Samenvatting Strafrecht & Rechtstaat
Week 1
Hoorcollege
Rule of law of rechtstaat: overheid wordt beperkt door het recht (in tegenstelling dus tot
bijvoorbeeld absolute vorsten)
Joseph Raz:
De formele enge zin van rule of law, de rule by law en formal legality (eigenlijk dus het tweede
hokje in het overzicht). Gericht op de juiste bronnen van het recht en de juiste vormen van
legaliteit. Legal liberty: je kan je leven inrichten langs de wet (want die is duidelijk, stabiel en
toekomstig, etc.). Mensenrechten, democratie en andere idealen staan hier los van. Hij is het er
niet per se mee oneens, maar ziet het los van het begrip rule of law. De rule of law is een soort
omhulsel van formele eisen waar je andere dingen in kan gieten, zoals democratie of
mensenrechten, maar ook juist het tegenovergestelde daarvan.
De 8 procedurele vereisten die Raz stelt aan de wet:
1. Regels moeten op de toekomst zien, moeten open zijn en duidelijk
2. Regels moeten relatief stabiel zijn
3. Beslissingen en besluiten moeten gebaseerd zijn op open, stabiele, duidelijke en algemene
regels
4. Onafhankelijkheid van de rechterlijke macht
5. Procedurele rechtvaardigheid
6. Rechter bevoegd te oordelen over implementatie overige beginselen
7. Rechter moet toegankelijk zijn
8. Discretionaire bevoegdheden van opsporings- en vervolgende instanties moet hen niet in
staat stellen het recht te perverteren
Jurgen Habermas:
Dikke versie van formele interpretatie van de rule of law. De democratie wordt bij de rule by
law van Raz bijgevoegd. Dus niet alleen legal liberty en formal legality, maar ook: Political
liberty. Leven onder wetten die je zelf hebt gemaakt. Political liberty = rechtstaat + democratie.
De democratische rechtstaat. Rousseau en Immanuel Kant ook voorstander.
Tom Bingham, Ronald Dworkin:
Voorstanders van de substantieve interpretaties.
Ziet niet op de juiste bronnen van recht en op de juiste vorm van legaliteit, maar op de inhoud
van de wet.
De inhoud van het recht moet voldoen aan een bepaald idee van rechtvaardigheid of een bepaald
principe
Dus: formele interpretaties zijn gericht op de juiste bronnen van recht en de juiste vormen van
legaliteit, terwijl substantieve theorieën ook kijken naar de inhoud van het recht
Scheidslijn tussen formeel en substantief is niet zo streng. Sommige theorieën bevatten van
beide elementen.
,Mensenrechten en rule of law:
Formeel: is verenigbaar met de rule of law, kijk maar naar de slavernij. De rule of law is een
instrument om te regeren aan de hand en gebonden aan de wet. Maar je kan voldoen aan de rule
of law maar alsnog de slavernij toestaan onder deze duidelijke wet. Rule of law is een mes, je
kan er groente mee snijden maar ook iemand mee neer steken.
Substantief: uiteraard niet verenigbaar, want niet verenigbaar met individuele rechten.
Kritiek op substantief:
Te complex; rule of law moet je zien als één van de idealen; rule of law heeft niks te maken
met moraliteit.
Kritiek op formeel:
Als de rule of law één van de idealen is, dan kan je het afwegen tegen mensenrechten, en dat is
niet de bedoeling volgens de substantieven.
Literatuur
Tamanaha:
H7:
“The thinnest formal version of the rule of law is the notion that law is the means by which the
state conducts its affairs, “that whatever a government does, it should do through laws.”2 A
more apt label for this version is “rule by law.”
“It has been said that the rule of law means that all government action must be authorized by
law”
“It says nothing about how the law is to be made: by tyrants, democratic majorities, or any other
way. It says nothing about fundamental rights, about equality, or justice.”15 It imposes only
procedural requirements, only restrictions about the form that law must take.”
H8:
“All substantive versions of the rule of law incorporate the elements of the formal rule of law,
then go further, adding on various content specifica- tions. The most common substantive
version includes individual rights within the rule of law.”
Dworkin: “The rule of law on this conception is the ideal of rule
, by an accurate public conception of individual rights. It does not distinguish, as
the rule book conception does, between the rule of law and substantive justice;
on the contrary it requires, as a part of the ideal of law, that the rules in the rule book capture
and enforce moral rights.”
Maar hoe zit dat dan met individuele rechten waar veel discussie over is zoals bijvoorbeeld
abortus, doodstraf, homorechten, etc.? Dworkin zegt dat rechters moeten bepalen wat in dit
geval met het oog op de heersende opinie onder mensenrechten en na studie van individuele
vrijheiden etc. het beste is. Dit is vinden mensen in strijd met democratie want je legt de keuze
bij de rechters. Je krijgt dan de The judicialization of politics. Rechters gaan over netelige
politieke kwesties.
Tegenwoordig verstaan we, breed geaccepteerd in de definitie waar mensen meteen aan denken,
wel meteen individuele vrijheden.
“Societies that lack elements of this package cannot be instructed that to live up to the rule of
law they must implement the full package of formal legal- ity, democracy, and individual rights.
To present just two contemporary examples: China can implement formal legality without
democracy,34 and Iran without human rights,35 if that is what is desired, with no risk of
incoherence.”
“In the social welfare conception, the rule of law imposes on the government an affirmative
duty to help make life better for people, to enhance their existence, including effectu- ating a
measure of distributive justice.”
Gekibbel over de interpretatie van rule of law kan ertoe leiden dat de term een lege huls wordt.
Raz, the rule of law and its virtue:
Rule by law not by man or arbitrary power (willekeur) verder zie hoorcollege.
Vragen voor Hadassa:
Raz is voor de engste zin van rule of law, maar gezien zijn 8 procedurele vereisten pleit hij dan
toch eigenlijk voor één smaakje dikker? Namelijk de formal legality.
Week 2
Hoorcollege
Definitie door uitsluiting, wat is geen eerlijk strafproces?
Nazi-Duitsland:
Een voorbeeld is Roland Freisler en zijn volksgerichthof. Het opsluiten van politieke
tegenstanders door middel van het (mis)bruiken van het strafrecht. Vernieling van de rechtstaat.
Er bestaat discussie of dit nazirecht voldeed aan de rule of law in de enge formele zin (er waren
immers wetten die bijvoorbeeld landsverraad strafbaar stelde). Dit volksgerichthof heeft
duizenden mensen de doodstraf opgelegd en bij vrijspraak werd je buiten opgewacht door de
SS Gestapo en afgevoerd naar een kamp (daarom pleitte advocaten ook voor veroordeling).
Rechters moesten lid zijn van de partij. Rechters werden geïnstrueerd door de overheid
(MinJus) door ‘richterbriefe’. Van onafhankelijke rechters konden we in nazi-Duitsland iig niet
spreken.
Stalinisme:
Schijnprocessen van de NKVD (volkscommissariaat binnenlandse zaken) trojka’s. In deze
tribunalen zaten niet eens rechters. Zittingen van twintig minuten en vervolgens dood of Siberië.
Geen onafhankelijkheid / geen onpartijdige rechters / geen hoor en wederhoor / geen recht op
hoger beroep / etc.. Klassiek voorbeeld van een show trial. Uitslag stond al vast voordat de
