SAMENVATTING WEEK 1 BLOK 2
GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN
COLLEGE 1.1 INTRODUCTIE ZIEKTE EN GEZONDHEID
Literatuur:
• Schermer, M. (2013). Wat is ziek, wat is gezond? Over verschillende begrippen van ziekte (pp. 115-127). In:
Schermer, M., Boenink, M. & Meynen, G. (red.) (2013). Komt een filosoof bij de dokter. Amsterdam: Boom.
• Jim Faas, Marja Kelder, Jurisprudentie over het ziektebegrip: leiden of volgen?, TBV 20 / nr 10 / december 2012, p.
493-497.
• Huber, M., & Jung, H. P. (2015). Persoonsgerichte zorg is gebaat bij kennis van ziekte én van
gezondheid. Bijblijven , 31 (8), 589-597.
Leerdoelen:
• op genuanceerde wijze betekenis geven aan de begrippen ziekte en gezondheid en het spanningsveld binnen en
tussen beide begrippen beschrijven;
• aangeven hoe de betekenis die we aan ziekte en gezondheid toekennen onderhevig is aan tijd en cultuur;
• aangeven hoe door de tijd heen verschillend werd aangekeken tegen het onderscheid tussen lichamelijke en
psychische ziekten;
Gezondheid
“A state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity.” (WHO,
1948)
Problemen met deze definitie:
• Het woord ‘compleet’
• Acute → chronische ziekten
• Operationalisatie vd definitie
Daarom gekomen tot een nieuwe definitie van het begrip:
‘’Gezondheid als het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en
emotionele uitdagingen van het leven’’ (Huber, 2011)
Betekenis ‘ziek’ en ‘gezond’ is veranderd
• Verschuiving over de tijd
• Ziekte onvermijdelijk
• Wetenschappelijke ontwikkelingen → beheersbaar
• Voorspellend genetisch onderzoek
• Worried well: uitsluiten van ziekten
1
, • Deel van een populatie die niet zo veel mankeert maar daar wel heel erg veel zorgen om
maken
• Maar 20% houdt zich aan de normen van gezond gedrag (niet roken, voldoende beweging, verantwoord
alcohol drinken)
Indeling ziekten: psychisch en lichamelijk
• Mensen met psychische ziekte → ‘krankzinnig’
• Hippocrates was de eerste die een natuurlijke oorzaak toekende aan lichamelijke én psychische ziekten
• “Krankzinnigheid (‘’madness’’) is evenzeer een lichamelijke ziekte als de jicht of astma”
• Eind 18e eeuw
• Opkomst ‘substantie’ dualisme; twee substanties: mentaal en materieel
• Kreeg extra lading omdat artsen niet altijd slaagden in het behandelen van psychische
problemen
• Priester genas koning Engeland (George III) van zijn ‘krankzinnigheid’ na falen arts + opening York
Retreat
• Opkomst termen ‘disease of the mind’ en ‘mental illness’
Indeling ziekten II
• Begin 19e eeuw
• Artsen vochten terug; pathologie van ‘disease of the mind’ wel somatisch
• Mentale stoornissen zijn ‘ziektes van het brein’
• Op dit moment
• Lichamelijke en psychische ziekten niet strikt gescheiden
• Wisselwerking tussen lichamelijke en psychische aspecten
• Placebo-effect (nep-medicatie) als voorbeeld
Waarom maken we het onderscheid nog?
• Publieke opinie
• Waarneembaarheid lichamelijke en psychische ziekten
• Psychische ziekten zouden beter te ‘beheersen’ zijn
• Symptomen psychische aandoening minder ‘waar’ door onduidelijkheid pathologie
• Classificatiesysteem aandoeningen
• ICD: International Classification of Diseases (alle ziekten worden meegenomen, klein deel voor
psychische aandoeningen)
• DSM: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
“The term mental disorder unfortunately implies a distinction between ‘mental’ disorders and ‘physical’ disorders that
is a reductionistic anachronism of mind/body dualism. A compelling literature documents that there is much ‘physical’
in ‘mental’ disorders and much ‘mental’ in ‘physical’ disorders (Kendell, 2001)”.
