Hoofdstuk 1: Tijd van Jagers en Boeren
1.1: Van jagers-verzamelaars naar boeren
Samenvatting
Rond 11.000 v.C ontdekten jagers-verzamelaars de landbouw. Ze verbouwden hun eigen
gewassen en maakten dieren, zoals schapen en geiten, tam om ze te fokken. Na duizenden jaren
verspreidde deze leefwijze zich ook buiten het midden-oosten. Dit noemen we de Neolithische
Revolutie. Door de uitvinding van landbouw, worden planten en dieren gedomesticeerd. Klimaat
en natuur hebben veel invloed op de leefwijze van de mens.
Paleoantropologen zijn wetenschappers die onderzoek doen naar de menselijke evolutie, door
onder andere skeletten en fossielen te bestuderen. Volgens de evolutietheorie en
paleoantropologen is de mens vanuit Afrika naar het middenoosten gegaan en heeft zich
verspreid over de wereld. Creationisten geloven dat de aarde door god of meerdere goden
gecreëerd is.
Jagers-verzamelaars waren nomaden en trokken rond op zoek naar voedsel. Ze bouwden hutten/
tenten om tijdelijk in te verblijven. Als het voedsel op was, trokken ze naar een ander gebied waar
wel voedsel was. Het is moeilijk om te bedenken wat de eerste mensen voelden, maar andere
dingen zijn wel uit te vinden. Uit grafgiften kun je halen of het bijvoorbeeld een belangrijk persoon
was, of dat de mensen in leven na de dood geloofden.
Natu ërs (12000 v.C) woonden in kleine dorpen, in de natuur was het hele jaar door genoeg
voedsel te vinden. De verandering van het klimaat had veel invloed op het ontstaan van de
landbouw. Door de uitvinding van de landbouw kon de bevolking groeien. In het gebied de
Vruchtbare Halvemaan, is de landbouw uitgevonden. Van het Paleolithicum naar het Neolithicum:
van jagers-verzamelaars naar boeren.
Toen de bevolking van agrarisch in sedentair veranderde, groeide het sneller en waren de boeren
geen nomaden meer. Ze vestigden zich op een plek en bouwden stevige boerderijen. Ook
gebruikten ze werktuigen en aardewerk. Mensen konden meer bezittingen krijgen en zo ontstond
een sociale hiërarchie.
Onderzoeksvraag
Welke gevolgen had de Neolithische Revolutie voor de leefwijze van de mensen in de tijd van
jagers en boeren?
Hun leefwijze veranderde compleet. Ze bleven op een plek wonen en bouwden een grotere en
stevigere boerderij. Ze breidde hun dorpje uit en er konden steeds meer mensen wonen. Dit alles
door de ontwikkeling van de landbouw. Zo hoefden ze niet rond te trekken als het voedsel op was
en konden ze bezittingen hebben. Hieruit ontstond onder andere de sociale hiërarchie.
Kenmerkende Aspecten
1. De levenswijze van jagers-verzamelaars:
De mannen jagen op wilde dieren en vrouwen en kinderen verzamelen noten, besjes etc. Ze
wonen in tijdelijke hutten en tenten. Wanneer het voedsel op is of de weersomstandigheden zijn
niet handig, vertrekken ze naar een nieuw gebied waar meer voedsel is of het weer wel handig is.
1
fi
, 2. Ontstaan van de landbouw, landbouwsamenlevingen.
De Natu ërs gingen experimenteren met het verbouwen van granen en het lukte ze ook honden
tam te maken. Dit breidde zich uit en steeds meer mensen raakten betrokken met landbouw. Zo
verspreidde het zich over de wereld.
1.2: Oude beschavingen, steden en staten
Samenvatting
Doordat de landbouwopbrengsten erg toenamen, groeide de bevolking en ontstonden er zelfs
stedelijke gemeenschappen. De eerste steden ontstonden in Mesopotamië. Door succesvolle
irrigatielandbouw waren er grote veranderingen in de samenlevingen, zoals staatsvorming en het
schrift. De cultuur in de prehistorie eindigde hierbij.
Door de industrialisatie trokken mensen massaal naar de steden, op zoek naar werk. Rond 3000
v.C woonde 90% van de inwoners van Soemerië in steden.
Aan de oevers van Soemerië ontstonden de eerste dorpen. Het klimaat was warm en er viel erg
weinig neerslag. Door de irrigatielandbouw was de landbouw toch erg succesvol.
Irrigatielandbouw is een ingewikkeld stelsel om rivierwater naar de akkers te vervoeren. Zo was de
oogst niet meer afhankelijk van neerslag.
Door de irrigatielandbouw namen ook de sociale verschillen toe. Boeren die een rijke oogst
binnenhaalden, hadden meer macht en aanzien. Deze boeren werden vaak politieke leiders; zij
bestuurden het land, terwijl anderen voor hen op het land werkten. De steden streden onderling
om de meeste macht en invloed in Soemerië, dit leidde ook tot oorlogen.
De dorpen in het zuiden van Mesopotamië waren erg gegroeid: stedelijke nederzettingen. In
Soemerië waren ruim dertig stadstaten met elk gemiddeld tienduizend inwoners. Uruk had
vijftigduizend inwoners en werd daarom ‘moeder der steden’ genoemd. De meeste stadstaten
hadden een aantal kenmerken, namelijk een hiërarchische opbouw van de samenleving, een
godsdienstig centrum, specialisten en het schrift. De bevolking was verdeeld in sociale klassen,
van onder naar boven; slaven, boeren, ambachtslieden, priesters en de koning. De Soemeriërs
geloofden in meerdere goden, een Polytheïstische godsdienst.
