Samenvatting DANS!, ISBN: 9789046906248

Kennisbasis Dans
Hoofdstuk 1: Wat is dans?
1.2 De contexten van dans
1.2.1 Sociale context
Je kunt dansen omdat het lekker voelt en kijken naar dans omdat je er energie van krijgt of het
leuk vindt. Dansen om deze redenen doe je meestal thuis, op een danscursus of op een feestje.
Dans is dan ook een vorm van contact. Dans in de hiphopscene heeft ook een sociaal doel,
zeker toen hiphop nog door groepen jongeren op straat beoefend werd.
In vrijwel alle culturen is het gebruikelijk om te dansen. Dansen zijn vaak volgens bepaalde
tradities vormgegeven en worden van generatie op generatie overgedragen; ze hebben een
grote culturele waarde.
In je werk als leerkracht kun je met je groep het plezier, het groepsgevoel en de onderlinge
verbondenheid versterken door samen te dansen.

Religieuze of rituele context
Het dansen in religieuze of rituele context is veelal cultureel bepaal met een verwijzing naar de
culturele en religieuze waarden van de betrokkenen.

1.2.2 Artistieke context
Dans in de artistieke context is dans als kunstvorm. Deze vorm van dans wordt meestal
uitgevoerd door professionele dansers die daarvoor een gespecialiseerde opleiding hebben
gevolgd. Daar trainen dansers de fysieke aspecten van dans en muzikaliteit, expressiviteit en
ruimtegebruik, leren ze over de dansgeschiedenis en ontwikkelen ze een eigen kunstzinnige
visie en stijl.
Wanneer je met je klas naar een dansvoorstelling kijkt of wanneer een professionele danser in
je school komt, komen je leerlingen met het belevingsaspect en bewegingsaspect in aanraking.
Zo draagt kijken naar dans bij aan hun culturele en sociaal-emotionele ontwikkeling.
Wanneer de kinderen onder jouw begeleiding zelf actief dansen, zijn ze ook met een uiting van
kunst bezig.

1.2.3 Educatieve context
In danslessen op school leren leerlingen in een creatief proces van ontdekken, onderzoeken en
maken, vorm te geven aan hun ervaringen, gevoelens en ideeën. Ze leren daarnaast bestaande
dansen na te doen en deze te beschouwen op aspecten als stijl, patroon, cultuur en traditie. En
ze eren door te kijken naar en te praten over dans te verwoorden wat dans oproept aan
emoties, betekenis en gevoel van schoonheid.
Dans staat in het onderwijs niet op zichzelf. Zeker met de andere kunstvakken is er een directe
verbinding. Ze hebben methodisch en didactisch een aantal overeenkomsten en hebben een
grote meerwaarde voor elkaar, zowel inhoudelijk als artistiek.

1.3 Omschrijvingen van dans
Danshistorica Janet Adshead (2000) gaat uit van een indeling waarbij de historische
ontwikkeling zichtbaar wordt. Reeds in prehistorische tijdens was sprake van een magisch-
rituele of religieuze context: mensen gebruikten dans om hun ideeën over bijvoorbeeld
natuurkrachten vorm te geven.

,Vervolgens zien we dans in een meer sociale context, waarbij mensen dans gebruiken om hun
onderlinge relaties te benadrukken en versterken. Pas daarna ontstaat dans in een artistieke
context, die geworteld is in de sociale context. Belangrijks is dat er steeds meer mengvormen
zijn. De educatieve context is een laatste loot aan de stam en ontstond halverwege de vorige
eeuw.
Van Dale Online geeft de volgende omschrijvingen van dans en dansen:
'dans (de; m; meervoud: dansen)
1 ritmische beweging van het lichaam op de maat van muziek; geheel van figuren die je
dansend doorloopt; de dans ontspringen aan een gevaar ontkomen
2 het muziekstuk
'dansen (danste, heeft gedanst)
1 zich ritmisch bewegen op de maat van de muziek
2 (vrolijk) springen en huppelen
De essentie van dans is een betekenisvolle beweging. Dans geeft kinderen, jongeren en
volwassenen de mogelijkheid zich te uiten en te ontwikkelen in een fysieke, kunstzinnige taal.
Uitspraken danswetenschappen Luuk Utrecht-> pagina 25

1.4 Dans in het basisonderwijs
Richtlijn voor de invulling van de lessen dans zijn de eisen voor kunstzinnige oriëntatie in de
kerndoelen primair onderwijs en de tussendoelen en leerlijnen die zijn geformuleerd door de
SLO. In de kerndoelen is bepaal aan welke leerdoelen schoolgaande kinderen moeten werken
en welke doelen aan het eind van groep 8 moeten zijn behaald.