Sociaal-medische wetenschappen (SMW)
SMW integreert verschillende disciplines:
2
, • Epidemiologie
• Epi=op, demos=volk: onder het volk voorkomend
• Nauw verwant aan epidemieën
• Epidemiologen: willen grip krijgen op een situatie in een bevolking op het gebied van gezondheid
• Tellen
• Maar ook: verbandenleer. Hoe kunnen we de gezondheidstoestand verbeteren?
• Gezondheidspsychologie
• Biopsychosociale benadering: aangepast model van het biomedische model
• Menselijk gedrag ten aanzien van ziekte en gezondheid
• Individuele gedrag van zieken
• Stress als oorzaak en gevolg van ziekte
• Medische sociologie
• Sociologie toegepast op gezondheid, ziekte en gezondheidszorg.
• Ziekte als sociaal(-cultureel) proces
• Situatie wordt niet serieus genomen door omgeving
• Fysieke versus psychische aandoening
• Psychische ziekten sociaal geconstrueerd?
Psychiatrische ziekten die eerst niet bestaan en na ontdekking plotseling uitgroeien tot epidemische aantallen zijn van alle tijden.
Wetenschapsfilosoof Ian Hacking heeft er een indrukwekkende stapel boeken en artikelen over geschreven (..) voor Hacking is de
ziekte zelf zo echt als ‘echt’ maar zijn kan, maar spelen sociaal-culturele factoren die veel ongrijpbaarder zijn een grote rol in het
ontstaan van de ziekte. Simpel gezegd past psychisch lijden zich aan de sociale omstandigheden aan.
Gezondheidsrecht
• Rechten en plichten van de arts jegens de patiënt:
• Overgeleverd aan de hulpverlener….
3
, ➢ Weet jij wat dat is: ‘Als gevolg hiervan is de infuusnaald geluxeerd, waardoor (naar later is gebleken) het infuus
extravasaal is gaan lopen’ en doorverwezen worden wegens een ‘myocardinfarct’, terwijl er kennelijk een
‘compartimentsyndroom’ is ontstaan?
• En dat een deskundige opmerkt: ‘In plaats van toen met drukmanchetten te werken ware het beter
geweest om op dat moment het infuus te controleren. Betere immobilisatie door middel van het
spalken van de onderarm was achteraf gezien zeker een optie geweest en had kunnen voorkomen dat
de luxatie was opgetreden’.
Gelukkig is er een WGBO waarin de hulpverlener verplicht wordt een en ander op begrijpelijk niveau uit te leggen.
Wetenschapsfilosofie
Gaat over hoe we bepalen wanneer iets tot de ‘wetenschap’ wordt gerekend
• Onder welke voorwaarden komen we tot kennis over een verschijnsel als ‘burn-out’? Wanneer weten we
eigenlijk zeker of iemand ziek is?
• Als iemand aangeeft klachten te hebben?
• Als we het aan de persoon kunnen zien?
• Als we een duidelijke, objectieve oorzaak hebben gevonden?
• Of als die oorzaak uit meerdere herhaalstudies bevestigd wordt?
• Wat is de rol van classificatieschema’s, vragenlijsten en indexen (DSM) in totstandkoming wetenschappelijke
kennis?
• Wanneer is er eigenlijk sprake van goede wetenschappelijke kennis over een ziekte? En is het wel mogelijk om
universele criteria voor wetenschap op te stellen?
• Deze wetenschapsfilosofische vragen zijn belangrijk omdat we het label ‘wetenschap’ associëren met het
produceren van harde feiten, terwijl we niet-wetenschap vaak associëren met meningen en overtuigingen
- Wat maakt wetenschappelijke kennis bijzonder? (demarcatievraagstuk)
- Objectiever/dichter bij waarheid/betrouwbaar
- Wetenschap beroept zich op bijzondere aanspraak: kennis die dichter bij waarheid ligt dan alledaagse
middelen (intuïtie, praktijkervaring, overlevering)
• Tegelijkertijd onderwerp van veel discussies (‘post-truth’)
Verschillende tradities met verschillende opvattingen over vraag onder welke voorwaarden we tot wetenschappelijke
kennis komen:
• Ontdekken wetmatigheden
• In de diepte begrijpen
Grote praktische consequenties:
• Geen eenduidige biologische oorzaak: burn-out is subjectief verschijnsel, geen ‘echte’ ziekte
• Subjectieve ervaringen en klachten: burn-out is wel degelijk een ‘echte’ aandoening omdat er sprake
is van serieuze consequenties
4
