Kinderen met Speciale Onderwijsbehoeften – Week 2
Samenvatting: Mitchell (2015)
Wat écht werkt: 27 evidence based strategieën voor het onderwijs
Strategie 6 – Cognitieve-strategie-instructie
“Leer leerlingen denkstrategieën aan”
De Strategie
Cognitieve-strategie-instructie of Cognitive Strategy Instruction (CSI) verwijs naar
manieren om leerlingen te helpen met het verwerven van cognitieve vaardigheden of
strategieën. Ze worden geholpen om informatie te organiseren zodat die minder complex
wordt en/of informatie toe te voegen aan de kennis die ze al hebben. CSI is vooral nuttig bij
leerlingen met leerproblemen, maar ook andere leerlingen met speciale onderwijs- en
ondersteuningsbehoeften kunnen er baat bij hebben.
Het Achterliggende Idee
Cognitie omvat hoe we informatie verzamelen, opslaan, uitleggen, begrijpen, onthouden en
gebruiken. Het verwerven van cognitieve vaardigheden ligt aan de basis van vaardigheden
als leven, schrijven, rekenen en wiskunde, begrijpen, spraak, creatief denken en zelfs sociale
vaardigheden. De meest mensen ontwikkeling efficiënte en effectieve cognitieve
vaardigheden via hun ervaringen, waarbij weinig onderwijs nodig is om zich het leerproces
eigen te maken. Er zijn echter ook mensen die niet over de juiste technieken of strategieën
lijken te beschikken voor dit leerproces. Deze tekortkomingen kunnen andere beperkingen
versterken of zelf een beperking zijn.
De leerstrategieën van leerlingen zijn in wezen gebaseerd op slechts twee dingen:
de ontwikkeling van hun kennis over hun eigen cognitieve vermogens. Dat wil zeggen de
beperkingen van hun kortetermijngeheugen, hoeveel oefening ze nodig hebben en
hoeveel strategieën ze tot hun beschikking hebben.
de ontwikkeling van hun vaardigheden om hun cognitie bewust te regelen door
zelfregulerende strategieën te gebruiken als plannen, monitoren, testen, checken en
veranderen. Deze strategieën verschillen van opdracht tot opdracht.
Er zijn betrekkelijk veel aanwijzingen dat leerlingen met leerproblemen inefficiënte cognitieve
strategieën gebruiken. Dat zijn:
de neiging om een taak als schrijven vrijwel niet planmatig te werken, geen rekening te
houden met de eisen die er zijn vanuit het onderwerp waarover geschreven gaat worden
en de behoeften die de lezer heeft om het geschrevene te kunnen begrijpen;
een algemeen ontbreken van het besef van cognitieve processen. Dit besef wordt wel
metacognitie genoemd, wat gedefinieerd kan worden als denken van een hogere orde,
dat er in resulteert dat een leerlingen actief in cognitieve processen beheerst die bij het
denken betrokken zijn;
serieuze problemen met lezen, weerspiegeld in bijvoorbeeld een slecht fonologisch
bewustzijn;
slechte vaardigheden in het maken van toetsen.
Deze inefficiënties leiden onvermijdelijk tot falen, frustraties, schaamte, angst, vermijding van
taken en misschien zelfs tot agressief gedrag. Deze vicieuze cirkel kan doorbroken worden
door de leerlingen de noodzaak te leren herkennen om strategisch te zijn en cognitieve
strategieën toe te passen die geschikt zijn voor verschillende taken.
1
, De Praktijk
CSI is eind jaren ’70, begin jaren ’80 ontstaan en werd beschouwd als een alternatief voor
het reguliere onderwijsproces. Er bestaan veel varianten van CSI, die afhangen van het vak
en van de behoeften van de verschillende leerlingen. Er worden algemene benadering die in
uiteenlopende situaties kan worden toegepast en specifieke benaderingen beschreven.
Algemene CSI
De algemene CSI is in de meeste leersituaties toepasbaar. CSI bestaat uit 3 fases:
Fase 1: denk vooruit, bereid je voor op het leren
o Activeer en denk na over voorkennis, vergelijk nieuwe informatie met deze
kennis;
o vorm hypothesen over de aard van de nieuwe informatie;
o ontwikkel doelen of bedoelingen voor de leeropdracht;
o analyseer het probleem;
o voorspel de beste manier om het probleem op te lossen.
Fase 2: denk tijdens
o het werken om voorspellingen of hypothesen te bevestigen;
o het stellen van nieuwe vragen om nieuwe voorspellingen te doen;
o het zoeken naar inzicht;
o het gebruik van processen als in twijfel trekken, anticiperen, vergelijken en
samenvatten.
Fase 3: denk terug
o begrijp de informatie als een geheel;
o versterk wat geleerd is, integreer nieuwe ideeën met andere kennis die in het
geheugen ligt opgeslagen;
o begrijp hoe de informatie of vaardigheid in andere situaties toegepast kan
worden;
o vat samen en voeg ineen.
De kern van deze algemene CSI wordt gevorm door positieve Habits of mind. Deze kunnen
bij leerlingen worden ontwikkeld door de impulsiviteit in te tomen, door nadenken en het
organiseren en activeren van eerder opgedane kennis te stimuleren, door taken op een
effectieve manier en efficiënte manier te laten benaderen, door elementaire cognitieve
stappen concreet te maken, en door leerlingen te helpen deze processen zelf te reguleren.
Effectieve CSI bestaat uit een aantal sleutelcomponenten:
Geef strategie-instructie prioriteit: besteed de lestijd zowel aan de processen als aan de
producten van leren.
Doe effectieve strategieën voor door hardop te denken terwijl je bijvoorbeeld aan een
rekensom werkt. Dit heeft twee voordelen: het demonstreert hoe jij bepaalde problemen
oplost en laat de leerling zien wat het voordeel is in het gebruik van zelfspraak.
Laat leerlingen direct nadat je het hebt voorgedaan, oefenen in het gebruik van een
strategie. Dat betekent dat je aanwijzingen geeft en ondersteunt, “steigers” bouwt, terwijl
ze zich de strategie eigen maken.
Voor een taakanalyse uit: analyse taken in termen van de cognitieve strategieën die je
gaat aanleren.
Generaliseer de instructie voor de strategie: laat weten dat cognitieve strategieën
toepasbaar zijn bij meerdere vakken.
Neem CSI op in al je onderwijs: onderwijs strategieën het hele jaar door, niet alleen in
een bepaalde les of periode. En beperkt je niet tot een of enkele vakken.
2
