Samenvatting
Duidelijke samenvatting rechtstaat en democratie en historische contexten
- Vak
- Geschiedenis
- Niveau
- HAVO
Samenvatting gemaakt door middel van het boek geschiedenis werkplaats en de powerpoints van de docent.
[Meer zien]Voorbeeld 3 van de 29 pagina's
Voorbeeld 3 van de 29 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Voorbeeld van de inhoud
Rechtstaat & democratie1.1 groeiende vrijheid (middeleeuwen- 18e eeuw)
Steden en staten
Veel Europese landen werden tot in de 18e eeuw geregeerd door machtige vorsten,
Nederland was een republiek waar burgerlijke regrenten de macht deelden met de
stadhouder.
Later in de middeleeuwen begonnen staten te ontstaan, vorsten gingen hun
gebieden meer als eenheid besturen vanuit een hoofdstad met behulp van
ambtenaren en eigen leger (staatsvorming en centralisatie). Ze betaalde hun bestuur
met geld dat ze kregen van de stedelijke burgerij. In ruil het recht om zichzelf te
besturen. Om afspraken te maken riepen koningen een Staten-Generaal of
parlement bijeen, een vergadering van vertegenwoordigers van de drie standen
(geestelijkheid, adel en burgerij).
De Nederlandse Opstand
De Bourgondische vorsten voerden gelijke wetten en regels in alle gewesten door.
Deze politiek werd in de 16e eeuw voortgezet door Karel V en zijn zoon Filips II. Toen
Filips de rechten van de steden en gewesten wilde beperken ontstond er verzet.
Omstreeks 1565 ontstond er ook verzet tegen de godsdienstdwang van de streng-
katholieke Filips. In de Nederlanden kreeg het protestantse Calvinisme veel
aanhangers. Calvinisten durfden buiten de stadspoorten hagenpreken te houden,
godsdienstbijeenkomsten in de openlucht. Maar vanaf 1568 trad Filips
vertegenwoordiger Alva meedogenloos op tegen calvinisten en tegen ongehoorzame
Nederlandse bestuurders. De Nederlandse opstand die toen uitbrak, onder leiding
van Willem van Oranje, een hoge edelman die Filips zelf had benoemd als zijn
stadhouder. In 1579 sloten de opstandige steden en gewesten een militair
bondgenootschap, de Unie van Utrecht. In 1588 stichtten ze een onafhankelijke
staat: de republiek der Verenigde Nederlanden.
De Republiek
De gewesten van de Republiek zagen zichzelf als zelfstandige, soevereine landen.
Een bijzondere plaats had de stadhouder, een lid van het huis van Oranje. Hij was
geen plaatsvervanger van de koning meer, maar hoogste dienaar van de gewesten.
Hij was opperbevelhebber en had allerlei rechten.
Vrijheid
Bij de vorming van Unie van Utrecht spraken de opstandelingen af dat de overheid
geen onderdaan tot een geloof mocht dwingen. In de Republiek bleef die
gewetensvrijheid bestaan. Maar dat betekende niet dat alle godsdiensten gelijke
rechten hadden. Alleen leden van de gereformeerde (calvinistische) kerk mochten
overheidsambten bekleden. Katholieken mochten hun geloof belijden, maar hun kerk
was verboden. In Nederland was er ook op andere punten meer vrijheid,
boekdrukkunst en vrouwen nauwelijks onderdanig waren aan de mannen.
Absolutisme
In de 17e en 18e eeuw was Nederland een van de weinige republieken in Europa, het
was de tijd van machtige vorsten. De Franse koning Lodewijk XIV werd zo machtig
dat hij van niemand meer afhankelijk wilde zijn. Hij riep de Staten-Generaal niet meer
bijeen. De Engelse koningen wilden ook absolute macht, maar zij verloren hun
machtsstrijd met het parlement.
1
, 1.2 de democratische revolutie (1781-1813)
vanaf 1781 probeerden democratische patriotten de macht over te nemen in de
Republiek. Na de Franse invasie in 1795 werd de Bataafse Republiek gesticht.
Vervolgens werd Nederland een democratie en een eenheidsstaat. Napoleon maakte
een eind aan de democratie en lijfde Nederland in bij Frankrijk.
De verlichting
Eeuwen geloofden Europeanen dat God alles bepaalde. Maar in de 18e eeuw, de
eeuw van de verlichting, gingen mensen er anders over denken. Ze meenden dat
mensen van nature vrij en gelijk zijn en dat ze verantwoordelijk zijn voor hun eigen
lot. Verlichte burgers dachten dat de maatschappij door redelijkheid verbeterd kon
worden (rationeel optimisme). Er ontstond ook een verlicht absolutisme. Vorsten
probeerden hun absolute macht te gebruiken om hun volk te ontwikkelen. Maar de
verlichting leidde vooral tot kritiek op het ancien régime, de ouder orde met zijn
voorrechten voor vorsten, edelen, geestelijken en regenten.
Democratische revoluties
Onder invloed van de verlichting braken eind 18e eeuw democratische revoluties uit.
Democraten meenden dat de hoogste macht niet afkomstig was van god, maar van
het volk. Regeringen moesten gebonden zijn aan een grondwet waarin in regels voor
het bestuur en grondrechten waren vastgelegd. De eerste democratische revolutie
vond plaats in Amerika, waar de Verenigde Staten zich in 1776 onafhankelijk
verklaarden. In 1789 brak de Franse revolutie uit, het Franse leger verbreidde de
revolutie daarna over Europa. In 1799 maakte Napoleon een eind aan de democratie
en stelde een dictatuur in.
Aan het volk van Nederland
Rond 1780 werden democratische ideeën populair in Nederland, het ging in die tijd
slecht met de Republiek. In 1781 verscheen een pamflet onder de titel Aan het volk
van Nederland. De schrijver, Joan Derk van der Capellen tot den Pol, stelde dat de
Republiek in verval was geraakt door het machtsmisbruik van de Oranjes en de
regenten die hen steunden. Van der Capellen riep de Nederlanders op tot gewapend
verzet.
De patriotten
In 1786 verjoegen gewapende patriotten de regrenten uit het stadhuis van Utrecht, in
de maanden daarna grepen patriotten ook in veel andere steden de macht,
stadhouder Willem V week uit van Den Haag naar Nijmegen. Toen zijn vrouw
Wilhelmina wilde terugkeren, werd ze tegengehouden. Daarop stuurde haar broer,
de koning van Pruisen een leger dat hardhandig een eind maakte aan de
democratische revolutie. Duizenden patriotten vluchtten naar Frankrijk.
De Bataafse republiek
In 1795 keerden de patriotten met het Franse leger terug en vond de Bataafse
Revolutie plaats. De stadhouder vluchtte en de regenten droegen zonder
tegenstribbelen de macht over. Ze verklaarden dat iedere staatsburger dezelfde
mensenrecht had. Alle standsvoorrechten werden afgeschaft. Iedereen werd gelijk
voor de wet en er kwam volledige godsdienstvrijheid. Nederland werd een
democratische rechtsstaat en een eenheidsstaat. Na een paar jaar maakte Napoleon
een eind aan de democratie, in 1806 stichtte hij het Koninkrijk Holland en benoemde
2
, zijn broer Lodewijk Napoleon tot koning. In 1810 zette Napoleon hem alweer af en
maakte van Nederland een Franse provincie. In 1813 werd Nederland door Britse en
Russische troepen bevrijd.
3
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper deboraklarenbeekx. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 64438 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen