HOOFDSTUK 3 SPANNINGTHEORIEËN, STRAIN EN (SUB)CULTUUR
3.1 De anomietheorie van Durkheim
Emile Durkheim (1858-1917) legde een verband tussen criminaliteit en armoede. Hij stelde dat
armoede en ongelijkheid normale en onvermijdelijke verschijnselen zijn in elke maatschappij en niet
noodzakelijk tot criminaliteit hoeven te leiden.
Er moet voldaan worden aan de afwezigheid van maatschappelijke normen of regels en armoede
voor het ontstaan van criminaliteit. Het feit dat in moderne maatschappijen de traditionele waarden
van normen niet meer gelden is anomie.
Overeenkomst tussen Lombroso en Durkheim was dat de mens vrij is, zijn gedrag rationeel bepaalt
en dat hij door middel van contracten relaties aangaat met zijn omgeving.
Het verschil tussen hun was dat Durkheim zich richtte op de aandacht van de maatschappij en de
organisatie ontwikkeling daarvan, waarbij Lombroso de oorzaak van crimineel gedrag zocht in het
individu zelf.
De Chicago school is het verband tussen jeugdcriminaliteit en de snelle ontwikkeling van bepaalde
wijken in de grote steden bestudeerde, als de later strain-, controle- en conflicttheorieën bouwen
alle voort op de oorspronkelijke ideeën van Durkheim over anomie.
Traditionele samenleving: mensen leven in kleine groepen, zijn zelfstandig, zorgen voor zichzelf, geen
arbeidsverdeling en helpt elkaar, solidariteit op basis van gelijkwaardigheid --> mechanische
solidariteit. Hier gebeurd het automatisch omdat ze dezelfde normen en waarden hebben. Het recht
zorgt voor uniformiteit (gelijkheid).
In de organische samenleving zijn de verschillende groepen in de samenleving juist enorm afhankelijk
van elkaar als gevolg van een verregaande verdeling van arbeid. Sociale solidariteit is niet langer
gebaseerd op de gelijkwaardigheid van leden binnen de groep, maar juist op diversiteit van functies
en groepen in de samenleving: mensen hebben elkaar nodig.
De rol van het recht
In beide vormen van de samenleving speelt het recht een grote rol om onderlinge solidariteit te
handhaven. In de mechanische samenleving ziet het recht toe op uniformiteit. De normen zijn zo
geformuleerd dat een minderheid er niet aan kan voldoen. De minderheid maakt deel uit van een
gebalanceerd evenwicht. De minderheid moet door de meerderheid te beheersen zijn, zodat er een
gevoel van superioriteit ontstaat. Superioriteit is de belangrijkste bron van solidariteit. Het doel van
straffen is dan ook om de solidariteit te versterken. Sociale verandering leidt dan ook tot nieuwe
wetgeving.
In de organische samenleving moeten regels worden opgesteld over hoe de tansacties tussen
verschillende leden moeten plaatsvinden. Door snelle veranderingen van de industriële revolutie,
waren deze regels niet altijd adequaat, wat dus resulteerde in anomie
Onderzoek naar zelfmoorden
Hoe meer men heeft, hoe meer men wil. Tijdens economische crisis of groei moeten mensen hun
behoeftebevrediging aanpassen, waardoor ze ineens meer of minder behoeften kunnen bevredigen.
Als ze daar niet gauw genoeg in slagen, kunnen ze in een toestand van anomie komen. Tijdens
, welvaart kan anomie erger zijn, omdat welvaart de ‘honger’ stimuleert. Een gevolg kan hebzucht zijn,
wat kan leiden tot een toestand van anomie die tot zelfmoord leidt. Durkheims theorie over
criminaliteit zijn in drie stellingen samen te vatten:
1. In de mechanische samenleving is de hoeveelheid criminaliteit die bestraft wordt erg onstabiel,
onafhankelijk van de ontwikkelingen in de feitelijke hoeveelheid criminaliteit.
2. Als de samenleving evolueert naar een meer organische vorm, zullen meer gedragingen worden
getolereerd en zullen straffen milder worden omdat ze meer bedoeld zijn als genoegdoening dan als
vergelding. Daarnaast nemen het aantal wetten en regels toe, om alle verschillende relaties binnen
de samenleving te regelen.
3. In de moderne, organische samenleving zal de hoeveelheid criminaliteit toenemen in tijden van
snelle sociale verandering
Durkheim getoetst
Deze stellingen zijn allemaal getest met wisselend succes:
- Onderzoek over de stabiliteit van de hoeveelheid bestrafte criminaliteit in een mechanische
samenleving toonde aan dat de samenleving de definities van wat strafbaar was, aanpaste op
een manier die het volume van overtredend gedrag ongeveer constant hield.
- Ander onderzoek concludeerde dat, ondanks dat criminaliteit normaal is in elke samenleving,
samenlevingen daar verschillend op reageren. In moderne samenlevingen wordt meer
gedrag, dat eerder als deviant werd beschouwd, getolereerd en dus niet meer als crimineel
bestempeld.
- De stelling dat straffen lichter worden in de moderne samenleving is weerlegd, nadat
onderzoek aantoonde dat ontwikkelde samenlevingen zwaarder straffen.
- Onderzoek heeft aangetoond dat de criminaliteitscijfers tijdens de industriële revolutie niet
stegen. Een verklaring is dat Durkheim zijn theorie baseerde op zelfmoordcijfers en aannam
dat de misdaadcijfers dan ook zouden stijgen.
- De meest geaccepteerde theorie tegenwoordig is dat modernisering gepaard gaat met een
toename van vermogenscriminaliteit en met een afname van geweldsmisdrijven.
3.2 Merton en anomie
In de context van de grote depressie in de VS, werd anomie gezien als het gevolg van het gebrek aan
afstemming van sociaal wenselijke aspiraties (culturele doelen), zoals een zeker niveau van welvaart,
en de legitieme middelen die mensen nodig hebben om die doelen te bereiken. Merton wilde
ontdekken hoe sommige sociale structuren druk uitoefen op bepaalde personen in de samenleving
om niet-conformistisch gedrag te vertonen. Armoede is een onderdeel van een complex van
onderling samenhangende sociale en culturele variabelen.
Materialisme als oorzaak van anomie
De afwezigheid van overeenstemming tussen de door de maatschappij gestelde doelen en de
beperkte middelen die individuen hebben om deze doelen te bereiken, is de oorzaak van een strain
to anomie. Men kan op verschillende manieren reageren op zo’n situatie:
Gedragsaanpassing Culturele doelen Legitieme middelen
