Politieke filosofie Hoorcollege – Plato
Er wordt zeker iets gevraagd over de overeenkomsten / verschillen tussen Hobbes, Locke en
Rousseau.
Waarom bestuderen we geschiedenis van de politieke filosofie:
- Na te denken over hoe wij vinden dat instituties zouden moeten werken, het is een
normatieve discipline.
- Doel politieke instituties is dat zoveel mogelijke mensen hun manier van leven doen
bereiken, hun gewenste manier van leven. Het is geen doel op zichzelf, de staat dient
de samenleving.
Is dat altijd zo geweest?
Voor veel oude politieke denkers was deze scheiding er niet. Dingen zijn vaak in de
geschiedenis in andere contexten gezegd. Mensen zeggen misschien hetzelfde maar de
context veranderd. Onderscheidt staat en samenleving is een heel liberaal denken, de staat is
er voor ons.
Er worden 8 denkers behandeld:
- Plato en Aristoteles delen veronderstellingen, bijvoorbeeld dat de polis hetzelfde moet
zijn. Deugd is het centrale begrip in de oudheid.
- Renaissance, het begrip deugd staat weer erg centraal. Machiavelli geeft aan het
begrip een enorme draai. Machiavelli is het begin van moderne denken over politiek.
- Moderne tijd. Drie denkers samen van traditie, en dat is het sociale contract, erg
belangrijk voor liberaal democratische samenleving. Verschillen en overeenkomsten
tussen deze denkers worden duidelijk gemaakt: Hobbes, Locke en Rousseau.
- 19de eeuw wordt zo uitgelegd dat de oppositie tussen links en rechts wordt
uitgesproken. Zoals marxisme, conservatisme en liberalisme. Karl Marx wordt
besproken.
Er werd in dialoog geschreven, je wordt als auteur niet vereenzelvigd met de opinies die in het
stuk worden genoemd. Plato zijn reden was een filosofische reden, socratische methode;
algemene opinies worden getest door zijn gesprekpartners aan de tand te voelen. Hij gaat
daarna de mensen ontmaskeren door vragen te stellen zodat mensen daarna tot de conclusie
moeten komen dat zij helemaal niet weten wat deze deugd inhoudt. Hierdoor toetst hij mensen
op hun morele intuïtie. Hij heeft het vooral over één deugd; justice / rechtvaardigheid.
,Rechtvaardigheid is een sociale deugd. Het ging in de oudheid vooral over de verdeling van
goederen (land), en over de algemene imperatieven die de samenleving heeft. Maar het gaat
verder dan dat het houden aan de wet en eerlijkheid is ook rechtvaardigheid.
Een asociale deugd is zelfdiscipline, want met zelfdiscipline denken we alleen aan hoe wij
onze eigen leven willen iichten.
Een deugd is in het algemeen een goede eigenschap, die je volgens de Grieken kunt trainen.
Als je dat niet doet, dan gaan je zinnelijke begeerten er met je vandoor en wordt je innerlijke
woede zo sterk dat je je iedere keer laat gaan. Je deugd leert je je driften te controleren d.m.v.
je rede.
Rechtvaardigheid als attribuut van individuen. Er was geen scheiding tussen staat en
samenleving. Rechtvaardigheid op het niveau van het individu is precies dezelfde eigenschap
voor de politieke polis. Hoe kan dat nou? (volgens Plato is het zo)
Polis = gemeenschap van mensen die met elkaar omgaan vanwege wederzijdse
behoeftevoorziening.
Sofisten waren rondtrekkende leraren die aan mannen trucjes leerde om je ondergeschikte te
paaien, dit deden zij voor geld.
Retorica – discipline van het overtuigend spreken, retorische trucs die niet oprecht waren en
het publiek een bepaalde kant op te duwen (spindocters)
Thrasymachus, een sofist. Volgens hem is conventionele rechtvaardigheid die in onze
maatschappij geldt niet meer dan een instrument voor de heersende klasse om zich beter te
maken. Regels om met elkaar om te gaan.
Er is ook een natuurlijke rechtvaardigheid, dit is niet meer dan het recht van de sterkste.
Discrepantie tussen werkelijkheid en schijn.
Cynisme is dat je alleen maar opkomt voor je eigen belangen, deze mensen zijn schaamteloos,
ze geven er dus ook niks om (conventionele opvatting van rechtvaardigheid).
Rechtvaardigheid is volgens Glaucon:
- Intrinsiek goed, het is op zichzelf goed, een doel op zichzelf, het staat los van de
consequenties die er mogelijk op volgen.
- rechtvaardigheid kan goed zijn omwille van de consequenties (middel tot doel).
- combinatie van die twee (intrinsiek goed en voor consequenties).
,Glaucon heeft het ook over de mythe van gigis de ring, het idee van rechtvaardigheid is dat je
hetzelfde zou handelen als je onzichtbaar bent en dus geen consequenties van je handelen
hoeft te aanvaarden. Wanneer je eenzelfde handeling zou doen wanneer je zichtbaar in plaats
van onzichtbaar bent, is de handeling ‘rechtvaardig’.
de ring maakt je onzichtbaar maar ook al ben je onzichtbaar je kan je wel schuldig voelen.
