
,Aanleiding
Naar aanleiding van de vuurwerkramp in Enschede en de cafébrand in Volendam bleek dat de
rampenbestrijdingsorganisatie in Nederland niet goed functioneerde en toe was aan grote
veranderingen. Op 1 oktober 2010 is de Wet veiligheidsregio‟s in werking getreden en vervangt
3
daarmee de Brandweerwet, Wrzo en de Wghor. De veiligheidsregio vormt vanaf dat moment de
organisatiestructuur van de Nederlandse rampenbestrijdingsorganisatie. De komst ervan heeft niet
alleen gezorgd voor betere samenwerking tussen betrokken actoren ten tijde van een ramp, maar ook
voor een verbreding van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van iedere afzonderlijke
gemeente in de regio. Hoewel de kans dat een ramp of crisis zich voordoet en de effecten daarvan
nooit helemaal duidelijk zijn, is het wel van belang dat gemeenten rekening houden met mogelijke
rampen en crises. De haalplicht, die dergelijke gemeenten in de veiligheidsregio hebben, zorgt ervoor
dat iedere afzonderlijke gemeente zelf op zoek gaat naar risico‟s en mogelijke rampen in de buurt.
Aan de hand hiervan wordt een scenario opgesteld met de verwachte effecten zoals letsel en schade.
Maar hoe zit het verder? Wie is verantwoordelijk voor welke taak, hoe wordt er overlegd en hoe wordt
dit bestuurd?
3
Stol, W. (2012). Basisboek Integrale Veiligheid. Den Haag: Boom-Lemma uitgevers.
5
Aanvaring binnenvaartschepen & Hare Majesteit Eurodam | Rampenbestrijdingsplan
,Methoden van onderzoek
Allereerst is het belangrijk om te vermelden dat er sprake is van een kwalitatief onderzoek. Er is in
geen enkele mate sprake van kwantitatief onderzoek, omdat deze gegevens absoluut niet van belang
zijn om een rampenbestrijdingsplan op te stellen. Vanwege het feit dat situaties voortdurend
veranderen en er dus geen vaste procedure te beschrijven is, wordt er gebruik gemaakt van
kwalitatieve gegevens.
Op een enkele na is er geen gebruik gemaakt van bestaande theorieën of modellen. Alleen het model
van de veiligheidsketen is gebruikt om de fasen van rampenbestrijding in kaart te brengen.
Dit onderzoek is gebaseerd op verschillende kwalitatieve onderzoeksmethoden zoals interviews,
deskresearch, bestaande onderzoeksrapporten en rampenbestrijdingsplannen van diverse gemeenten
en veiligheidsregio‟s.
Het onderzoek is aangevuld met informatie van derden. Colleges zijn gebruikt om theoretische kaders
aan te vullen en duidelijker te maken. Advies over het scenario is gevraagd diverse geïnterviewde en
professionals. De gebruikte figuren en andere documenten zijn opgevraagd bij het World Port Center
en andere instanties. Tot slot is er gebruik gemaakt van de volgende literatuur:
Stol, W., Tielenburg, C., Rodenhuis, W. Pleysier, S. & Timmer, J. (2011). Basisboek integrale
veiligheid. Den Haag: Boom Lemma Uitgevers
Zanders, A. (2008). Crisismanagement: Organisatie bij crises en calamiteiten. Bussum:
Uitgeverij Coutinho.
6
Aanvaring binnenvaartschepen & Hare Majesteit Eurodam | Rampenbestrijdingsplan
, 1. De juridische en bestuurlijke kaders van de
rampenbestrijdingsorganisatie in Nederland
De afgelopen jaren hebben zich een aantal ontwikkelingen voortgedaan op het
gebied van rampenbestrijding in Nederland. Het zijn niet alleen bestuurlijke, maar ook
juridische en operationele veranderingen die hebben plaatsgevonden. Vandaag de
dag komt tijdens een ramp of crisis een rampenbestrijdingsorganisatie in actie om
gecoördineerd de bron en gevolgen van een ramp te bestrijden. Dit hoofdstuk zal
ingaan op de rampenbestrijdingsorganisatie in Nederland, hoe deze tot stand is
gekomen en welke actoren er bij rampenbestrijding betrokken zijn. Tot slot zal er
besproken worden welke plaats deze actoren innemen bij een ramp en hoe er met
elkaar gecommuniceerd wordt ten tijde van een ramp.
1.1 Rampenbestrijding in Nederland
Samenwerking is van groot belang om ten tijde van een ramp of crisis effectief en efficiënt te
werk te gaan. Verschillende diensten als politie, brandweer, geneeskundige hulpverlening bij
ongevallen en rampen (GHOR) en andere organen werken bij een ramp of crisis samen om
de bron en effecten ervan te bestrijden. Allereerst is het belangrijk om te kijken naar een ramp
of crisis en waarom samenwerking zo belangrijk is.
Een ramp is een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven en de
gezondheid van vele personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate
worden bedreigd of zijn geschaad en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of
organisatie van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de
4
schadelijke gevolgen te beperken.
In het geval van een crisis worden één of meerdere vitale belangen van onze samenleving
geschaad, waardoor de nationale veiligheid gevaar loopt. De basisstructuren van het sociale
systeem worden bedreigd en een hoge mate van onzekerheid en een geringe beslissingstijd
5
zorgen ervoor dat er kritieke beslissingen genomen moeten worden.
In figuur 1.1 staan de belangrijkste verschillen tussen een ramp en crisis schematisch
weergegeven:
Ramp Crisis
Tijdsverloop momentopname/tijdelijk Langdurig
Inzet gecoördineerde Mogelijk Onzeker
structuren
Landelijke vitale belangen niet/lokaal geschaad worden geschaad
Bestuurlijke aanpak beleid kritieke beslissingen
Figuur 1.1
Samenwerking is noodzakelijk om de bevoegdheden van alle betrokken actoren bij
rampenbestrijding zo goed mogelijk en langs elkaar uit te voeren. Wanneer er niet wordt
samengewerkt, loopt het uitoefenen van bevoegdheden door elkaar heen en is het dus niet
mogelijk om effectief en efficiënt op te treden in het geval van een ramp.
4
Zwaailicht.org. (2013). Over rampen en rampenbestrijding. Wat is een ramp? Geraadpleegd op 17 september
2013 van http://www.zero-meridean.nl/ramp_def.html
5
Rosenthal. (1984). Crisis. Geraadpleegd op 17 september 2013 van
http://www.basisboekintegraleveiligheid.nl/kernbegrippenlijst
7
Aanvaring binnenvaartschepen & Hare Majesteit Eurodam | Rampenbestrijdingsplan