1.4.1 Incidentele of regelmatig terugkerende dansactiviteiten
Korte dansactiviteiten
In het basisonderwijs maken groepsleerkrachten graag gebruik van korte dansactiviteiten,
waaronder verschillende dansspelen. De doelen hiervan zijn meestal ontspanning en plezier
maken. Dansactiviteiten als energizers worden ingezet om de leerlingen tijdens lessen te
activeren.
Thema- of weekafsluitingen
Tijdens thema- of weekafsluitingen mogen leerlingen resultaten in dans presenteren. De doelen
van deze dansactiviteit zijn verwerking en leren presenteren.
Dans in de musical of voorstelling bij de jaarafsluiting
De meeste scholen sluiten groep 8 af met een musical. Daarvoor worden het toneelspelen en
zingen intensief geoefend. Het dans wordt op veel scholen zelf toegevoegd aan de musical.
Dansvoorstellingen
Leerlingen bezoeken met hun leerkrachten dansvoorstellingen in het theater of er komt een
dansgezelschap naar de school. De dansvoorstellingen zijn afgestemd op het
ontwikkelingsniveau en de leeftijd van de leerlingen. De leerlingen leren om op het dansaanbod
te reflecteren en hun mening over een voorstelling te verwoorden. Dansgezelschappen hebben
vaak een educatief programma ontwikkeld bij hun voorstelling.
Dansgezelschappen
De afdeling Educatie van een dansgezelschap heeft in de meeste gevallen ook een sterk
educatief (online) aanbod voor lessen en projecten waarin de samenwerking met scholen wordt
opgezocht.

, 1.4.2 Dans geven in het basisonderwijs
Groepsleerkrachten
Groepsleerkrachten geven zelf ook danslessen. Ze gebruiken hiervoor soms een van tevoren
vastgelegde (methode)les bij een onderwerp. Ze weten dan wat ze moeten doen en wat ze de
leerlingen willen leren. Soms ontwerpen leerkrachten zelf danslessen.
Vakleerkrachten dans
Op sommige basisscholen staat het vak dans op het rooster. Leerlingen krijgen dan regelmatig
les in dans en werken mee aan dansvoorstellingen op school. Op deze basisscholen zijn
vakleerkrachten dans werkzaam. Zij zijn in dienst van de school en maken deel uit van het
team.
Dansdocenten
Veel scholen hebben geen vaste leerkracht dans in dienst. Deze scholen hebben uiteraard wel
een beleidsplan cultuureducatie waarin vastligt welke onderwerpen van groep 1-8 behandeld
moeten worden. In zo'n geval wordt er een dansdocent of een team dansdocenten ingehuurd.
Mede door het programma Cultuureducatie met Kwaliteit is er in het kunstonderwijs een sterke
beweging om de leeractiviteit aan te sturen als een creatief proces, gericht op het ontwikkelen
van de creatieve competenties van leerlingen, ook wel creatief vermogen genoemd. Daarbij
gaat het om het aanleren van een nieuwsgierige, onderzoekende, zelfsturende leerhouding, om
het ontwikkelen van vaardigheden voor het ontdekken van eigen manieren om tot nieuwe
vragen en/of oplossingen te komen.
Een docent dans kan in het kader van Cultuureducatie en kwaliteit de school komen helpen met
het opstellen van een visie op kunst, de leerkrachten bijscholen, samen leerlijnen ontwikkelen of
projecten uitwerken voor de leerlingen. Een dansdocent kan ook een bestaand project van
enkele lessen komen geven.

1.4.3 Dans in het speciaal basisonderwijs
Dans is een waardevol element binnen het speciaal onderwijs. Dans stimuleert de lichamelijke
vaardigheid, de fantasie en het voorstellingsvermogen van de leerlingen, maar maakt hen ook
bewuster van zichzelf en van anderen. De leerlingen kunnen hierdoor meer zelfvertrouwen
krijgen, iets waarbij juist leerlingen in het speciaal onderwijs vaak extra ondersteuning bij
kunnen gebruiken.

1.4.4 Dans als middel bij andere vakken
Dans kan ook worden ingezet als middel om andere leerdoelen te behalen. De gedachte is dat
cognitieve lesstof beter beklijft door de verbinding met lichamelijke beweging.

,Hoofdstuk 2: Werken aan bekwaamheidseisen en
vakspecifieke competenties dans
2.4 De vermogens van de leerling
2.4.1 Uitgangspunten
Om de leerlingen allemaal plezier, beleving, kennis en sociale vaardigheden te laten ervaren,
zijn een aantal uitgangspunten van belang:
 Dansen is voor leerlingen zowel een leerproces als een creatief proces.
 Het zelf ontdekken, creëren en evalueren in dans door de leerlingen staat centraal
binnen de structuur van een dansactiviteit en een les dans.
 Dansen sluit aan bij de natuurlijke interesses van leerlingen. Door dans leren leerlingen
van en over zichzelf, de ander en hun omgeving.
 Leerlingen ontwikkelen nieuwe en eigen dansbewegingen, of leren bestaande
dansbewegingen toepassen.
 Het dansonderwijs kan de band met je leerlingen verstevigen.
 Leerlingen kunnen in dans een andere kant van zichzelf ontdekken en laten zien. Als
leraar krijg je hierbij daarom vaak nieuwe inzichten in de leerlingen.
 Je kunt dans laten aansluiten bij leeractiviteiten rond andere vakken.

