Sociale Psychologie
Samenvatting
Hogeschool van Utrecht
Minor Toegepaste Psychologie
Jaar 3 – Blok 4
,Hoofdstuk 1. Inleiding tot de sociale psychologie
Kernvragen toets:
- Wat is de kern van de sociale psychologie?
- Waarin verschilt de sociale psychologie van verwante wetenschappen?
- Voor welke onderzoeken / onderwerpen heeft een sociaal psycholoog belangstelling?
- Welke 2 fundamentele menselijke behoeften zijn er volgens de sociale psychologie?
1.1 Wat is sociale psychologie?
Sociale psychologie is de wetenschap die bestudeert hoe de gedachten, gevoelens en gedragingen
van mensen worden beïnvloed door de echte of denkbeeldige aanwezigheid van anderen: ouders,
vrienden, werkgevers, leraren, vreemden – in feite de gehele sociale situatie.
De kern van sociale psychologie is sociale invloed: het effect dat de woorden, daden of de
aanwezigheid van andere mensen hebben op onze gedachten, gevoelens, attitudes of gedrag.
1.1.1 Sociale psychologie, wetenschap en gezond verstand
Sociaal psychologen willen weten welke de verklaring voor gedrag/gevoel de meest waarschijnlijke is
en testen menselijk gedrag hiervoor empirisch en systematisch waarbij eerst een hypothese wordt
opgesteld. Bijvoorbeeld experimenten waarin de variabelen die worden bestudeerd zorgvuldig worden
beheerst.
- Empirisch: op waarneming en/of onderzoek gebaseerde methode voor het toetsen van
hypothesen.
- Hypothese: een als voorlopige waarheid aangenomen maar nog te bewijzen veronderstelling.
De vragen waarmee sociaal psychologen zich bezighouden komen grotendeels overeen met die van
filosofen. Sociaal psychologen proberen er echter op een empirische wijze antwoord op te vinden.
Sociaal psychologen hebben niets tegen volkswijsheden, alleen het lastige hiervan is dat ze elkaar
vaak tegenspreken. De sociaal psycholoog onderzoekt wat de specifieke eigenschappen zijn van de
omstandigheden waaronder het een of het ander het waarschijnlijkst is.
Andere disciplines, zoals de antropologie en sociologie, zijn ook geïnteresseerd in de manier waarop
mensen beïnvloed worden door hun sociale omgeving. De sociale psychologie onderscheidt zich
doordat ze zich niet zozeer bezighoudt met sociale situaties in een objectieve betekenis, maar doordat
ze zich in eerste instantie richt op de manier waarop mensen beïnvloed worden door hun interpretatie
(construct) van hun sociale omgeving.
- Construct: de manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen en
interpreteren.
Voorbeeld: om te voorspellen of Jonas Anna meevraagt naar het schoolfeest, moet je niet het gedrag
van Anna observeren maar ook weten hoe Jonas Anna’s gedrag interpreteert.
Een groot deel van het sociaalpsychologisch onderzoek richt zich op determinanten van gedachten,
gevoelens en gedragingen van mensen.
- Determinant: bepalende factor in een ontwikkeling of toestand.
1.1.2 Sociale psychologie en het verschil met verwante disciplines
Sociologie Sociale psychologie Persoonlijkheidspsychologie
Verschaft algemene Onderzoekt de psychologische processen die Onderzoekt kenmerken die
wetten en theorieën mensen met elkaar gemeenschappelijk maken dat individuen uniek zijn
over samenlevingen, hebben en hen gevoelig maken voor sociale en van elkaar verschillen.
niet over individuen. invloed (onafhankelijk van sociale klasse of
cultuur).
,Sociale wetenschappen bestuderen de invloed van sociale factoren op het menselijke gedrag, maar
de sociale psychologie staat apart door belangrijke verschillen – vooral op analyseniveau.
- Voor biologen is het analyseniveau bijv. genen, hormonen of neurotransmitters.
- Voor persoonlijkheids- en klinisch psychologen is dat het individu.
- Andere sociale wetenschappen houden zich meer bezig met brede sociale, economische,
politieke en historische factoren die invloed hebben op de gebeurtenissen in een bepaalde
gemeenschap.
- Sociologie richt zich op onderwerpen als sociale klasse, structuur en instituties: groep of
sociaal systeem.
Verschil sociale psychologie en sociologie
Voor sociaal psychologen is het analyseniveau het individu in de context van een sociale situatie.
Een sociaal psycholoog richt zich op processen in het individu zelf. Ze proberen met empirische
methoden zoals experimenten, de universele kenmerken van de menselijke natuur in kaart te brengen
die ons ontvankelijk maken voor sociale beïnvloeding, ongeacht sociale klasse, gender of cultuur.
