Juridische en ethische aspecten 2020-2021
College 1 – afstamming en gezag
Jeugdrecht begrepen – hoofdstuk 2 – ouders van de jeugdige
Een familierechtelijke relatie is een juridische relatie tussen gezins- of familieleden waaruit rechten en
plichten ontstaan. Juridisch ouderschap is een levenslange band, die blijft ongeacht wat er in het leven
gebeurd.
Juridische moeder
De moeder die bevalt van het kind is de juridische ouder van het kind, ook al is het kind (deels)
genetisch gezien niet van haar (draagmoederschap). Draagmoederschap is nier erkent door het BW
(burgerlijk wetboek). De afspraken tussen de wensmoeder en de draagmoeder zijn dus voor het recht
ongeldig. Als de draagmoeder niet getrouwd is kan de wensmoeder het kind erkennen en de rechtbank
vragen het gezag aan haar te geven. Na een jaar verzorging kan de wensmoeder het kind adopteren. Is
de draagmoeder wel getrouwd, dan zijn de draagmoeder en haar partner juridische ouders van het kind
en kan de wensmoeder geen erkenning aanvragen. De rechtbank moet dat het gezag van de juridische
ouders beëindigen en de wensmoeder kan dan het kind opnemen als pleegkind en na een jaar
verzorging adopteren. In 2019 is er een wet aangekondigd die dit proces makkelijker maakt, waarbij er
met duidelijke opgestelde afspraken, een genetische band met het kind en een ouder legaal in
Nederland de wensouders bij de geboorte juridische ouders worden. Deze wetgeving is er nu nog niet.
Juridische vader
De juridische vader is de man die:
Bij de geboorte met de moeder is gehuwd/ geregistreerd partnerschap heeft
De jeugdige heeft erkend
Door de rechter het vaderschap is vastgesteld
De jeugdige heeft geadopteerd
De man, vrouw en het kind kunnen de rechtbank verzoeken om het vaderschap te ontkennen, als er
aangetoond is dat het niet de biologische vader is. Als hiermee wordt ingestemd is de vader geen
juridische ouder meer. Als er voor de geboorte al duidelijk is dat de vader niet de biologische vader is,
bijvoorbeeld met donorzaad, dan kunnen de man en vrouw het vaderschap niet ontkennen, het kind
nog wel. Als de man binnen het huwelijk overlijdt en de vrouw krijgt maximaal 306 dagen daarna een
kind, is de overleden men de juridische vader.
Als er bij de geboorte geen juridische vader is, kan het kind door een man boven de 16 jaar worden
erkend. Een man die een kind erkent, hoeft niet de biologische vader te zijn. Voor erkenning van een
kind tot 16 jaar is er toestemming nodig van de vrouw, is het kind tussen 12 en 16 jaar, dan moet de
jeugdige ook toestemming geven. Bij 16 jaar of ouder is er alleen toestemming nodig van de jeugdige.
Als er geen toestemming is van de moeder en het kind, kan de vader nog wel vervangende
toestemming krijgen, als hij aan kan tonen dat hij de biologische vader is en:
De erkenning de belangen van het kind niet zal schaden
De erkenning de belangen niet zal schaden die de moeder heeft bij een ongestoorde
verhouding met haar kind.
Een eiceldonor of zaaddonor kan ook vervangende toestemming aanvragen, als er een mate van
betrokkenheid geweest is bij de al juridische ouder van het kind, deze voorwaarde heet ook wel nauw
persoonlijke betrekking.
Erkenning is in de volgende gevallen niet mogelijk:
, Door een man die, vanwege verwantschap, geen huwelijk met de moeder mag sluiten.
Dor een man die nog geen 16 jaar is
Door een man die onder curatele staat (rechtszaak loopt)
Als de jeugdige al twee ouders heeft
Erkenning is ook mogelijk in een notariële akte en voor de geboorte of laat na de geboorte. Juridisch
ouderschap ontstaat vanaf de erkenning, er is geen terugwerkende kracht. Erkenning betekend geen
gezag.
Erkenning kan moeilijk ongedaan gemaakt worden, dit is wel mogelijk als:
Het kind erachter komt dat de juridische vader niet de biologische vader is en maximaal 3 jaar
na de ontdekking hiervan (indien minderjarig tot 20e levensjaar de tijd) vernietiging wordt
aangevraagd
Sprake is van wilsgebrek; iets mis is met de manier waarop het besluit is genomen
o Dwaling: beide ouders wisten niet dat de vader niet de biologische vader was
o Bedrog: moeder heeft vader voorgelogen
o Misbruik van omstandigheden: dwang om te erkennen
Ook kan er vaststelling van het vaderschap gedaan worden, waarbij de moeder en/of het kind
vaderschap aanvragen. Dit is ook mogelijk bij de man die heeft ingestemd met donorzaad.
