Samenvatting Leerkracht Onderwijs en Pedagogisch Klimaat
Powerpoint Inleidende college
Rollen van de leerkracht:
• Onderzoeker: Wat heeft dit kind nodig van mij?
• Ontwerper: hoe ontwerp ik een goede en betekenisvolle instructie? Voor wie wel en voor wie niet?
• Coach: Hoe zorg ik ervoor dat het kind stappen zet in het leerproces? Hoe geef ik precies de juiste
hoeveelheid sturing die het kind nodig heeft in deze situatie?
• Expert: hoe zit de leerlijn bij deze opgave? Wat hebben zie hierover al geoefend? Hoe kan ik deze
opgave makkelijker maken? Wat doe je met kinderen die alles makkelijk vinden? Of moeilijk?
• Model: Hoe doe ik hardop en visueel, in stappen voor hoe het moet?
Onderwijs ontwerpen
Boek Cyclisch onderwijs ontwerpen
Paragraaf 2.2 - Opbrengstgericht onderwijs ontwerpen
Redenen om zelf je lessen te ontwerpen zijn:
Gebruik kunnen maken van aansprekende materialen of actuele gebeurtenissen, om daarmee beter de
leerdoelen te kunnen behalen;
Werkvormen toe kunnen passen waarbij leerlingen samenwerken of zelf onderzoek uitvoeren;
Beter om kunnen gaan met niveauverschillen in de groep en aan kunnen sluiten bij voorkeuren van
leerlingen
Opbrengstgericht onderwijs is: veel aandacht voor de doelen, gekoppeld aan de gewenste opbrengsten van
leerlingen. Cyclus voor opbrengstgericht onderwijs ontwerpen:
1. Doelen stellen: welk doel beoog je met de te ontwerpen leeractiviteit? Rekening houden met
beginniveau en differentiatie.
2. Leeractiviteiten ontwerpen
3. Leeractiviteiten organiseren (voorbereiding, klassenmanagement)
4. Leeractiviteiten begeleiden
5. Evalueren / analyseren (deze laatste want je moet een analyse maken van de voorkennis voordat je
weer naar stap 1 kan gaan)
Paragraaf 3.1 - Activiteitgericht onderwijs vs doelgericht onderwijs
Het werken met methodes kan ertoe leiden dat leerkrachten minder stilstaan bij het stellen van doelen of het
differentiëren. Als leerkrachten zelf doelen stellen, dan kunnen zij activiteiten selecteren die effectief zijn voor
het bereiken van die doelen. Soms wordt hierbij een deel van methode gebruikt, soms sluit methode niet
voldoende aan bij actualiteit, 21-eeuwse vaardigheden, motivatie/leerbehoefte vd kinderen. Door doelen te
stellen, legt de leerkracht de basis voor doelgericht onderwijs.
• Activiteitsgericht onderwijs: wat vinden leerlingen leuk? Accent ligt op leuke activiteiten en op de vraag
of leerlingen goed en gemotiveerd bezig zijn. vergrote kans op extrinsieke motiviatie.
1
, o Wat vinden leerlingen leuk? (start)
o Zijn leerlingen betrokken bij de activiteit (focus)
o Zijn de leerlingen lekker bezig? Worden de activiteiten goed uitgevoerd (proces)
o Hebben de leerlingen goed gewerkt? (evaluatie)
Consequenties: leerlingen krijgen minder inhoudelijke feedback. Ze komen in de maakstand ipv de
leerstand. Zijn geneigd tot afraffelen, afkijken en oppervlakkig leren. Hebben zelf geen inzicht in wat ze
aan het leren zijn en kunnen eigen leerproces niet monitoren. Ook voor leerkracht moeilijker te
monitoren hoe ze zich ontwikkelen. Daarnaast doen ze vaak minder conceptuele kennis op en relatief
meer oppervlakkige kennis.
VB: LK: We gaan dit rijtje sommen maken. LL: zsm sommen af. LK: zijn ze lekker bezig? LL: gericht op
goede antwoord. LK: Goed zo, hard gewerkt.
