Samenvatting Jeugdrecht in de praktijk
Historische lijnen Nederlandse Jeugdrecht
Twee brede internationale ontwikkelingen:
1. Het gelijktijdig ontstaan van een systeem van kinderbescherming en een apart
jeugdrechtsysteem rond 1900.
a. Snelle industrialisatie en urbanisatie van de westerse wereld oog voor
verpaupering van gezinnen in snel uitbreidende steden.
b. Een roep om actief staatsoptreden ter bescherming van het kind (zowel landelijk als
internationaal).
c. 1901: Aanname van de Kinderwetten vernieuwingen op gebied van
kinderbescherming en jeugdstrafrecht.
d. 1900: Invoering van de algemene leerplicht.
2. 1950: Aanname van het Europees Verdrag tot bescherming en de rechten van de mens en de
fundamentele vrijheden (EVRM).
a. Kreeg betekenis toen EHRM (Europees Hof voor de rechten van de mens) enkele
decennia later invloed begon te krijgen met zijn uitspraken.
b. De uitspraken van EHRM spelen een grote rol in de ontwikkeling van mensenrechten
en in het bijzonder rechten van kinderen.
c. Ontwikkeling naar verbeteren van kinderrechten ondersteund door aanname van
Internationaal Verdrag inzake de rechten van het kind (IVRK) in 1989 door de
Verenigde Naties.
d. Ingrijpende aanpassingen van de wetgeving betreffende kinderrechten.
i. O.a. elke vijf jaar rapport over wetgeving en beleid op het punt van
kinderrechten in afgelopen jaren. Dit rapport wordt besproken door het CRC
(het comité voor de rechten van het kind) op een open vergadering van
onafhankelijke deskundigen.
ii. Het CRC houdt toezicht op de implementatie van het IVRK. Ook non-
gouvernementele organisaties zoals Amnesty International en Defence for
Children een bijdrage leveren.
iii. Aanbevelingen aan lidstaat door CRC op basis van verkregen informatie.
iv. Voorbeeld aanbeveling: Kinderombudsman. In Nederland sinds 2011
aangesteld.
Vier algemene principes IVRK: Internationaal Verdrag inzake de rechten van het kind
1. Dat alle kinderen recht hebben op alle rechten en vrijheden die in het verdrag worden
genoemd zonder discriminatie van welke aard ook;
2. Dat bij alle maatregelen betreffende kinderen de belangen van het kind een eerste
overweging vormen;
3. Dat alle kinderen recht hebben op leven, overleven en ontwikkeling;
4. Dat alle kinderen het recht hebben om hun mening te geven en te participeren in
beslissingen die hen betreffen in overeenstemming met hun leeftijd en rijpheid.
Kinderombudsman: Onafhankelijk instituut dat de ontwikkeling van de rechten van het kind
controleert. De kinderombudsman biedt hulp aan kinderen die menen dat hun rechten niet of
onvoldoende worden nagekomen; geeft advies, gevraagd en ongevraagd, aan regering, parlement en
andere instellingen; en onderzoekt structurele problemen van kinderen, zoals armoede en kinderen
die gedwongen thuiszitten omdat geen school ze opneemt.
Verzorgingstaat participatiemaatschappij: De nationale overheid trekt zich meer terug van directe
bemoeienis met terreinen van zorg en legt de bestuurlijke en financiële verantwoordelijkheid
daarvoor neer bij de gemeenten. Daarbij verschuift het recht op zorg van de burger naar een
,zorgplicht van de gemeente en wordt de burger verondersteld in de eerste plaats zelf
verantwoordelijk te zijn.
Minderjarigheid: De jeugdige staat altijd onder de hoede van een ouder (of voogd).
Hoofdstuk 1: Familierecht
Het familierecht: heeft betrekking op de rechtsverhouding tussen personen op het terrein van
families en relaties. Het regelt zowel verticale als horizontale relaties.
Verticale relaties: … vb. afstamming en ouderlijk gezag.
Horizontale relaties: … vb. huwelijk en geregistreerd partnerschap.
Artikel 8 EVRM: Recht op eerbiediging van privé- familie- en gezinsleven.
1. Eenieder heeft recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning
en zijn correspondentie;
2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan in de uitoefening van dit recht, dan
voor zover bij de wet is voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk is in het
belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid of het economisch welzijn van het
land, het voorkomend van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de
gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van
anderen.