Ook voor een vrouw is het mogelijk om tweede juridische ouder te worden duo-ouder. Een
voorwaarde is dat er gebruikt is gemaakt van een (deels) anonieme donor.
Een kind kan maximaal twee juridische ouders hebben.
Gevolgen van het ouderschap
Gezag; juridische ouders hebben in veel gevallen het gezag, of kunnen deze aanvragen bij de
rechter. Gezag is de bevoegdheid om het kind op te voeden en hier zeggenschap over te
hebben.
Omgang; als de juridische ouder geen gezag heeft, heeft deze wel recht op omgang.
Onderhoud; juridische ouders zijn onderhoudsplichtig (kosten dragen van verzorging en
opvoeding) dit moet tot 21 jaar indien er geen huwelijk heeft plaatsgevonden. De verwekker
of stiefouder van de jeugdige (ook al niet erkent) is ook onderhoudsplichtig.
Familienaam; kind draagt de achternaam van de juridische ouders en mogen de voornaam
kiezen
Wettelijk erfgenaam
Nationaliteit; als een van de ouders een Nederlander is, krijgt het kind een Nederlandse
nationaliteit
Positie in juridische procedures
Positie van de eicel- of spermadonor
Een kind vanaf 12 jaar die vermoedt dat een van de ouders niet de biologische ouder is kan informatie
(uiterlijk, opleiding, beroep) opvragen van de donor. Vanaf 16 jaar kunnen de persoonsgegevens
gegeven worden. Indien de donor nier instemt, moeten de belangen van het kind en de donor
afgewogen worden, vaak wegen die van het kind het zwaarst.
De donor is niet onderhoudsplichtig.
, Hoofdstuk 3 – het gezag over de jeugdige
Bij gezag gaat het om de vraag wie de zeggenschap heeft over het kind. Gezag eindigt als een jeugdige
18 jaar wordt.
Gezag over jeugdigen
Gezag bestaat uit een mengeling van:
Opvoeden en verzorgen
Beheer van het eventuele vermogen van de jeugdige
Verrichten van juridische handelingen namens de jeugdige, zoals het sluiten van een
overeenkomst, toestemming geven voor hulpverlening of het voeren van een proces.
Als het gezag wordt uitgevoerd door de ouders wordt het ouderlijk gezag genoemd, zijn het niet de
ouders wordt het voogdij genoemd.
Ouderlijk gezag
Ouderlijk gezag is de plicht en het recht van de ouder om zijn minderjarig kind te verzorgen en op te
voeden. Hier valt ook lichamelijke en mentale verzorging onder. De ouders hebben het beheer van het
vermogen van het kind, hier mogen ze de opvoeding niet van bekostigen, maar ze hebben wel het
vruchtgenot. Dit houdt in dat ze de opbrengst hiervan (bv rente) mogen houden.
Ouderlijk gezag door twee ouders
Als ouders getrouwd zijn (of geregistreerd partnerschap) dan
krijgen beide ouders automatisch gezag (ook bij twee
vrouwen). Als hier geen sprake van is, is de moeder alleen
gezaghebbende. Als partner kan je dan gezag krijgen door
het kind te erkennen en samen met de moeder een
schriftelijk gezamenlijk gezag in te dienen. Als ouders uit
elkaar gaan, hebben ze nog steeds beide het gezag. Indien
een ouder alleen het gezag wilt hebben, moet dit bij de
rechtbank aangebracht worden. Als er conflicten zijn in het
gezamenlijk gezag, kan de rechter hierin bemiddelen.
Ouderlijk gezag door een ouder
Als een partner overlijd en beide hadden gezag, dan krijgt de
overgebleven ouder het alleen gezag. Als er een scheiding
plaats vindt en er een klemcriterium is, kan het gezag
gegeven worden aan een van de ouders.
Plannen voor deelgezag
Deelgezag is de bevoegdheid om met de gezaghebbende
ouders en voogden beslissingen te nemen over de dagelijkse
verzorging. Dit wetsvoorstel is nog niet aangenomen. Met
het vaststellen van het gezag begin je bij de geboorte. Hier is
een schema te zien voor het vaststellen van gezag.
Gezag en voogdij
Een voogd hoeft de jeugdige niet zelf te verzorgen en voeden, hij of
zij kan ze zorg uit handen geven, maar houdt wel de
verantwoordelijkheid. Voor een voogd geldt de onderhoudsplicht
niet, behalve in gevallen waarin twee natuurlijke personen (mens
van vlees en bloed) samen de voogdij uitoefenen. Voogdij kan ook
uitgevoerd worden door een rechtspersoon van justitie of een
gecertificeerde instelling. Een voogd moet voldoen aan twee eisen:
