Uitgebreide samenvatting van het boek 'Classical Literature. A Concise History' van R. Rutherford. De samenvatting is in het Nederlands, met verwijzing naar de Engelse vertaling van bijvoorbeeld literaire werken wanneer dit relevant is.
Samenvatting van Classical Literature. A Concise History
Richard Rutherford, Blackwell Publishing 2005
Inhoud
Introductie ........................................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1 Epiek/het heldendicht .................................................................................................... 4
Hoofdstuk 2 Drama ............................................................................................................................. 9
Hoofdstuk 3 Retorica ......................................................................................................................... 15
Hoofdstuk 4 Historiografie, biografie en fictie .................................................................................. 18
Hoofdstuk 5 Erotische literatuur ....................................................................................................... 22
Hoofdstuk 6 Literatuur en macht ...................................................................................................... 25
Hoofdstuk 7 Vernuft en humor in de literatuur ................................................................................ 29
Hoofdstuk 8 Denkers ......................................................................................................................... 33
Hoofdstuk 9 Religie en literatuur ...................................................................................................... 38
1
,Introductie
Deze introductie geeft een korte schets van de Griekse en Romeinse geschiedenis. Daarnaast wordt
ingegaan op het genre van klassieke literatuur en een aantal problemen die betrekking hebben op de
manier waarop deze teksten door de eeuwen heen aan ons overgeleverd zijn.
I
De tijdsperiode waarop dit boek betrekking heeft is de vroege achtste eeuw voor Christus tot de
vroege vijfde eeuw na Christus. Deze periode wordt vaak ingedeeld in een aantal periodes:
• De Archaïsche periode (tot 500 v. Chr.).
• De Klassieke periode (van 500 v. Chr. tot de dood van Alexander de Grote in 323 v. Chr.).
• De Hellenistische periode (vanaf Alexander tot het begin van het Romeinse keizerrijk).
De Romeinse geschiedenis wordt meestal onderverdeeld in de periode van de Republiek en die van
het Keizerrijk.
Het is belangrijk om in het oog te blijven houden dat dit soort indelingen altijd iets kunstmatigs en
geconstrueerds hebben. Ze zijn echter nodig om het bestuderen van het verleden mogelijk te maken.
De Griekse literatuur begint bij Homerus en Hesiodus, rond 720-680 v. Chr. De Grieken hadden zich
toen ook al buiten Griekenland gevestigd. De polis (stadsstaat) was de belangrijkste politieke entiteit.
De literatuur van Homerus en Hesiodus is aan ons overgeleverd omdat ze in de zevende eeuw v. Chr.
op schrift gesteld is.
Vijf belangrijke data in de geschiedenis van de klassieke wereld:
• 479 v. Chr.: De Grieken weten de Perzische invasie van Xerxes definitief tegen te houden. Dit
betekende dat de Griekse samenleving en cultuur zich onafhankelijk verder kon ontwikkelen,
en was een boost voor het zelfvertrouwen van de Grieken. Het leidde tot de Gouden Eeuw
van Athene, waar veel schrijvers en denkers naartoe trokken. Ook was dit de periode van de
Atheense democratie, die erg invloedrijk zou worden in de politieke geschiedenis.
• 323 v. Chr.: De dood van Alexander de Grote. Na zijn dood viel zijn rijk uiteen, maar zijn
veroveringen hadden de Griekse cultuur wijd verspreid. Dit leidde de Hellenistische periode
in. Er ontstond een wijdverspreide gesproken versie van het Grieks: het Koine-Grieks. Dit
maakte de verschillende regionale Griekse dialecten minder van belang voor de literatuur.
Na het uiteenvallen van Alexanders rijk bleef Griekenland een belangrijk cultureel centrum,
maar de politieke macht verminderde. Er kwamen ook andere belangrijke culturele centra
op, met name Alexandrië.
Het is onjuist om te denken dat eerst de geschiedenis van de Grieken plaatsvond, en daarna
die van de Romeinen. In feite bestonden beide volken naast elkaar. Alleen in de
literatuurgeschiedenis is het zo dat de Griekse literatuur in tijd geschreven werd voor de
Latijnse/Romeinse literatuur. In de periode 220-146 v. Chr. werd Griekenland door de
Romeinen veroverd.
• 31 v. Chr.: Egypte, het laatste Hellenistische koninkrijk, wordt veroverd door de Romeinen.
Dit markeerde het einde van de Hellenistische tijd en het begin van het Romeinse keizerrijk.
Augustus (Octavianus) voerde de heerschappij door één man in. Dit veranderde de politieke
cultuur van het Romeinse Rijk en had ook impact op de literatuur: schrijvers en boeken die
de keizers niet bevielen konden verbannen en verbrand worden. Ook was er de opkomst van
het christendom, dat invloed kreeg op de heidense literatuur.
2
, • 312: Keizer Constantijn gaat over tot het christendom en moedigt dit geloof ook aan in zijn
rijk. Vanaf nu was duidelijk dat het christendom een blijvende factor was.
• 410: Visigoten plunderen Rome. Dit was de eerste keer in meer dan 800 jaar dat
buitenlandse troepen Rome innamen. Het was het bewijs dat het West-Romeinse rijk niet
meer Europa en het Middellandse Zeegebied beheerste. Dit moment wordt vaak gezien als
het eind van de klassieke periode.
II
Het genre waar dit boek over gaat is het genre van de literatuur, dat zelf weer onderverdeeld kan
worden in genres. Bijvoorbeeld in poëzie, proza en drama. In de Oudheid werden verschillende
genres op verschillende manieren van elkaar onderscheiden, bijvoorbeeld op basis van het gebruikte
metrum, of de gelegenheid waarvoor de tekst geschreven was. Er zijn ook termen voor de genres die
later door wetenschappers bedacht zijn; sommige termen werden al door de Grieken zelf gebruikt.
In de Oudheid probeerden schrijvers meer dan nu te werken binnen de kaders en conventies van een
vooraf bepaald genre. De traditie van eerdere schrijvers was ook erg belangrijk, men had bovendien
veel aandacht voor de schrijvers die als grondleggers van een bepaald genre gezien werden. Zo werd
Homerus gezien als de vader van de epiek. Imitatie van technieken van deze schrijvers was
gebruikelijk. Originaliteit kwam naar voren in het hervormen of opnieuw fris verwoorden van de
traditionele verhalen en taal.
Het is anachronistisch om te stellen dat ieder genre is ‘begonnen’ bij een bepaalde ‘uitvinder’ ervan,
zo was er lang voor Homerus al epische poëzie.
Naarmate er meer verschillende genres ontstonden, ontstond er ook een zekere hiërarchie in deze
genres. De genres waarin verheven taal werd gebruikt en het over ‘zware’ onderwerpen ging
stonden hoger in rang.
Poëzie was ouder en in sommige opzichten prestigieuzer dan proza, omdat het taalgebruik daarin
doorgaans verhevener was. Ook proza kon echter hoogstaand zijn en gebruikmaken van
verschillende stilistische middelen. Daarnaast hield men er rekening mee dat proza ook vaak hardop
voorgelezen werd, dus hoe het klonk was wel degelijk van belang. Hierom werden niet alle proza-
genres als inferieur aan poëzie gezien.
De hiërarchie tussen de genres in het algemeen was geen vaststaand geheel, de schrijvers van
verschillende genres ridiculiseerden soms ook andere genres. De hiërarchie die men aanbracht hing
ook af van het eigen standpunt: wat vond men zelf belangrijke en waardevolle literatuur?
Soms veranderden de genres ook vanwege veranderende omstandigheden in de samenleving of de
literaire wereld. Ook werden verschillende genres soms samengevoegd tot een nieuw genre. Dit
betekent dat de grenzen tussen de gebruikte genres soms fluïde zijn. Toch is het concept van genre
belangrijk om de klassieke literatuur te bestuderen, omdat de klassieke schrijvers zelf zich altijd sterk
bewust waren van het genre waarin ze wilden schrijven en de daaraan verbonden conventies. En
deze conventies vormden vaak ook een stimulans om binnen de grenzen van de conventies zo
creatief mogelijk te schrijven.