Afstammingsrecht: regelt de afstamming tussen ouders en kinderen. Beantwoord de vraag: Wie zijn
familie van elkaar volgens de wet? Geeft het kind een rechtsbetrekking tot zijn ouders, broers en
zussen, grootouders, ooms en tantes, neven en nichten etc. Een dwingend recht.
Dwingend recht: Er is geen ruimte om dingen op dit gebied zelf alternatief, naar eigen inzicht te
regelen.
Het EVRM heeft in Nederland een rechtstreekse werking: dit betekent dat de rechterlijke macht alle
wetgeving en bestuur direct aan het EVRM moet toetsen en dat personen in Nederland bij de rechter
tegen beslissingen van de overheid bepalingen uit het EVRM in kunnen roepen.
Juridisch ouderschap
Juridische moeder
a. Vrouw uit wie het kind geboren is.
a. Let op: dit geldt ook als bij de bevruchting genetisch materiaal van anderen is
ingebracht, zoals een eicel van een andere vrouw.
b. Onderlinge afspraken bijv. t.a.v. draagmoederschap, hebben in principe geen
rechtsgeldigheid als ze over de afstamming gaan. De wensmoeder kan alleen
juridische moeder worden via de weg van adoptie.
b. Moederschap van rechtswege mogelijk onder twee voorwaarden:
a. Er moet sprake zijn van een formele relatie, huwelijk of geregistreerd partnerschap
van de meemoeder of duomoeder met de geboortemoeder bij geboorte van het
kind;
b. Het kind moet verwerkt zijn door kunstmatige inseminatie met behulp van een
onbekende donor.
i. Let op: het is dus uitgesloten dat wanneer twee vrouwen met behulp van
een bekende donor een kind krijgen, de vrouw die getrouwd is met de
geboortemoeder van rechtswege moederschap krijgt toegekend.
, ii. Dit is zo geregeld omdat de donor op grond van het beginsel van biologische
afstamming eveneens juridisch ouderschap zou kunnen claimen, wat strijdig
is met het uitgangspunt dat een kind maximaal twee ouders kan hebben.
c. Moederschap via erkenning:
a. Vereist toestemming van geboortemoeder.
b. Bij geen toestemming:
i. Mogelijke vervangende instemming rechter wanneer dit volgens de rechter
in het belang van het kind is.
c. De route van erkenning geldt voor twee vrouwen met bekende donor, of twee
vrouwen met een kind voordat ze een formele relatie hebben.
d. Juridisch moederschap via gerechtelijke vaststelling:
a. Wanneer een vrouw meemoederschap ontkent.
b. De grond hiervoor volgens de wet: Het ouderschap van een persoon kan, ook indien
deze is overleden, op de grond dat deze de verwekker is van het kind of op de grond
dat deze als levensgezel van de moeder heeft ingestemd met een daad die de
verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad, door de rechtbank worden
vastgesteld op verzoek van de moeder, tenzij het kind de leeftijd van 16 jaar heeft
bereikt.
Juridische vader
a. Huwelijksvaderschap: de vader van een kind is de man die op het moment van de geboorte
van het kind gehuwd is met de vrouw uit wie het kind geboren is. Dit geldt sinds 2014 ook bij
geregistreerd partnerschap.
a. Klassieke veronderstelling (nog geldend): de man die met de moeder van het kind is
getrouwd is ook de biologische vader van het kind.
b. Wanneer het kind wordt geboren voordat beide partners getrouwd zijn of een
geregistreerd partnerschap hebben gesloten, ontstaat geen vaderschap van
rechtswege maar zal de man het kind moeten erkennen.
b. Juridisch vaderschap door erkenning: erkenning schept een juridische relatie tussen de man
die het kind erkent en het kind. Erkenning komt tot stand wanneer de man bij de burgerlijke
stand van de gemeente verklaart dat hij het kind erkent. Dit kan voor de geboorte, meteen
na de geboorte en (veel) later.
a. Let op: Erkenning staat los van biologisch vaderschap.
b. Voor erkenning is toestemming van de moeder vereist! (tot 16 jaar?)
c. Bij geen toestemming van de moeder kan de rechter vervangende toestemming voor
erkenning geven, indien:
i. de vader kan aantonen dat hij de biologische vader is van het kind;
ii. het belang van het kind door de erkenning niet zal worden geschaad;
iii. de erkenning het belang van de moeder bij een ongestoorde verhouding met
haar kind niet zal schaden.
