Samenvatting Psychofarmacologie 2020-2021
Inhoudsopgave
Lecture 1. An introduction to neurotransmission (aangevuld met hoofdstukken 1,2 en 3).. 2
Lecture 2 Pharmacokinetics (aangevuld met hoofdstuk) .................................................. 28
Ondersteunend onlinemateriaal .......................................................................................... 46
Lecture 3 Depression and antidepressants (aangevuld met hoofdstukken 6, 7 en 8) ........ 52
Overige verdieping uit Hoofdstuk 7 Antidepressants ........................................................... 76
Lecture 4 Anxiety and anxiety disorders (aangevuld met hoofdstuk 9) ............................. 83
Lecture 5 Schizophrenia and antipsychotics (aangevuld met hoofdstukken 4 en 5) ........ 100
Overige verdieping uit Hoofdstuk 4 Psychosis and schizophrenia ..................................... 122
Lecture 6 Casescollege .................................................................................................. 124
Lecture 7 Sleep disorders and medication (aangevuld met hoofdstuk 11) ...................... 124
Overige verdieping uit Hoofdstuk 11 Disorders of sleep and wakefulness and their
treatment ........................................................................................................................... 144
Lecture 8 Pain and analgesics (aangevuld met hoofdstuk 10) ......................................... 147
Overige verdieping Hoofdstuk 10 Chronic pain and its treatment ..................................... 161
Lecture 9 Addiction (aangevuld met hoofdstuk 14) ........................................................ 163
Lecture 10 Placebo ........................................................................................................ 186
Evers, A. W. M., Colloca, L., Blease, C., Annoni, M., Atlas, L. Y., Benedetti, F., . . . Kelley, J.
M. (2018). Implications of Placebo and Nocebo Effects for Clinical Practice: Expert
Consensus. Psychotherapy and Psychosomatics, 87(4), 204-210. doi:10.1159/000490354
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29895014 .......................................................... 198
Benedetti, F., & Piedimonte, A. (2019). The neurobiological underpinnings of placebo and
nocebo effects. Seminars in Arthritis and Rheumatism, 49(3s), S18-s21.
doi:10.1016/j.semarthrit.2019.09.015 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31779844
............................................................................................................................................ 200
Lecture 11 Sex, gender and diversity ............................................................................. 205
1
,Lecture 1. An introduction to neurotransmission (aangevuld met
hoofdstukken 1,2 en 3)
Rode draad:
De meeste psychofarmaca werken op enkele belangrijke neurotransmittersystemen waarin
verschillende vergelijkbare structuren en functies kunnen worden geïdentificeerd. In dit
basiscollege leer je hoe neurotransmitters inwerken op zenuwcellen, leer je verschillende
werkingsmechanismen van receptortypes kennen en krijg je inzicht in de gevolgen van
agonistische en antagonistische psychofarmaca.
In dit eerste hoorcollege gaat het over een zenuwcel waar informatie wordt ontvangen en
kan worden doorgegeven.
Relevantie: psychofarmaca hebben vaak een effect op zenuwcellen en beïnvloeden
neurotransmissie.
Psychopathologie en farmacodynamiek
• Informatie over actie potentialen, neurotransmitters, volume neurotransmissie,
excitation-secretion coupling
• Hoe gaan signalen van de ene naar de andere kant van de hersenen?
• Hoe kunnen psychofarmaca daar invloed op uit oefenen?
• Dan hebben we het ook over zenuwcellen, neurotransmitters, neuronen, receptoren
en signaaltransductie pathways.
Termen die erbij horen:
• Ligand
• Receptor
• Messenger Pathway
• G-protein coupled receptor
• Ion channel
• Enzyme
• Signal Transduction
➔ In het tentamen kunnen Engelse termen worden genoemd, ondanks dat het
tentamen Nederlands is.
Neurotransmissie kan worden beschreven op verschillende manieren:
• Anatomisch
De anatomische basis van neurotransmissie zijn neuronen. De connecties tussen de
neuronen zijn de synapsen. Synapsen kunnen zich op vele delen van een neuron
vormen. De synapsen zijn asymmetrisch; communicatie gaat in 1 richting. De
neurotransmitter zit verpakt in het presynaptische uiteinde en wordt gevuurd naar
het postsynaptische neuron. Neuronen hebben verschillende groottes, lengtes en
vormen die de functies bepalen. De plek in de hersenen bepaald ook de functie.