III
De teksten uit de klassieke oudheid zijn aan ons overgeleverd doordat ze door de tijd heen met de
hand gekopieerd zijn. Geschreven teksten waren in de Oudheid een stuk zeldzamer dan nu. In de
3
, Griekse en Romeinse wereld (tot de derde eeuw) werd vooral op papyrusrollen geschreven. Veel
kopieën werden met minimale aanduidingen en interpunctie gemaakt.
Poëzie werd vaak uit het hoofd geleerd op scholen. Vanaf het einde van de vijfde eeuw v. Chr.
werden boeken iets meer algemeen. Daarvoor was mondelinge voordracht meestal de norm.
In 39 v. Chr. werd in Rome de eerste openbare bibliotheek opgericht. Ook de fysieke kant van een
boek werd nu belangrijker, men ging boeken meer zien als luxeproducten.
Het feit dat alle klassieke werken met de hand zijn gekopieerd, betekent dat er door de tijd heen veel
verschillende versies ontstaan zijn. Bij iedere kopie slopen er een aantal fouten in. Een groot deel van
de klassieke literatuur is door de tijd heen ook in zijn geheel verloren gegaan. Dit kon door
overstromingen of brand, maar ook doordat men de schrijver of het werk niet belangrijk genoeg
vond om te kopiëren. Ook de politieke onrust en de oorlogen aan het eind van het West-Romeinse
Rijk vormen een belangrijke factor. Literatuur en wetenschap raakten in verval, en er werden geen
nieuwe boeken meer gemaakt.
Ook was er de politieke en culturele scheiding tussen het Oost- en het West-Romeinse Rijk. Latijnse
schrijvers konden vaak geen Grieks meer lezen, en andersom.
In de tijd van Karel de Grote en later tijdens de Renaissance ontstond een hernieuwd enthousiasme
voor de klassieke literatuur. Veel teksten waren bewaard gebleven in kloosters, en werden
herontdekt. Van sommige teksten was tegen die tijd nog maar één manuscript overgebleven.
Nadat teksten herontdekt waren, begon de vertaling en interpretatie ervan. Er verschenen versies
met commentaar.
Soms worden er nog steeds nieuwe teksten gevonden, met name in Egypte. Vaak leiden deze
ontdekkingen tot nieuwe perspectieven op de (juiste) versie van een tekst.
In de Oudheid waren boeken veel korter dan nu het geval is. Dit omdat een boek op een papyrusrol
geschreven moest worden. Een ‘boek’ in de Oudheid zouden we nu zien als een lang hoofdstuk. Er
waren soms echter ook esthetische redenen om de boeken wat korter te maken.
Ook zijn er veel fragmenten van teksten die niet in hun geheel bewaard gebleven zijn. Behulpzaam
bij de reconstructie hiervan zijn schrijvers die een gedeelte van zo’n verloren gegane tekst in hun
eigen werk citeren.
Hoofdstuk 1 Epiek/het heldendicht
I
Het heldendicht is een genre dat in de moderne poëzie niet meer voorkomt. Toch wordt het woord
‘episch’ nog wel gebruikt. Daarom is het belangrijk onderscheid te maken tussen ‘episch’ als literaire
vorm, met zekere conventies en regels, en ‘episch’ bedoeld om het karakter van bijvoorbeeld een
nieuwe Hollywoodfilm te omschrijven.
De epische gedichten uit de Oudheid zijn vrijwel allemaal geschreven in het metrum dat door
Homerus gebruikt werd: de dactylische hexameter. Ook wordt er verheven taal gebruikt. Vaak
worden ook de muzen aangeroepen voor inspiratie, en komen lange toespraken voor. Ten slotte zijn
heldendichten altijd lange gedichten. Naast de avonturen van een individu beschrijven ze vaak
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Dostoczar99. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