Sociologie concentreert zich niet op de psychologische processen van het individu, maar kijkt naar de
samenleving als geheel. Het bestudeert grootschaligere sociale processen, zoals historische en
politieke veranderingen of de wijze waarop grootschalige sociale structuren (etniciteit, klasse, gender)
de bestaansmogelijkheden van een individu beïnvloeden.
Verschil sociale psychologie en persoonlijkheidspsychologie
Als persoonlijkheidspsychologen sociaal gedrag verklaren, concentreren ze zich vooral op individuele
verschillen: die aspecten van de persoonlijkheid die mensen onderscheiden van anderen.
Sociaal psychologen ontkennen niet dat persoonlijkheden verschillen, maar verklaren sociaal gedrag
in termen van de macht die de sociale situatie uitoefent (zoals deze door het individu wordt opgevat).
Voorbeeld: Roos gedraagt zich verschillend in diverse situaties. Een sociaalpsychologische vraag
hierbij is welke factoren in deze twee sociale situaties zo verschillend zijn dat ze zo’n ingrijpend effect
hebben op haar gedrag.
Dus: Terwijl de sociale psychologie en de persoonlijkheidspsychologie beide de nadruk leggen op de
psychologie van het individu, heeft de sociale psychologie vooral als doel het analyseren en verklaren
van psychologische processen die de meeste mensen in de wereld gemeen hebben en die hen
gevoelig maken voor sociale invloeden, ongeacht klasse, gender of cultuur.
1.4 De oorsprong van constructen: fundamentele menselijke motieven
Sociaal psychologen hebben ontdekt dat twee motieven essentieel zijn:
1. Het motief van eigenwaarde: de behoefte aan een positief zelfbeeld
Veel mensen hebben behoefte aan een positief zelfbeeld; evaluatie van mensen van hun
eigenwaarde, dat wil zeggen: de mate waarin ze zichzelf beschouwen als goed, competent en
beschaafd. We vervormen de wereld liever dan een accuraat wereldbeeld te vormen om
onszelf in een zo goed mogelijk daglicht te zetten.
Voorbeeld: Rogier is aardig, maar een slons (altijd vlekken op shirt), maar hij vindt zichzelf
ontspannen en ongedwongen.
2. Het motief van de sociale cognitie: de behoefte om accuraat waar te nemen
De sociale cognitie benadering is het bestuderen van hoe mensen denken over zichzelf en
de sociale wereld; hoe mensen sociale informatie selecteren, interpreteren, onthouden en
gebruiken om tot oordelen en beslissingen te komen.
Als we niet over alle feiten beschikken (wat vrijwel nooit mogelijk is) om een situatie accuraat
te kunnen beoordelen, maken we fouten. Ook hebben we de tijd en het uithoudingsvermogen
niet om dit bij elke beslissing te doen. Soms beïnvloeden verwachtingen over de sociale
wereld ons vermogen om die wereld accuraat waar te nemen. Onze verwachtingen kunnen
zelfs de aard van de sociale wereld veranderen.
Voorbeeld: mensen die laag scoorden op een intelligentietest, presteerden minder goed in de
, klas en andersom. Hierbij kan je je enorm vergissen in de validiteit van die intelligentietests,
want misschien waren ze niet zo accuraat en heb je de kinderen met hogere scores
onopzettelijk anders behandeld, waardoor het leek alsof de tests accuraat waren.
Je verwacht bepaald gedrag van jezelf of van iemand anders, dus handel je op zo’n manier
dat je verwachting waarheid wordt.
Dus: zelfs als we proberen de sociale wereld zo accuraat mogelijk waar te nemen, zijn er vele
manier waarop we toch een foute indruk kunnen krijgen.
Er zijn nog meer motieven die onze gedachten en gedragingen beïnvloeden. Denk aan biologische als
honger en dorst en psychologische als angst en de belofte van liefde, goedkeuring en andere
beloningen waarbij sprake is van sociale uitwisseling. Ook is een belangrijk motief de behoefte aan
controle. Mensen hebben graag het gevoel dat ze enige controle hebben over hun omgeving.
Hoofdstuk 2. Methodologie: hoe doen sociaal
psychologen onderzoek?
Kernvragen:
1. Wat is de definitie van hindsight bias?
2. Welke voorbeelden kun je geven?
2.1 Sociale psychologie: een empirische wetenschap
De hindsight bias is de neiging van mensen om hun vermogen om een uitkomst te voorspellen te
overdrijven nadat ze te weten zijn gekomen hoe die uitkomst eruitziet.
Voorbeeld: als we weten wie een verkiezing heeft gewonnen en we zoeken naar redenen waarom juist
die kandidaat heeft gewonnen. Achteraf lijkt de uitkomst onvermijdelijk en gemakkelijk te voorspellen,
zelfs als we vooraf onzeker waren over de uitslag.
Dit geldt ook voor resultaten van psychologische experimenten: het lijkt of we de uitkomsten
gemakkelijk hadden kunnen voorspellen als we ze eenmaal kennen.