• Doelgericht onderwijs: accent ligt op het behalen van belangrijke doelen door leerlingen. Je selecteert of
ontwerpt op grond van de leerdoelen passende activiteiten en je gaat na of de beoogde resultaten zijn
bereikt. Vergroot de kans op intrinsieke motivatie en ontwikkeling van metacognitie.
o Wat is belangrijk voor de leerlingen om te leren? (start)
o Zijn leerlingen met de juiste inhoud en onderwijsleeractiviteiten bezig? (focus)
o Hoe voeren de leerlingen de activiteiten uit? Leiden de activiteiten tot de beoogde resultaten?
(Proces)
o Zijn de beoogde doelen bereikt? (evaluatie)
VB: LK. we gaan leren wat procenten zijn. Dit heb je nodig, omdat.... LL: hoe zit het, wat weet ik al. LK:
wat hebben ze nodig om te leren, zijn er misconcepties? LL: begrijp ik het al? LK: jullie kunnen nu
procenten berekenen.
Onderwijs heeft 3 functies, welke niet los van elkaar gezien kunnen worden (Biesta), hoewel accent de laatste
jaren meer op 1 ligt, kwalificatie:
1. Kwalificatie: het verwerven van kennis en vaardigheden gericht op vervolgonderwijs en beroep (oa
meetbare uitkomsten)
2. Socialisatie: voorbereiden op de toekomstige rol in de maatschappij, politiek en samenleving (oa leren
samenwerken, burgerschap)
3. Subjectivering: persoonsvorming tot een autonoom en zelfstandig persoon (oa identiteitsontwikkeling,
wie ben je, wat is belangrijk)
Paragraaf 3.2 - Wat zijn doelen?
Een doel is hetgeen wat je wilt bereiken. Leerdoel: wat je op korte termijn met een bepaalde leeractiviteit wilt
bereiken. Onderwijsdoel: wat je op langere termijn wil bereiken met je onderwijs.
Als leerkracht niet geheel vrij om zelf de doelen te bepalen. Vanuit overheid richtlijnen bepaald voor de gehele
basisschoolperiode: Kerndoelen.
Sinds 2006 58 kendoelen voor het hele curriculum, voor grotere leergebieden:
Nederlands
Engels
2
, Fries (optioneel)
Rekenen/wiskunde
Oriëntatie op jezelf en de wereld
Kunstzinnige oriëntatie
Bewegingsonderwijs
21eeuwse vaardigheden: belangrijk om leerlingen optimaal voor te bereiden op de toekomst. Als je de
leerlingen goed wil laten functioneren en bij kunnen dragen aan de toekomstige samenleving, dan is het oa
belangrijk dat ze bepaalde generieke vaardigheden ontwikkelen, gekoppeld aan inzicht, kennis en houdingen.
Dit zijn: kritisch denken, creatief denken, probleem oplossen, computational thinking, informatievaardigheden,
ict basis vaardigheden, communiceren, samenwerken, sociale en culturele vaardigheden, zelfregulering.
Paragraaf 3.3 - Niveaus van doelen: micro-, meso- en macroniveau
Kerndoelen zijn globaal beschreven, school heeft de ruimte om eigen invulling hieraan te geven, een evenwicht
curriculum te maken. het is belangrijk dat ze bepalen welke meer specifieke doelen, afgeleid van de kerndoelen,
ze als uitgangspunt nemen. Drie niveaus voor het stellen van opbrengstgerichte doelen:
1. Schoolniveau: vaak gerelateerd aan het gewenste gemiddelde eindniveau dat de school wilt bereiken bij
cito-toetsen. Lange termijndoelen. Hele school streeft daarnaar.
2. Bouwniveau / unit niveau (bovenbouw, middenbouw, onderbouw): middellange termijn doelen.
3. Groepsniveau of niveau van de individuele leerling: korte termijndoelen, dagelijks.
Belangrijk:
Inzicht hebben in de manier waarop de leerstof voor verschillende vakgebieden is opgebouwd.
Leerkracht moet zicht hebben op datgene wat de leerlingen moeten leren in een bepaalde periode.
Stemt eigen doel af op bouw en school niveau.
Leerkrachten selecteren leeractiviteiten passend bij de doelen en houdt rekening met de gewenste
opbrengsten.
Leerkracht houdt leerlijnen goed in de gaten door leerproces te monitoren en te voorzien van feedback.
