Nederlands Literatuur in zicht
Paragraaf 5.1: Algemene inleiding
Kernbegrippen:
Naturalisme: literaire stroming die rond 1870 in Frankrijk is ontstaan en die
methoden van de natuurwetenschappen ook in de menswetenschappen wil
toepassen. Erfelijkheid en milieu ziet men als bepalende omstandigheden.
Impressionisme: het zo nauwkeurig mogelijk uitbeelden van nuances, indrukken en
gevoelens door een schilderend taalgebruik.
Neoromantiek: stroming die ruimte geeft aan de verbeelding, en de droom boven de
werkelijkheid stelt.
Als je deze paragraaf bestudeerd hebt, weet je
Hoe de Beweging van Tachtig ontstaan is en wat de Tachtigers samenbindt;
In welk tijdschrift de Tachtigers publiceren;
Wat volgens naturalisten de taak van een schrijver is;
Wat de impressionistische schrijfstijl kenmerkt;
Drie kenmerken van de neoromantiek te noemen;
Rond welk tijdschrift protestantse schrijvers zich tot 1940 verzamelen.
Samenvatting:
De vernieuwing in de poëzie begint als begaafde leerlingen zoals Willem Kloos, Jacques Perk
en Albert Verwey op school gestimuleerd worden buitenlandse literatuur te lezen en zelf
gedichten te schrijven. Deze jongeren bezoeken literaire avonden en krijgen de mogelijkheid
te publiceren in het tijdschrift De Nederlandse Spectator.
Zij richten een letterkundig genootschap op. Hun opvattingen over poëzie verschillen, maar
de afkeuring van de bestaande dichtkunst bindt hen samen. Ze zetten zich af tegen de
dominees-dichters en domineespoëzie.
Een belangrijk uitgangspunt voor de poëzie van de Tachtigers is dat het in de kunst alleen om
schoonheid gaat of het moet ontroeren maar niet het doorgeven van een moralistische
boodschap: kunst als doel, niet als middel.
Het tijdschrift van de Tachtigers ontstond in 1885 en heet De Nieuwe Gids. Het is geen zuiver
literair blad, maar een algemeen cultureel tijdschrift. Al snel vat de redactie groep uiteen
door onderlinge ruzies en blijft alleen Willem Kloos als redacteur over.
Het naturalisme willen naturalisten ook toepassen om het karakter en gedrag van mensen te
verklaren. Deze opvatting leidt tot een bepaalde manier van schrijven: het naturalistisch
proza. De taak van de schrijver, is volgens Zola, nauwkeurig te beschrijven wat er met een
persoon met een bepaalde aanleg in een bepaald milieu gebeurt. Daarbij mag hij het verhaal
niet mooier of er commentaar op leveren. De schrijver levert een objectief verslag.
,Een impressionist wil de zichtbare werkelijkheid weergeving door de stemming, de sfeer, op
zich te laten inwerken en die indrukken in kleur te vertalen. Wat een impressionistische
schilder met kleuren doet, proberen impressionistische schrijvers met woorden doen. Hoe
kan een impressionistische schrijver schilderen met woorden:
Veel bijvoeglijk naamwoorden;
Nieuwe woorden (neologismen);
Woordkoppelingen, bijvoorbeeld wit-zilver-gespikkeld;
Synesthesie, een vermenging van zintuigelijke indrukken, bijvoorbeeld
zwaardrukkende stilte, bruinzwart;
Een afwijkende, ‘verbrokkelde’ zinsbouw.
De auteurs willen rond 1910 weer terug naar de gevoelige, romantische kunst van de
negentiende eeuw. Zo ontstaat de stroming van de neoromantiek.
Kenmerken van deze stroming:
Gevoel en verbeelding krijgen weer aandacht in plaats van de harde en sombere
werkelijkheid zoals de naturalisten die schetsen.
Het verlangen geluk. De hoofdpersonen voelen zich niet thuis in deze wereld en
verlangen naar een ander bestaan, een andere manier van leven.
De historische roman keert terug. Deze historische roman verschilt van de 19 e -
eeuwse historische roman: het gaat nu niet in hoofdzaak om weergave van exacte
historische gebeurtenissen, maar vooral om de gevoelens van de hoofdpersoon. De
historie dient als decor.
