Globalisering Samenvatting H1
Samenvatting Globalisering
1 De wereld: een mozaïek van regio’s
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Wat zijn de belangrijkste sociaalgeografische indelingskenmerken van en
processen in de macroregio’s?
1.1 De wereld indelen
Deelvragen
1 Hoe kun je de wereld indelen op grond van onderlinge relaties en
vervlechting van contacten?
2 Welke politieke, culturele, economische en demografische kenmerken
kun je gebruiken om cultuurgebieden af te bakenen?
Globalisering en global village
► De moderne informatie- en communicatietechnologie (ICT) maakte in
korte tijd snelle wereldwijde sociale netwerken mogelijk, waardoor er
global village sprake lijkt van een global village.
● Samen met de toename van de politieke, culturele en economische
globalisering banden zorgt de groei van sociale netwerken voor versterking van
(mondialisering) globalisering.
De wereld indelen
► Gebieden zijn niet allemaal even sterk vervlochten met andere delen
van de wereld. Je kunt dat aantonen met de globaliseringsindex. De
ruimtelijke verschillen hebben te maken met historische ontwikkelingen
en met (vroegere) culturele, politieke, economische en demografische
kenmerken van gebieden.
Cultuurgebieden
cultuurgebieden ► Cultuurgebieden zijn regio’s met een gemeenschappelijke cultuur, die
alle door de menselijke geest voortgebrachte elementen (als taal, religie,
gewoonten, kunst, technologie of waarden en normen) omvat.
● De grenzen tussen cultuurgebieden zijn bijna overal geleidelijk. Op
mondiaal niveau zijn er zelfs vier brede overgangszones:
- het grensgebied tussen Noord-Amerika en Latijns-Amerika
- enkele landen tussen Noord-Afrika en Sub-Sahara-Afrika
- een gebied tussen Europa en de voormalige Sovjet-Unie
- een zone tussen Rusland, Oost-Azië en Zuid-Azië.
identiteit ● De bevolking in de cultuurgebieden ontwikkelde een eigen identiteit.
Toch zijn er soms grote verschillen, bijvoorbeeld qua taal. Dan kan een
lingua franca lingua franca uitkomst bieden.
● De godsdienst drukt vaak een grote stempel op de normen en
waarden van een samenleving.
1
,Globalisering Samenvatting H1
Politiek mozaïek
► Politieke kenmerken, zoals de verdeling van macht in een samenleving,
verschillen sterk tussen gebieden.
democratisch gehalte ● Met een democratie-index meet je het democratisch gehalte. Daarin zijn
mensenrechten meestal de mensenrechten opgenomen.
■ De tien landen met het hoogste democratisch gehalte, waaronder
Nederland, liggen in de westerse wereld. Noord-Korea, Tsjaad,
Turkmenistan, Oezbekistan en Saudi-Arabië zijn andere uitersten.
Rijke en arme regio’s
bruto binnenlands ► Tussen en binnen cultuurgebieden verschilt de welvaart sterk. Je kunt dat
product per inwoner meten met het bruto binnenlands (of regionaal) product per inwoner (bbp
(bbp/inw) (brp)/inw). Je moet daarbij wel letten op enkele punten:
bruto regionaal product ● De betrouwbaarheid van de cijfers.
● Wat heeft men meegerekend in het bbp (brp)? Zit er bijvoorbeeld ook de
zelfvoorziening bij?
koopkracht ● Is bij vergelijking gelet op de koopkracht?
regionale ongelijkheid ● Is er binnen een land sprake van grote of kleine regionale en/of sociale
sociale ongelijkheid ongelijkheid?
Beroepsbevolking
► Tussen het economische ontwikkelingspeil en de samenstelling van de
beroepsbevolking beroepsbevolking bestaat ook een verband.
● Het ontwikkelingspeil is het beste te meten aan het aandeel van de
landbouwers in de beroepsbevolking en in mindere mate aan de secundaire
en tertiaire sector (denk aan de rol van de informele sector).
Dicht- en dunbevolkte regio’s
bevolkingsspreiding ► De bevolkingsspreiding in de wereld is ongelijkmatig. Vooral in
bevolkingsdichtheid vruchtbare rivierdalen en delta’s is de bevolkingsdichtheid hoog in
tegenstelling tot die in extreem koude, droge of hooggelegen regio’s.
verstedelijkingsgraad ● De verstedelijkingsgraad (urbanisatiegraad) ligt wereldwijd boven de 50%.