Alle neuronen hebben een cellichaam (soma) en ontvangen informatie van andere
neuronen door dendrieten. Neuronen kunnen ook informatie zenden naar andere
neuronen via een axon
• Chemisch
2
, Neuronen zijn de cellen van de chemische communicatie in de hersenen.
• Elektrisch
De 6 belangrijkste neurotransmittersystemen:
1. Serotonine
2. Norepinephrine
3. Dopamine
4. Acetylcholine
5. Glutamaat
6. GABA
Drugs doen eigenlijk de natuurlijke
neurotransmitters na van het brein.
Neurotransmission: classic, retrograde, and
volume
Classic neurotransmission
Classic neurotransmission begint met een
elektrisch proces waarbij neuronen via hun
axonen elektrische impulsen sturen van het
ene deel van de cel naar een ander deel van
dezelfde cel.
Deze elektrische impulsen springen niet
rechtstreeks naar andere neuronen.
Classic neurotransmission tussen neuronen
houdt in dat 1 neuron een chemische
boodschapper, of neurotransmitter stuurt
naar een receptor of een second neuron.
Communicatie tussen al deze neuronen bij
synapsen is chemisch, niet elektrisch. Een
elektrische impuls in het eerste neuron
wordt omgezet in een chemisch signaal (bij
de synaps er tussen), in een proces genaamd excitation-secretion coupling = de eerste fase
van chemische neurotransmissie. Dit komt hoofdzakelijk voor in 1 richting, van de
presynaptische axon naar de second postsynaptic neuron. Zodra een elektrische impuls het
presynaptische axon uiteinde binnendringt veroorzaakt het een afgifte van de chemische
neurotransmitter die daar ligt opgeslagen.
Elektrische impulsen openen ionkanalen (de VSSCs en de VSCCs) door het veranderen van de
lading over de membranen. Terwijl natrium via natriumkanalen in het axonmembraan in de
presynaptische zenuw stroomt, beweegt de elektrische lading van de actiepotentiaal langs
het axon totdat het presynaptische zenuwuiteinde wordt bereikt, waar het ook
calciumkanalen opent
3
, Terwijl calcium in het presynaptische zenuwuiteinde stroomt, zorgt het ervoor dat
synaptische blaasjes die aan het binnen membraan zijn verankerd, hun chemische inhoud in
de synaps vrijlaten.
Excitation-secretion coupling is dus de manier waarop het neuron een elektrische stimulus
omzet in een chemische gebeurtenis. Dit gebeurt heel snel zodra de elektrische impuls het
presynaptische neuron binnendringt. Het is ook mogelijk dat het neuron een chemische
boodschap van een presynaptisch neuron terug omzet in een elektrische chemische
boodschap in het postsynaptische neuron door ionenkanalen te openen die aan de
neurotransmitters zijn gekoppeld. Dit gebeurt ook heel snel wanneer chemische
neurotransmitters ionenkanalen openen die de ladingsstroom naar het neuron veranderen,
en uiteindelijk de actiepotentialen in het postsynaptische neuron. Het proces van
neurotransmissie zet dus voortdurend chemische signalen om in elektrische signalen en
elektrische signalen weer in chemische signalen.
Retrograde neurotransmission
Een interessante wending aan chemische
neurotransmissie is de ontdekking dat
postsynaptische neuronen kunnen communiceren
met presynaptische. Ze kunnen dit doen via
retrograde neurotransmission van de second
neuron naar de eerste.
Chemische stoffen die specifiek als retrograde
neurotransmitters worden geproduceerd zijn de
endocannabinoids (EC), die worden
gesynthetiseerd in de postsynaptische neuron. Ze
worden dan vrijgelaten en gaan naar de
presynaptische cannabinoïde receptoren zoals de
CB1 of cannabinoïde 1 receptor.
Een andere retrograde neurotransmitter is de
gasvormige neurotransmitter NO (stikstofmono-oxide), die postsynaptisch wordt
gesynthetiseerd en daarna uit het postsynaptische membraan naar het presynaptische
cannabinoïde worden gediffundeerd om daar interactie te hebben met cyclic guanosine
monophosphate (cGMP).
Een derde groep retrograde neurotransmitters is de neurotrophic factor zoals NGF
(zenuwgroeifactor), die vrijkomt van postsynaptische plaatsen en vervolgens diffundeert
naar het presynaptische neuron waar het wordt opgenomen in blaasjes en helemaal terug
naar de cel wordt getransporteerd.
4
