Beginselen staatsrecht. H1, H2.1-2.4 & 2.5-2.8, H3.1-3.3, H4.1-4.2-4.5, H17.1-17.3.
Samenvatting week 1.
LEERDOELEN:
1. hebt u inzicht in de verschillende kenmerken van een staat;
2. weet u wat de verschillende bronnen van staatsrecht zijn in Nederland; en
kunt u reflecteren over het verschil tussen een ‘rigid constitution’ (zoals
Nederland kent) en een ‘flexible constitution’ (zoals bijvoorbeeld het Verenigd
Koninkrijk kent);
3. kent u de structuur (hoofdstukindeling) van de Grondwet en kunt u deze
hanteren bij de beantwoording van vragen;
4. heeft u kennis van het ontstaan, de evolutie en de structuur van het
Koninkrijk der Nederlanden en de verhouding tussen het Statuut van het
Koninkrijk der Nederlanden en de Nederlandse Grondwet;
5. kent u de belangrijkste staatsvormen en kunt u reflecteren over de
staatsvorm van het Koninkrijk der Nederlanden en het land Nederland;
6. bent u bekend met de betekenis van de trias politica en kunt u beoordelen in
hoeverre Nederland daaraan voldoet;
7. heeft u inzicht in de grondregels van een democratische staatsorganisatie en
hun samenhang met de kenmerken van een rechtsstaat;
8. weet u wat de betekenis is van het Nederlanderschap in het staatsrecht (in
het bijzonder in het licht van het kiesrecht).
—> Het staatsrecht moet een antwoord geven op drie fundamentele vragen:
• Wie bepaalt in ons land wat wel en niet mag? Regels over wetgevende
bevoegdheid in de Grondwet.
• Op welke wijze kan door middel van dwang de naleving van regels worden
afgedwongen?
• Hoe zit het met de mogelijkheid van bestraffing? Het staatsrecht is geen strafrecht,
maar het staatsrecht houdt zich wel bezig met de organisatie van de rechterlijke
macht.
Definitie van het staatsrecht bestaat uit drie onderdelen:
A) Inhoud en functioneren van de instellingen van de staat.
B) Wat zijn de bevoegdheden van die instellingen om regels vast te stellen en
besluiten te nemen? Wat is de rol van de koning, wat is de bevoegdheden van
een minister?
C) Regulering/beperking van de staatsmacht door middel van grondrechten, om te
voorkomen dat er een dictatuur vormt.
Wat is een staat?
“Een staat is een organisatie die met voorrang boven andere organisaties effectief
gezag uitoefent over een gemeenschap van mensen op een bepaald grondgebied.”
Erkenning door andere staten is geen formeel vereiste, maar een belangrijke
aanwijzing dat de staat effectief gezag uitoefent.
Dus een staat bestaat eigenlijk uit 4 kenmerken:
A) Effectief gezag.
Er is sprake van een geweldsmonopolie, een soevereiniteit.
Het exclusieve zeggenschap over het grondgebied.
, B) Gemeenschap.
Een bevolking.
C) Grondgebied.
Territorium, stuk tot aan de grens. Het grondgebied hoeft niet aaneengesloten te zijn.
D) Erkenning, dit is geen formeel vereiste.
Rechtsgemeenschap: een soevereine organisatie met geweldsmonopolie.
“Geweldsmonopolie in de handen van een soevereine organisatie.” Is ongeveer
hetzelfde als effectief gedrag, valt onder effectief gezag. “Dit betekent dat zij
(rechtsgemeenschap) haar belangrijkste waarden in door dwang te handhaven
leefregels heeft neergelegd.”
De overheid kan door middel van dwang regels handhaven.
Wat houdt het begrip rechtsstaat in?
Het staatsbegrip is dynamisch.
Het maakt voor burgers veel uit of we te maken hebben met een “politiestaat” of een
“rechtsstaat.”
Een politiestaat wordt ook wel een dictatuur genoemd, burgers hebben hier
geen enkele rechten en de overheid voert hier volstrekte willekeurige
bevoegdheden uit, zonder ook maar enige parlementaire controle.
Een rechtsstaat heeft een aantal kenmerken/elementen, een rechtsstaat ziet op de
bescherming van de burger tegen het staatsbestuur.
Niet te verwarren met een democratische rechtsstaat, niet elke rechtsstaat is
democratisch. Wat is dan een democratische rechtsstaat? Een staat met
een bestuur dat zowel democratisch als rechtsstatelijk is ingericht.
a) Legaliteitsbeginsel.
De overheid mag alleen ingrijpende maatregelen nemen als er een wettelijke
grondslag/basis voor is.
Het legaliteitsbeginsel biedt rechtszekerheid en voorkomt dat burgers in gelijke
gevallen ongelijk behandeld worden.
b) Trias Politica. Machtenscheiding van Montesquieu.
Er is sprake van een scheiding der machten.
Wetgevende macht. Regering + Staten-Generaal. (Art. 81
GW)
Uitvoerende macht. Regering. (Art. 42 GW) (Montesquieu
had hier de koning staan als
uitvoerende macht.)
Rechtssprekende macht. Rechter.
Doel van de Trias Politica is het voorkomen dat 1 persoon alle macht heeft.
Zo wordt er ook wederzijds gecontroleerd en is er een duidelijk machtsevenwicht.
Wat is dan het verschil tussen een spreiding en een scheiding der machten?
Bij een spreiding kan een regering op twee plekken zijn, zoals we zien bij
wetgevende en uitvoerende macht.
Bij een scheiding is er echt een duidelijke lijn.
,Checks and balances is een uitwerking van Montesquieu.
Stelling:
“Als in een staat een strikte machtenscheiding ontbreekt, dan is deze staat per
definitie geen rechtsstaat.”
Juist of Onjuist. Deze stelling is ONJUIST, een machtenscheiding hoeft niet strikt
te zijn.
c) Grondrechten.
Fundamentele rechten waar burgers aanspraak op kunnen maken tegenover de
overheid.
ZONDER GRONDRECHTEN = GEEN RECHTSSTAAT.
d) Onafhankelijke rechterlijke macht.
Er moet sprake zijn van een onafhankelijke en onpartijdige rechter. Deze rechter
bepaalt zelf welk recht hij spreekt en kan niet ter verantwoording worden geroepen.
e) Democratiebeginsel.
Het democratiebeginsel zegt iets over de wijze van totstandkoming van
overheidsbesluiten.
“Als de besluitvorming in een staat volgens democratische regels verloopt hebben
we te maken met een rechtsstaat.”
Dit is ONJUIST.
Het is een democratische rechtsstaat als er aan deze laatste eis is voldaan.
Bij een democratische rechtsstaat is er sprake van:
- Vrije en geheime verkiezingen. Actief EN passief kiesrecht.
- Openheid voor machtswisseling.
- Parlement dient een centrale rol te spelen in het staatsbestel.
Wat zijn de bronnen van het staatsrecht?
- Wet. (Grondwet, ‘normale wetten’, organieke wetten, Statuut, Reglementen
van Orde.)
- Jurisprudentie.
- Gewoonterecht, het ongeschreven recht.
- Internationale verdragen. (Afspraken tussen staten of internationale
organisaties.)
Wat is een organieke wet? Een organieke wet is een grondwetsartikel wat nader
ingekleurd wordt. Zie bijvoorbeeld artikel 9 lid 2 Grondwet.
Stelling:
“Al het Nederlandse staatsrecht is vastgelegd in de Grondwet voor de Koninkrijk der
Nederlanden.”
Juist of Onjuist? Dit is ONJUIST.
Welke staatsvorm kennen wij in Nederland?
Nederland is een “Constitutionele monarchie met een parlementair stelsel.”
Constitutioneel: gebonden aan de Grondwet.
Monarchie: met een koning.
Parlementair stelsel: Staten-Generaal.
, Een “gedecentraliseerde eenheidsstaat.”
Gedecentraliseerd: binnen de eenheidsstaat maken gemeenten en
provincies ook zelf regels, autonomie van gemeentebesturen.
Eenheidsstaat: centraal gezag op rijksniveau.
Nederland kent ook een Rigid Constitution.
Wat houdt dit in: Een Grondwet die moeilijker te wijzigen is dan een gewone wet. Bij
een gewone wet wordt deze aangenomen bij de helft + 1 stem, bij de Grondwet moet
hier een 2/3e meerderheid voor zijn.
Grondwet kan niet door de gewone procedure voor de vaststelling van wetten
worden gewijzigd.
Er is ook een flexible constitution, dit kennen ze in Groot-Brittannië.
Het staatsrecht omvat de rechtsregels, geschreven of ongeschreven, die de
samenstelling en de functionering van de organen van de staat, hun bevoegdheden
en onderlinge verhouding regelen, en het omvat bepaalde fundamentele normen
over de verhouding van de burgers tot de overheid.
Staatsrecht: subdisciplines.
Politiek staatsrecht
- Parlement
- Regering
Decentralisatierecht
Zekere autonomie van gemeentebesturen, mogen zelf regels vaststellen.
Grondrechten
Je kunt alleen maar spreken van een rechtsstaat als er grondrechten zijn. Wat
houden ze in en waar liggen de grenzen?
Waaruit bestaat het Koninkrijk der Nederlanden?
Voor 10 oktober 2010: 3 landen; Aruba, de Nederlandse Antillen (Curacao, Bonaire,
Sint-Maarten, St. Eustatius en Saba) en Nederland.
Vanaf 10 oktober 2010: Sint-Maarten, Curaçao, Aruba en Nederland zijn zelfstandige
landen binnen het Koninkrijk.
Bonaire, St. Eustatius en Saba maken sindsdien onderdeel uit van Nederland.
(Caribisch Nederland)
Vraag:
“Wat is de rol van Koning Willem-Alexander op Aruba?”
Het antwoord is te vinden in Art. 2 Statuut Koninkrijk der Nederlanden.
Koninkrijk -> federatie of confederatie??
o Confederatie of statenbond is een bestuurseenheid van samenwerkende
onafhankelijke soevereine staten. Staten werken samen maar ze blijven
volledig zelfstandig.