iv. Let op: Ook een spermadonor heeft het recht om bij weigering door de
moeder de rechtbank om vervangende toestemming voor erkenning te
vragen. Belangrijke voorwaarde voor erkenning: spermadonor dient aan te
tonen dat hij in een nauwe persoonlijke betrekking staat of heeft gestaan tot
de moeder of het kind.
d. Een kind van tenminste 12 jaar kan ook erkenning blokkeren.
e. Erkenning is niet mogelijk:
i. Als de jeugdige al twee ouders heeft;
ii. Wanneer een man vanwege te nauwe verwantschap geen huwelijk met de
moeder mag sluiten, zoals een broer, vader of oom;
iii. Wanneer een man nog geen 16 jaar oud is.
c. Juridisch vaderschap door gerechtelijke vaststelling
, a. Gaat hierbij (met name) om partners die geen juridische ouder willen zijn. Soms om
man die overlijdt voordat hij het kind heeft erkend.
b. Had van origine alleen betrekking op de biologische afstamming. Louter op grond
van de conclusie dat de man de verwekker was, legde de rechter op verzoek van de
moeder het juridisch vaderschap op aan de man.
Ouderschap via adoptie:
a. Ouder wordt juridisch ouder;
b. Alle gevolgen die de Nederlandse Wet aan ouderschap verbindt zijn ook van toepassing op
de ouders die door adoptie een kind krijgen.
a. Let op: Er ontstaan dus niet alleen familierechtelijke relaties tussen het adoptiekind
en de adoptiefouders, maar ook tussen het kind en de familie van de adoptiefouders.
Gevolgen van ouderschap:
a. Afstammingsrecht: ontstaan van een familierechtelijke betrekking tussen het kind, zijn
ouders en bloedverwanten.
b. Juridische ouders hebben meestal het gezag over hun kind (of kunnen hierom vragen).
a. Gezag: Zij mogen hun kind opvoeden en verzorgen en hebben zeggenschap over
hem.
c. Juridisch ouderschap garandeert ook een recht op (en plicht tot) omgang met het kind. Dat
impliceert dat ouder en kind elkaar ook na een eventuele scheiding van de ouders (voor of na
de geboorte van het kind) elkaar regelmatig mogen blijven zien.
d. Het juridisch ouderschap brengt een onderhoudsplicht jegens het kind met zich mee. De
ouders zijn verplicht om de kosten te dragen van de verzorging en de opvoeding van hun
kind tot het einde van diens minderjarigheid. Wat onderwijs betreft strekt deze verplichting
zich uit tot het 21e jaar.
e. Kinderen zijn erfgenaam van hun juridische ouders en ouders kunnen van hun kinderen
erven.
f. Rechtsgevolgen wat betreft familienaam, nationaliteit, in fiscaal opzicht (erf- en
schenkbelasting), op het gebied van de sociale zekerheid en diverse procesrechtelijke
gebieden.
a. Kind krijgt de achternaam van een van zijn juridische ouders en zij kiezen zijn
voornaam.
b. Bij adoptie van een kind uit het buitenland krijgt het geadopteerde kind de
nationaliteit van de ouders, bij Nederlandse ouders krijgt het kind dus de
Nederlandse nationaliteit.
Adoptie
Twee soorten adoptie (voor beide gelden afzonderlijke regels):
1. Adoptie van kinderen binnen de Nederlandse grenzen;
2. Adoptie waarbij een kind uit het buitenland door ouders uit Nederland geadopteerd wordt.
Voorwaarden adoptie binnen Nederland:
1. Adoptie moet in het kennelijk belang van de jeugdige zijn;
2. Op het moment van het adoptieverzoek moet vaststaan dat het kind niets meer van zijn
biologische ouders in de rol van ouder te verwachten heeft;
3. Een kind mag alleen geadopteerd worden als het onder de 18 jaar is.
4. Daarnaast speelt de mening van het kind een rol. Bij een kind van 12 jaar of ouder moet de
rechter onderzoeken hoe het kind zelf over de adoptie denkt. Een rechter kan echter ook
gewicht toekennen aan de mening van een kind jonger dan 12 jaar dat uitdrukkelijk bezwaar
heeft tegen toewijzing van een adoptieverzoek.
5. Het is niet toegestaan dat grootouders hun kleinkind adopteren.
