Psychologische gespreksvoering
Roos van Leary
Dit model laat zien dat je in een
relatie verschillende posities
kunt innemen: een boven of
onder positie (verticale as) en
een samen of tegen positie
(horizontale as).
Interpersoonlijke communicatie
Het begrip 'interpersoonlijke communicatie' is moeilijk te definiëren. Er zijn dan
ook heel veel definities in omloop. In deze cursus gebruiken we de definitie van
Owen Hargie, hoogleraar op het gebied van communicatie. Hij definieert
interpersoonlijke communicatie in zes kenmerken: het is een transactioneel,
doelgericht, multidimensioneel, onomkeerbaar en vermoedelijk onvermijdelijk
proces1. We lichten deze zes aspecten hieronder toe:
1. Transactioneel
Interpersoonlijke communicatie is geen lineair proces, maar een
transactioneel proces. In het verleden werd gedacht dat een persoon op
één bepaald moment in de communicatie ofwel zender of ontvanger was
van een boodschap. Nu wordt het gezien als een transactioneel proces
waarin gesprekspartners elkaar continu wederzijds beïnvloeden. In de
speeddate video is de mannelijke hoofdpersoon dus geen passieve
ontvanger van de boodschappen van zijn eerste date. Terwijl zijn
speeddate praat, zendt hij ook boodschappen naar haar. Beiden zijn dus
continu en tegelijkertijd zender en ontvanger in de communicatie.
, 2. Doelgericht
Volgens Hargie communiceren/handelen mensen doelbewust. Dit
betekent dat hun communicatie niet willekeurig is, maar dat er een
betekenis achter zit. In de speeddate video zie je dat de mannelijke
hoofdpersoon een ander doel voor ogen heeft dan de vrouw van zijn
keuze. Hij lijkt op zoek te te zijn naar een partner, terwijl zij (ook) op zoek
lijkt te zijn naar een vader voor haar kinderen.
3. Multidimensioneel
In interpersoonlijke communicatie gaat het niet alleen om de inhoud,
maar ook om de relatie. Interpersoonlijke communicatie is dus
multidimensioneel. Dit hebben we op de vorige pagina toegelicht.
4. Onomkeerbaar
Als iets gezegd is, kan het niet meer teruggenomen worden. In de
speeddate video heeft de mannelijke hoofdpersoon een keuze gemaakt.
Hij kan wel op zijn keuze terugkomen, maar deze niet ongedaan maken.
5. Onvermijdelijk
Als mensen zich van elkaar bewust zijn in een sociale situatie, dan is
communicatie onvermijdelijk. Dit is vergelijkbaar met het kenmerk 'je kunt
niet niet communiceren' dat we op de vorige pagina hebben toegelicht.
6. Proces
Interpersoonlijke communicatie is een proces. Hoe dit proces verloopt en
welke elementen er een rol in spelen, leggen we uit op de volgende
pagina.
Hargie
,In het hoofdstuk 'A skill model of interpersonal communication' van Hargie
(2011)1 heb je kunnen lezen dat er op allerlei manieren miscommunicatie kan
ontstaan in het communicatieproces, bijvoorbeeld door:
1. Selectieve perceptie: je selecteert automatisch de informatie die op je
afkomt. Je neemt dus nooit alles waar wat er gecommuniceerd wordt en
kunt dus makkelijk (relevante) zaken over het hoofd zien.
2. Subjectieve perceptie: je filtert informatie op grond van je ervaringen.
Voorbeeld: je hebt net een nieuwe tweezitsbank gekocht. Een vriendin van
je vraagt je wat je van de nieuwe bank vindt. Jij denkt aan je tweezitsbank,
terwijl zij het nieuwe bankfiliaal in de buurt bedoeld.
3. Vergissingen (slips): onbedoelde of ongeplande reacties (slip of the
tongue). Voorbeeld: iemand vertelt enthousiast dat ze de flamingo (in
plaats van flamenco) zo’n mooie dans vindt.
4. Vergeten reacties (lapses). Voorbeeld: je vraagt je partner om spaghetti te
kopen, maar vergeet erbij te zeggen dat je verse spaghetti wilt. Een ander
voorbeeld is dat je de ander niet laat merken dat je hem/haar hebt
gehoord.
5. Externe ruis, bijvoorbeeld door geluiden, waardoor je de ander niet goed
verstaat (context).
6. Interne ruis, bijvoorbeeld doordat je in je hoofd met iets anders bezig
bent of door je stemming (mediërende factoren).
7. Incongruente informatie, bijvoorbeeld dat iemand verbaal 'ja' zegt, maar
non-verbaal 'nee' schudt (feedback).
, Het communicatiemodel van Hargie (2011)1 laat zien dat kenmerken van de
persoon een belangrijke rol spelen in de communicatie. Eén zo'n
persoonskenmerk is 'communicatiestijl'. Onderzoek heeft aangetoond dat
mensen verschillen in communicatiestijl. Er zijn vier stijlen te onderscheiden 2:
1. Analytische of beschouwende stijl
2. Aimabele of vriendelijke stijl
3. Expressieve stijl
4. Directieve stijl (driver)
Zin van expertiseontwikkeling gesprekvoering:
1. de kwaliteit van haar eigen gespreksvoering;
2. haar beoordeling van de gespreksvaardigheid van haar cliënten en
3. haar kunde om de kwaliteit van gespreksvoering van haar cliënten te
verbeteren.
Visies op expertiseontwikkeling:
Gerichte training: De opvatting van Sanne weerspiegelt de meest recente visie op
expertiseontwikkeling, namelijk dat doelbewuste training nodig is om expertise
te ontwikkelen in welk domein ook. Deze visie kan op de meeste
wetenschappelijke steun rekenen. Het goede nieuws is dat er geen speciaal
talent voor nodig is, alleen het talent dat we allemaal bezitten, namelijk
ons vermogen om ons aan te passen aan toenemende complexiteit. Mogelijk
vind je het logisch dat Sanne doelbewust traint omdat ze fanatiek is in de
uitoefening van haar hobby als autocoureur. Ze zou echter net zo doelbewust
kunnen trainen als ze taxichauffeur zou zijn geweest (zoals Jan) of verkoper
(zoals Sandra).
Aangeboren talent: De opvatting van Jan weerspiegelt de traditionele visie op
expertiseontwikkeling, namelijk dat je alleen expertise kunt ontwikkelen op
terreinen waarvoor je een aangeboren talent hebt. Dit wordt echter niet
bevestigd door onderzoek: het blijkt dat zelfs de prestaties van Mozart door
andere factoren dan talent te verklaren zijn.
Veel uren maken/ervaring: De opvatting van Sandra weerspiegelt een andere
‘klassieke’ visie, namelijk het ervaringsperspectief: hoe meer ervaring je opdoet
(uren je maakt), des te beter je wordt. Ook deze visie kan op weinig
wetenschappelijke steun rekenen: ervaring leidt eerder tot meer automatisch
gedrag, dan tot betere prestaties. Dit geeft mensen het gevoel dat ze beter
presteren dan anderen, maar dit is niet aangetoond via onderzoek. Een
automobilist met 10 jaar rijervaring zal minder nadenken over het eigen
