Boekrecensie
Antropologie van de staat, conflict en veiligheid
Aantal woorden: 2178
25-06-2021
Violence: Ethnographic Encounters (2009)
Geredigeerd door Parvis Ghassem-Fachandi
Oxford & New York: Berg
162 pagina’s, paperback
In het voorwoord van Violence: ethnographic encounters (Ghassem-Fachandi 2009, x) stelt John
Borneman, op een treffende wijze, dat een overvloed aan moderne etnografieën zodanig in de vorm
van presentatie overeenstemt en in complex getheoretiseer vervalt dat er nog maar weinig resteert van
culturele textuur van persoon, tijd en plaats. Bovendien, stelt Borneman (Ghassem-Fachandi 2009, x),
ogen dit soort etnografieën haast monomaan van aard, omdat ze zich enkel toespitsen op het ontrafelen
van één vraag of probleem. Daarentegen voorziet Violence: ethnographic encounters (Ghassem-
Fachandi 2009) een rijke variatie aan antropologische ontmoetingen met oog voor persoonlijke
ervaring. Dit allemaal binnen een context van verleden aanrakingen met geweld tijdens veldwerk. Van
de negen uiteenlopende verhalen in deze bundel zal ik er drie onder de loep nemen om vervolgens een
grondige analyse van de betreffende vormen van geweld in kaart te brengen. De drie hoofdstukken die
ik in deze recensie zal behandelen zijn: Fieldwork and Fear in Iraqi Kurdistan van Diane E. King,
Arriving in Jewish Buenos Aires van Natasha Zaretsky en Unwelcomed and Unwelcoming Encounters
van Annarose Pandey. Ik heb voor de betreffende verslagen gekozen, omdat ze alle drie vormen en
aftakkingen van structureel geweld illustreren, oftewel; geweld dat in het specifiek wordt uitgeoefend
op een sociale klasse op een systematische en indirecte manier (Farmer 2001, 307). Hoe structureel
geweld zich manifesteert en wat voor andere vormen van geweld het oproept, verschilt per hoofdstuk.
Daarbovenop zal ik mijn recensie nog kort toeleggen op het evalueren van de introductie en Ghassem-
Fachandi’s leeslijst over geweld.
In de introductie (Ghassem-Fachandi 2009, 1) wordt de betekenis van narratieve beschrijving
tegenover theoretische paradigmatisering van antropologische ontmoetingen uitgediept. Daarnaast
beschrijft Ghassem-Fachandi acht fundamentele observaties die zich voordoen binnen een
persoonlijke ervaring met geweld tijdens veldwerk. Ook voorziet hij elk verhaal van een kleine
samenvatting, wat een sterke indruk geeft op hetgeen wat de lezer te wachten staat. De leeslijst biedt
een leidraad voor antropologische werken over geweld focussend op de theoretische interpretatie in
plaats van de persoonlijke ervaring (Ghassem-Fachandi 2009, 145). Verder plaatst Ghassem-Fachandi
de werken in een historisch kader en bespreekt hij veelvoorkomende tendensen en uitgangspunten die
zich voordoen in analyses van geweld. Bijvoorbeeld de zogenaamde connectie tussen modern politiek
geweld in een context van nationalisme en culturele elementen die een herwaardering beleven vanuit
wrok of in grootschalige acties worden geëxploiteerd (Ghassem-Fachandi 2009, 148). Daarnaast
benoemt Ghassem-Fachandi (2009, 152) dat contemporaine antropologen geweld inmiddels als een
1
, constitutief voor de samenleving zien in plaats van een interruptie of ondermijning van culturele en
sociale processen. Daarmee is geweld inherent aan culturele en sociale processen.
Om te beginnen dient de definitie van geweld van de Wereldgezondheidsorganisatie (2002) als basis,
omdat deze definitie wijdverspreid is in literatuur over geweld en een geschikte fundering vormt voor
de specifiekere conceptualisaties van geweld die ik in mijn analyse wil toepassen. De
Wereldgezondheidsorganisatie (2002, 4) stelt met haar definitie dat geweld een intentionele exercitie
van fysieke kracht of macht is jegens een individu of groep die actueel of bedreigd van aard is.