Welvarende regio’s zijn sterk verstedelijkt.
verstedelijkingstempo ● De totale stedelijke bevolking is in rijke regio’s kleiner dan in arme landen.
Het verstedelijkingstempo in arme macroregio’s is hoog.
Regionaliseren
► Je kunt de wereld aan de hand van een of meerdere kenmerken indelen
of regionaliseren.
1.2 Scheidslijnen in Europa
Deelvragen
3 Welke politieke, culturele, economische en demografische kenmerken
zijn typerend voor Europa?
Eurazië, of Europa en Azië?
► Tussen Europa en Azië ontbreekt een natuurlijke, maar ook culturele
grens. De laatste lijkt zelfs te verschuiven; voor de Koude Oorlog lag die
westelijker. De meningen over de grenslijn verschillen.
● De geleidelijke overgang van Europa naar Azië hangt samen met de vele
2
, Globalisering Samenvatting H1
contacten en migratie tussen samenlevingen in Europa en Centraal- en
Oost-Azië. De spreiding van bijvoorbeeld Indo-Europese talen (de
Romaanse, de Baltisch-Slavische, de Germaanse) getuigt daarvan. Van
diffusie cultuurhaarden in Azië vond diffusie plaats.
Staatkundige verbrokkeling
► Europa kent relatief veel staten. Het aantal en de grenzen ervan
geopolitiek veranderde vaak, onder meer door geopolitieke, culturele en economische
factoren.
● Geopolitiek gaat over de machtsverhoudingen tussen (groepen) landen.
Voorbeelden zijn de staatkundige veranderingen in Oost-Europa door de
kleinere geopolitieke invloed van de (voormalige) Sovjet-Unie.
■ De verdeeldheid in de Oekraïne is een ander recent voorbeeld.
● Culturele verschillen, ook binnen landen, hebben invloed op de
regionalisme staatkundige stabiliteit in Europa. Zeker bij beperkte natievorming kan
regionalisme of zelfs separatisme optreden.
■ Een voorbeeld van regionalisme tref je aan in Noordoost-Spanje.
● Ruimtelijke verschillen in economische ontwikkeling zorgen voortdurend
voor nieuwe scheidslijnen. Dat speelt in Catalonië, maar ook bijvoorbeeld
destijds in Tsjechië.
Eenwording en blokvorming
blokvorming ► In Europa proberen soevereine landen ook door blokvorming meer
economische en politieke macht en stabiliteit op te bouwen. Denk aan de
samenwerkingsverban EU. Het is een samenwerkingsverband van landen.
d ● Na de Koude Oorlog traden in korte tijd veel Midden- en Oost-Europese
landen toe. Recent neemt de verdeeldheid weer meer toe met de financiële
crisis, vluchtelingenproblematiek en Brexit.
■ De economische blokvorming is veel krachtiger dan de politieke
blokvorming.
Krimp in Europa
bevolkingsgroei ► Europa heeft een kleine natuurlijke bevolkingsgroei. Dat past bij het hoge
ontwikkelingspeil van landen die zich in de laatste fasen van de
demografische transitie demografische transitie bevinden. De transitie kent de volgende fasen:
● Fase 1. De geboortecijfers en (schommelende) sterftecijfers zijn hoog, de
natuurlijke groei traag.
● Fase 2. Het geboortecijfer blijft hoog. Het sterftecijfer begint te dalen.
vruchtbaarheid ● Fase 3. Nu ook (naast de daling van het sterftecijfer) daling van het
kindersterfte geboortecijfer. De vruchtbaarheid en kindersterfte nemen af.
● Fase 4. Zowel de geboorte- als sterftecijfers zijn laag. De bevolkingsgroei
stagneert. De vruchtbaarheid en het aandeel van jonge vrouwen (15 tot 45
jaar) zijn klein.
● Fase 5. Vergrijzing van de bevolking zorgt voor een stijgend sterftecijfer en
een laag geboortecijfer. Er ontstaat mogelijk een sterfteoverschot.
■ De demografische transitie begon in West-Europa in de achttiende of
negentiende eeuw. In enkele Oost-Europese landen komt al een klein
sterfteoverschot voor.
Migratie
► Voor de groei of de krimp van de totale bevolking van een land speelt
ook de sociale bevolkingsgroei mee. Oost-Europeanen migreren naar het
3