In het centrum van elke Soemerische stadstaat stond een Ziggurat. In deze tempel vereerden ze
de belangrijkste god. Ook had de tempel een economische functie, er werden namelijk goederen
verhandeld en boeren moesten hier een deel van hun oogst aan de koning geven.
Rond 3300 v.C ontwikkelden Soemeriërs het schrift, dit bestond eerst alleen uit herkenbare
afbeeldingen. Dit werd vooral gebruikt voor economische zaken. Toen klanktekens werden
uitgevonden konden de Soemeriërs dingen opschrijven. Om het ingewikkelde schrift te begrijpen,
werden er scholen gesticht. Een klein aantal van de bevolking kon lezen en schrijven, dus
schrijvers hadden erg veel aanzien.
De stedelijke gemeenschappen in het Midden-Oosten worden ook oude beschavingen genoemd,
dit betekent dat gemeenschappen uitgegroeid zijn tot hoog ontwikkelde culturen. Deze
beschavingen beschouwen we als de oorsprong van onze cultuur.
2
fi
,Onderzoeksvraag
Welke kenmerken hadden de stedelijke gemeenschappen in Mesopotamië?
De kenmerken van stedelijke gemeenschappen in onder andere Mesopotamië zijn; hiërarchische
opbouw van de samenleving, een godsdienstig centrum, specialisten en het schrift.
Kenmerkende Aspecten
1. Ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.
Toen de mensen landbouw ontdekt hadden, konden ze zich op een plek vestigen. Ze maakten
hun eigen voedsel en het hing niet meer af van de natuur. Ook konden ze bezittingen houden. Zo
ontstonden statusverschillen, sociale ongelijkheid en uiteindelijk een sociale hiërarchie.
Doordat de landbouwopbrengsten erg toenamen, kon de bevolking groeien, waardoor de dorpjes
moesten uitbreiden. Hierdoor ontstonden de eerste stedelijke gemeenschappen.
1.3: Egypte, revolutie in een natiestaat
Samenvatting
Het oude Egypte leefde eeuwenlang volgens één patroon, maar rond 1350 v.C zorgde farao
Achnaton voor een ware revolutie. Hij ging van Polytheïsme naar monotheïsme, met als enige God
Aton die als zonneschijf werd afgebeeld.
Volgens een egyptoloog werd Egypte de eerste natiestaat. In Egypte zorgden vooral religie en het
bestuur van de farao voor eenheidsvorming. De Egyptenaren waren voor een korte periode
Monotheïstisch, onder het bewind van farao Achnaton. Ze waren daarmee, met de Joden, het
eerste volk dat één god vereerde.
Vanaf 5000 v.C vestigden de eerste boeren zich in het Nijldal. Via een irrigatiesysteem werd er bij
droogte Nijlwater naar de akkers geleid. Net als in Mesopotamië zorgde irrigatielandbouw in
Egypte tot grote oogsten, groei van de bevolking en ontstaan van dorpjes en kleine steden. De
farao was opperrechter, wetgever en bestuurder.
Rond 2950 v.C kreeg Narmer macht over heel Egypte. Egypte had nu één farao en de
Egyptenaren vereerden hem als een godheid. Door eenheid van taal, geloof, cultuur en bestuur
groeide de saamhorigheid onder de Egyptenaren, daarom beschouwen sommige historici Egypte
als eerste natiestaat.
Amon was een van de belangrijkste goden die de Egyptenaren vereerden. Hij was de schepper-
god: hij zorgde voor het ontstaan van leven. Ze vereerde Amon in tempels maar ook thuis. Alle
andere goden hadden ook allemaal hun eigen tempel.
In 1353 v.C werd Amenhotep IV de nieuwe farao van Egypte. Zijn vader had in Thebe tempels
voor Amon gebouwd. De Amon-priesters waren daardoor erg rijk geworden en ze hadden erg veel
macht. Amenhotep IV veranderde een aantal dingen om zo meer macht te krijgen. Hij schonk
meer aandacht aan de god Aton. Amenhotep IV verbood het aanbidden van andere Egyptische
goden en dus werd Egypte monotheïstisch. Hij veranderde zijn naam naar Achnaton en liet alles
van andere goden verwijderen. Zo verloren de priesters hun invloed en macht. Ook stichtte
Achnaton een nieuwe hoofdstad tussen Thebe en Memphis in. Centraal in Achetaton stond het
3
, paleis en kolossale tempelcomplexen om Aton te vereren. De derde verandering was hoe
Achnaton zichzelf afgebeeld had. Zo wilde hij het verschil tussen de farao en het volk bekend
maken.
Toen Achnaton overleed, hielden de veranderingen geen stand. Alles ging weer terug naar hoe het
eerst was. Alle herinneringen aan Achnaton en Aton werden weggewerkt. Achnaton werd
opgevolgd door zijn zoon Toetanchamon (Toetanchaton).
Onderzoeksvraag
Welke kenmerken van een stedelijke gemeenschap en van een natiestaat herken je in Achetaton en
in de regeerperiode van farao Achnaton?
In de tijd van Achnaton was er een duidelijke mix van beide; een stedelijke gemeenschap en een
natiestaat. Natuurlijk was Achnaton de enige farao en stond hij boven aan; een hiërarchisch
bestuur. Er was ook eenheid in taal, geloof en cultuur (natiestaat). Ook was er een ver jning van
de afbeeldingen van de Farao, de hoofdstad Memphis verplaatst naar Achetaton en het
monotheïsme, wat allemaal omschrijvingen zijn van een stedelijke gemeenschap.
4
fi