Daarnaast dient het geweld een riante kans van mentale, fysieke of sociale schade ten gevolge te
hebben (WHO 2002, 4). Zoals eerder benoemd, vormt een subjectie aan structureel geweld een
overeenkomstigheid tussen de betreffende bevolkingsgroepen in de drie casussen. De Argentijnse
jood, de Irakese Koerd en de Marokkaanse vrouw kennen alle drie een geschiedenis van
onderdrukking voorzien van processen van geweld. Breed genomen zijn seksistische, antisemitistische
en anti-Koerdische sentimenten wijdverspreid en soms ook historisch in de structuur van een
samenleving geworteld. De stigmatisering heeft zich in dat geval zodanig voltrokken dat het geweld
structureel, indirect en niet meer observeerbaar is. Systematische exclusie en onderdrukking van
joden, Koerden en vrouwen komt dus niet uit de lucht vallen, maar komt voort uit een rijk verleden
van subordinatie.
Tevens is structureel geweld een containerbegrip, waarin veel andere vormen van geweld zich
gronding in kunnen vinden, zoals symbolisch en alledaags geweld. Deze vormen van geweld bestaan
ook los van elkaar, maar ik denk dat ze in het geval van de drie betreffende bevolkingen wel degelijk
voortkomen uit een structurele vorm van geweld dat is ingebed en daarmee dus in elkaar overvloeien.
Voor symbolisch geweld hanteer ik de definitie van Philippe Bourgois (2001, 8), oftewel: een vorm
van geweld die op de onbewuste internalisatie, acceptatie en legitimatie van vernedering en
ongelijkheid is gebaseerd door middel van kennis en gevoel. Deze vorm van geweld kan reiken van
racisme tot seksime (Bourgois 2001, 8). Voor mijn beschouwing van alledaags geweld raadpleeg ik
ook Bourgois (2001, 8) zijn conceptualisatie, namelijk: een vorm van geweld die zich manifesteert op
een kleiner, subtieler en alledaags niveau en meer focus legt op de normalisering van geweld. Ter
afsluiting van mijn theoretische inventaris zal ik ook Moser (2004, 5) haar categorieën van geweld
incorporeren, omdat dit zich van dienst kan bewijzen in het uitweiden van de consequenties en
manifestaties van structureel geweld. Moser (2004, 5) haar categorieën zijn vrij vanzelfsprekend en
duiden per categorie op een vorm van motivatie die leidt tot, bewust of onbewust, geweld, waarmee
macht wordt afgedwongen. De betreffende categorieën zijn politiek, economisch en sociaal geweld.
Fieldwork and Fear in Iraqi Kurdistan van Diane E. King speelt zich af in Iraaks Koerdistan tussen
1995 en 2003. King stelt dat Irak onder Hoessein makkelijk als een republiek van angst is te
beschouwen, aangezien mensenrechten er constant werden geschonden onder andere middels politieke
executies en gebruik van chemische wapens (Ghassem-Fachandi 2009, 53). Tevens heeft Hoessein’s
herhaaldelijke poging tot genocide van de Koerden ook een blijvende indruk van aversie en angst
achtergelaten. Deze angst kwam voor een goed deel voort uit een constante ruminatie over de
mogelijkheid van geweld, waardoor het al snel in de alledaagsheid raakte verwikkeld (Ghassem-
Fachandi 2009, 57). Hoessein zijn geheime politie, de mukhabarat, droeg ook bij aan een
alomtegenwoordig gevoel van gevaar (Ghassem-Fachandi 2009, 58). King beschrijft een voorgeval
tijdens een bruiloft waar hij wordt gewaarschuwd om niet met een andere gast te praten, omdat zij bij
de geheime politie zou horen (Ghassem-Fachandi 2009, 59). Daarnaast zijn er nog talloze andere
gewelddadige actanten en fenomenen die een bijdrage aan dit gevoel van angst en gevaar leveren zoals
islamitische terroristen, huiselijk geweld, Turkije en de PKK. Een bijkomstigheid die een sterke
overeenkomstigheid met Michel Foucault’s panopticum gevangenis deelt, waarin elk persoon kenbaar,
2