Onder observatie doen we het wel en anders niet, beter gelukkig en onrechtvaardig dan
ongelukkig en rechtvaardig.
Er is een discrepantie tussen geluk en rechtvaardigheid. Het komt vaak door dat mensen
gelukkig zijn en niet rechtvaardig en andersom.
Adenanthos weerlegt dat je rechtvaardigheid kunt zien als goed omwille van de
consequenties, het is empirisch niet waar dat als je altijd rechtvaardig handelt je dan ook altijd
gelukkig zal zijn.
De grieken hebben een afwijkende geluk concept; wij vinden het een gevoel, het is mijn
gevoel en belang. Grieken vinden wanneer mensen elkaar pijn doen, gaat de definitie geven
van geluk minder snel, geluk is niet makkelijk je moet er wat voor doen. Volgens Socrates is
geluk en rechtvaardigheid hetzelfde, er bestaat een band. Socrates wil laten zien dat geluk en
rechtvaardigheid samen gaan.
Hij beargumenteert dit door aan te tonen wat rechtvaardigheid is op de polis. Beschrijving van
de minimale polis; een polis is een gemeenschap van mensen, die gemeenschap wordt bij
elkaar gehouden doordat deze mensen met elkaar omgaan voor de wederzijdse behoefte
voorziening.
In zo’n politieke gemeenschap vindt dus specialisatie plaats. Met het specialisatiebeginsel
toont Plato aan dat er verschillende functies zijn in de polis. Uiteindelijk zien we dat
behoeften nooit constant blijven, er moet steeds meer geproduceerd worden om deze
behoeftes te bevredigen er ontstaat een luxurieuze polis. Socrates vindt de minimale polis veel
sympathieker maar de luxurieuze polis is veel realistischer. De luxurieuze polis gaat
schreeuwen om segmentatie. Ze moeten zich weren (immigranten onze rijkdom) er gaat een
deel zich focussen op het verdedigen van de polis, dit is de militaire klasse.
Uit die klasse van militaire, de leiders van die militaire klasse, hierdoor dus een heersende
leidende klasse. Hierdoor zijn er drie delen;
1. The guardians (bewakers), de heersers / elite van de polis
2. Oxilaries, de hulptroepen
3. De rest, ambachtslieden (volgens de grieken als je met je handen moest werken was je
een loser
De drie segmenten zijn statisch. Er is geen sociale mobiliteit (als je geboren bent als
schoenmaker blijf je dat ook). Dus ook weinig gelijkheid.
Er zijn functies in de polis en in de ziel, want de eigenschap is voor allebei hetzelfde.
, Plato was geen liefhebber van de democratie. We hebben voor goed bestuur een elite nodig.
Dit bewerkstelligen is wat ik hier door, want deze elite moet gekweekt worden. Mensen
worden niet helemaal goed geboren, ze moeten getraind worden (opgevoed). In de polis moet
heel vroeg gescout worden. Het wegnemen van het kind bij de ouders zorgt voor een bredere
blik. Wegnemen van familie, en geen privébezit, moest ervoor zorgen dat ze het oog altijd
hadden op het goede besturen van de collectiviteit, de polis.
Rechtvaardigheid in de polis ontstaat wanneer alle drie delen, de functie die die drie delen
hebben uitvoeren zonder dat zij zich bemoeien met het uitvoeren van de functie van het ander
deel.
Grote delen van de dialoog gaan over het opleiden van mensen om het polis te besturen, de
bewakers hebben een liefde voor de polis. De bestuurders moeten kennis hebben van het
goede de rest moet gewoon luisteren naar wat deze klasse hen vertelt.
Mens heeft drie delen:
- Rede
Dit vermogen heeft alleen de mens. Er kunnen conflicten ontstaan tussen je rede en emotie.
- Zinnelijke begeerte
Begeerte als deze niet onder controle worden gehouden door de rede willen we meer, drinken,
eten en seks.
- Thumos
Daarnaast hebben we ook thumos (spirit / temper), dit is een soort van woede, manier van
reageren als je wordt beledigd of op je eer wordt aangetast.
Het verstand is het heersende deel, wat niet altijd lukt, de thumos helpt de rede maar kan die
ook dwarsbomen (boos worden), zij kunnen in conflict zijn en dit is voor Plato het empirische
bewijs dat zij alle drie bestaan.
Correspondentie met de polis:
- Het volk laat zich leiden tot het korte termijn zinnelijke begeerte, daarom moet je dit
volk ook niet laten besturen, ze hebben geen langer termijn perspectief. Er ligt alleen
focus op het stille van de honger, het korte termijn bevrediging van behoeften
(correspondeert met de zinnelijke begeerte).
- De militaire kijkt heel erg naar eer, waar schaamte ontzettend belangrijk is. Het waakt
voor zijn eigen eer (correspondeert met de thumos).
- De rede correspondeert met de heersende klasse, moet intelligent zijn en niet laten
leiden tot de korte termijn.
Er is een belangrijke overeenkomst tussen het individuele organisme en de polis/staat -
individu wordt vaak vergeleken met de staat, hoofd (staatshoofd), lidmaatschap (ledematen),
organisatie (organen) om te kunnen functioneren
Het geweten is een christelijke notie, de schuldgevoel die hier uit vloeit komt door onze
cultuur.