Bouwcoördinator/onderwijskundig teamleider: sluit de leerkracht in het nieuwe schooljaar aan bij het
niveau waar de leerkracht het jaar daarvoor is gebleven?
Het SLO heeft de kerndoelen voor alle leergebieden uitgewerkt tot leerlijnen en tussendoelen. Biedt een beeld
van wat de kerndoelen inhouden en hoe deze doelen voor de verschillende groepen omgezet zouden kunnen
worden naar inhoud en activiteiten. Biedt houvast.
Paragraaf 3.6 - criteria voor doelen
Zeven criteria als leidraad voor het opstellen van leerdoelen (want kerndoelen zijn te globaal) voor een groep of
unit. Leerdoelen:
1. Transparant en duidelijk
2. Zijn afgestemd op de beginsituatie van de leerlingen
3. Liggen net iets hoger dan het eigen kunnen van leerlingen
4. Bevatten succescriteria en zijn meetbaar, of merkbaar
5. Zijn uitdagend voor leerlingen
6. Worden gecommuniceerd met de leerlingen, incl succescriteria.
3
, 7. Worden door leerlingen (h)erkend
Het communiceren van de leerdoelen is een belangrijk onderdeel van opbrengstgericht werken: verwachtingen
worden gemanaged, schept duidelijkheid, zorgt voor mogelijkheid tot evaluatie, zorgt voor doelgericht werken.
Belangrijk is wel om ook de succescriteria te bespreken.
Doelen moeten realistisch zijn. Soms differentiatie nodig (verschillende doelen voor zwakke leerlingen,
meer/minder tijd, verschillende succescriteria).
Als leerdoelen op een goede wijze worden geformuleerd, en de leerlingen weten wat er van hun verwacht
wordt (de doelen en succescriteria kennen), als het leren goed aansluit op de instructie, leeractiviteiten en de
manier van evalueren/beoordelen, dan biedt dit hun de kans meer eigenaarschap te voelen over hun leren en
de wijze waarop het beoordeeld wordt.
Paragraaf 4.1 Leeractiviteiten
Definities leeractiviteiten:
Leeractiviteiten zijn activiteiten die bewust of onbewust leiden tot een verandering in kennis en/of gedrag.
Zijn bedoeld om kinderen te laten leren.
Leeractiviteiten omvatten het hele scala aan handelingen die de leerlingen uitvoeren tijdens het
onderwijsleerproces.
Fysieke/motorische leerprocessen (bijv over bank springen bij gym) zijn zichtbaarder dan mentale
leerprocessen: leerling denkt na over iets, brengt zaken met elkaar in verband of gaat na wat hij al van het
onderwerp weet.
Als leerkracht creëer je een omgeving waarin de gewenste leerprocessen bij leerlingen op kunnen treden. Veel
factoren spelen een rol: gesteldheid van de leerling, toevallige gebeurtenissen (Afleiding), eerdere ervaringen
met bepaalde lesstof, etc.
Verschillende (3) werkvormen die je kunt inzetten bij het ontwerpen van leeractiviteiten:
1. Aanbiedende werkvormen:
Vooral de leerkracht is actief. De leerkracht organiseert het leren en geeft een instructie of vertelt een
verhaal. De leerlingen hebben een passieve (luister/kijk) rol (bijv luisteren naar instructie/kijken van een
film). Meestal als doel om nieuwe informatie te geven aan leerlingen.
2. Gespreksvormen:
Leerkracht is in gesprek met de leerlingen, bijv onderwijsleergesprek. Of de leerlingen zijn met elkaar in
overleg. Leerling heeft een actieve rol. Voorbeelden zijn luisteren naar medeleerlingen / leergesprek
tussen LK en LL. Meestal als doel om nieuwe informatie te geven aan leerlingen.
3. Werkvormen gericht op zelfstandig werken:
Leerlingen gaan zelf aan de slag met bepaalde leerstof /oefenen van vaardigheden. Leerlingen hebben
actieve rol. Leerkracht geeft feedback en gaat na of gestelde doelen worden bereikt. Dit type heeft als
doel dat leerlingen de nieuwe informatie verwerken door ermee te oefenen of kennis toe te passen in
verschillende situaties. Voorbeelden: oefenen van vaardigheden (sommen, ww-spelling), geven van
4