2.4.2 Vermogens en indicatoren
Door vakinhoudelijk met dans te werken op de basisschool doe je eigenlijk twee dingen:
 Je leert een geheel aan vakinhoud aan de leerlingen
 Je werkt impliciet aan meer algemene vermogens, zoals creëren en reflecteren.

De indicatoren die bij de verschillende vermogens horen, zijn geschikt voor alle leerlingen, maar
in de praktijk is het van belang om rekening te houden met culturele verschillen.

Indicatoren receptief vermogen
De leerlingen dansen niet alleen, ze kijken ook naar dans van medeleerlingen en professionele
dans.
De leerlingen:
 Ervaren plezier in het leren van en over dans door ernaar de kijken.
 Staan open voor de dansuitingen van anderen en kunnen hun beleving hierbij
verwoorden.
 Gebruiken de dans die ze hebben gezien ook om hun eigen fantasie te vergroten.
 Gebruiken de lessen dans om hun eigen mogelijkheden en talenten te ontwikkelen.
 Stellen zich open voor dans uit andere culturen.

Indicatoren onderzoekend vermogen
Hierbij gaat het erom dat de leerlingen over dans kunnen leren en dit kunnen toepassen.
De leerlingen:
 Experimenteren met mogelijkheden in dans.
 Kennen specifieke mogelijkheden van het lichaam als instrument voor dans, en
onderzoeken hoe ze hiermee een dansproduct kunnen ontwerpen.
 Leren over de mogelijkheden, soorten en technieken van dans.
 Gebruiken aan dans gerelateerde taal als ze over dans spreken.
 Verbinden dans met andere vormen van creatieve uitingen en kunst.

,  Onderzoeken dans in hun eigen land en wereldwijd.

Indicatoren creërend vermogen
De leerlingen kunnen zelf dans bedenken, creëren, produceren en presenteren. Hiervoor zijn
inhoudelijke kennis en creërend vermogen nodig.
De leerlingen:
 Geven met een dans vorm aan hun gevoelens, ervaringen en ideeën.
 Verbinden dans op hun eigen manier met andere kunstzinnige uitingen.
 Zoeken naar eigen oplossingen binnen hun mogelijke dansvaardigheden.
 Oefenen dansvaardigheden en danstechnieken.
 Maken een eigen dans en ontdekken en creëren nieuwe mogelijkheden.
 Presenteren een dans, een deel van een dans of ‘dansimprovisatie’ aan anderen.

Indiatoren sociaal vermogen
De leerlingen waarderen en respecteren de manier waarop andere leerlingen zich uiten in dans.
Ze werken samen om tot dans te komen en dans vorm te geven.
De leerlingen:
 Dansen met anderen en hebben daarbij respect voor elkaar.
 Tonen respect voor de werkwijze waarop medeleerlingen zich uiten in dans.
 Kunnen samen een dans maken en presenteren.
 Durven hun eigen ervaring en ideeën te benoemen in hun eigen groep.
 Wisselen in een groepje ideeën uit om tot een gezamenlijke dans te komen.

Indicatoren reflectief vermogen
De leerlingen kunnen praten over dansbewegingen en -belevingen, zowel van zichzelf als van
anderen.
De leerlingen:
 Kunnen verschillen en overeenkomsten tussen dansen benoemen.
 Kunnen feedback accepteren op hun dans.
 Verwoorden hun eigen ervaring bij het zelf dansen.
 Gebruiken dansbegrippen in het praten over dans.
 Geven een waardering aan en mogelijke interpretatie van een dans en kunnen dit
toelichten.

2.5 Doelen
Competenties kun je zien als de einddoelen van een opleiding. Maar er zullen altijd grote of
kleine tussenstappen zijn. Langeveld onderscheidde algemene of uiteindelijke doelen (dit
noemen we productdoelen) en voorlopige doelen (dit noemen we procesdoelen). De
competenties in Dans! zijn de productdoelen van het leerproces, net als de te ontwikkelen
vermogens van leerlingen. De bij de vermogens genoemde indicatoren bieden een instrument
(criterium) om een prestatie (een vermogen) te meten of te beoordelen.

Productdoelen zijn dus de zichtbare en meetbare einddoelen van het leerproces. Een goede
doelstelling is SMART geformuleerd:
 Specifiek
 Meetbaar
 Acceptabel

,  Realistisch
 Tijdgebonden

Procesdoelen zijn de tussentijdse processen waarmee de leerlingen de productdoelen bereiken.
Procesdoelen kun je per project of jaar beoordelen. Werken aan creëren in het ontwerpen van
een dans is een procesdoel: hieraan moet een leerkracht stapsgewijs en planmatig werken.