Enkele neoromantische romans zijn:
Aart van der Leeuw, De kleine Rudolf;
Arthur van Schendel, Het fregatschip Johanna Maria.
Vanaf 1880 ontstaan er in de literatuur een katholieke, een humanistische en ook een strak
organiseerde protestants-christelijke beweging. Het christelijk-literair blad Ons Tijdschrift
verschijnt gedurende enkele jaren, vanaf eind 19e eeuw. Later verzamelen protestantse
schrijvers zich rondom het tijdschrift Opwaartsche Wegen, dat tot 1940 bestaat.
Paragraaf 5.2: Poëzie van de Tachtigers
Kernbegrippen:
Estheticisme: levenshouding waarin schoonheid vergoddelijkt wordt. Kunst dient
schoonheid te verwezenlijken.
L’art pour l’art: letterlijk vertaald ‘kunst om de kunst’; autonome kunst.
Autonome kunst: onafhankelijke kunst; kunst niet als middel, maar als doel in
zichzelf.
Sonnettencyclus: reeks van samenhangende sonnetten.
, Als je deze paragraaf bestudeerd hebt, weet je:
Wat de uitgangspunten van de Beweging van Tachtig zijn;
Hoe je Jacques Perk, Willem Kloos en Herman Gorter in de Beweging van Tachtig kunt
plaatsen;
Wat voor Perk en Kloos de aanleiding tot dichten is;
Hoe je de ontwikkeling in Gorters werk kunt weergeven;
Wat de betekenis van Tachtig voor de literatuur is.
Samenvatting:
Belangrijkste uitgangspunten op poëzie van de Beweging van Tachtig:
1. Het estheticisme. Er is een intens verlangen naar schoonheid en niets anders dan de
schoonheid, die verheerlijkt, zelfs vergoddelijkt wordt.
2. Kunst om de kunst. Kunst mag geen ander doel hebben dan kúnst te zijn, een
voorwerp van schoonheid. Kunst mag dus nooit tot doel hebben een morele les te
verkondigen.
3. Het individualisme. De kunstenaar moet alleen zijn persoonlijke emoties uiten. Kloos
brengt het zo onder woorden: ‘’kunst moet zijn de allerindividueelste expressie van
de allerindividueelste emotie,’’
4. De zintuiglijke waarneming: kunst moet beeldend zijn. Men moet uitgaan van de
zintuiglijke waarneming, waarbij álle zintuigen betrokken zijn: oor, oog, reuk, smaak
en gevoel.
5. Kunst is passie. Passie is sterke emotie. Alleen vanuit sterke emotie kan kunst
voortkomen.
Drie Dichters van Tachtig:
Jacques Perk, een verliefde dichter
Jacques maakt een sonnetten-cyclus, de zogenaamde Mathilde-cyclus. Hij verheerlijkt de
schoonheid van Mathilde en geeft zo uiting aan zijn gevoelens voor haar. (estheticisme)
Willem Kloos, een zwaarmoedige denker
Willem Kloos leert Jacques Perk kennen, met wie hij vriendschap sluit. Een jaar later
verbreekt Jacques de vriendschap, die hij als benauwend ervaart. Kloos schrijft daarna een
reeks weermoedige sonnetten. Verdrietige persoonlijke ervaringen brengen deze dichter tot
het schrijven van poëzie. Hij is de belangrijkste (later de enige) redacteur van De Nieuwe
Gids. (het individualisme)
Herman Gorter, een gevoelig jong mens
Het lange, verhalende gedicht Mei maakt Herman Gorter als dichter bekend. Mei bestaat uit
drie zangen. Het vertelt van het meisje Mei, dat vanuit zee het strand betreedt en in het
duinlandschap de lente brengt en viert. Ten slotte sterft ze om plaats te maken voor Juni,
haar zuster. Dit gedicht is een klankvolle beschrijving van het Nederlandse landschap. Dit
gedicht is een duidelijk voorbeeld van impressionistisch taalgebruik. (zintuigelijke
waarneming)
