Rechtsstaat en democratie
Hoofdstuk 1 van gewesten naar eenheidsstaat
Paragraaf 1.1 groeiende vrijheid (middeleeuwen 18e eeuw)
Steden en staten
Geestelijken en edelen heersten over horige boeren in de tijd van monniken en
ridders, maar in de middeleeuwen ontstonden er weer steden. Deze steden
kregen van koningen stadsrechten en burgers mochten het zelf besturen. Er
begonnen ook staten te ontstaan.
Vorsten stelden betaalde ambtenaren aan en namen militairen in dienst, zo
konden ze hun gebieden als eenheid besturen (staatsvorming en centralisatie).
Het bestuur werd betaald met geld van de stedelijke burgerij. Om hier afspraken
over te maken riepen koningen een Staten-Generaal of parlement bijeen met
vertegenwoordigers van alle drie de standen.
De Nederlanden
Nederland en België bestonden eerst uit gewesten. Deze werden geregeerd door
een graaf, hertog of bisschop en ze hadden veel Zelfstandigheid. Vanaf 1428
kreeg Filips de Goede (Hertog van Bourgondië) de meeste gewesten in handen.
Bij het bestuur hiervan werd hij geholpen door de staten (vertegenwoordigers
van de 3 standen uit het gewest). In 1464 riep hij voor het eerst een Nederlandse
Staten-Generaal uit.
Toen Habsburgse vorst Karel V het rijk erfde probeerde hij de politiek van de
Bourgondische vorsten door te voeren. Dit waren wetten en regels die in alle
gewesten golden. In 1531 stelde Karel de raad van state op die hem adviseerde
over zaken in Nederland.
De Nederlandse opstand
De zoon van Karel V, Filips II probeerde de rechten van steden in te perken wat
leidde tot verzet. Omstreeks 1565 ontstond ook verzet tegen de
godsdienstdwang van Filips.
Buiten de stadspoorten durfde calvinisten hagenpreken te houden, want Karel en
Filips hadden het verboden. Vanaf 1568 begon Filips’ vertegenwoordiger Alva
hard op te treden. Dat jaar brak onder leiding van Willem van Oranje de
Nederlandse opstand uit. Verloop:
- 1572: Opstandelingen veroverde Holland en Zeeland en later ook andere
gewesten en steden
- 1579: Unie van Utrecht. Opstandelingen sloten militair bondgenootschap
- 1581: Filips wordt officieel afgezworen als vorst
- 1588: Er wordt besloten verder te gaan als onafhankelijke staat, Republiek
der verenigde Nederlanden.
Regenten en De Republiek
In de 17e eeuw was de republiek machtig en een mengeling van oud en nieuw.
- Oud: steden en gewesten hadden nog steeds hun middeleeuwse rechten.
Op het platteland was een andere recht van kracht dan in de steden.
Gewesten en sommige steden beschouwde zich als soevereine staten.
Vooraanstaande families leverden de regenten die de stad, het gewest en
de Republiek bestuurde.
- Nieuw: Er was weinig over van de volksinvloed. Er was geen vorst, de
Gewesten werden bestuurd door de staten met daarin
vertegenwoordigers. De gewesten regelden hun gemeenschappelijke
zaken in de Staten-Generaal. Er werden pas beslissingen genomen als alle
, gewesten het ermee eens waren. Zo was de republiek een leerschool voor
de Nederlandse democratie. Ook nu zijn lange debatten kenmerkend voor
NL.
Iemand met een bijzondere plek was de stadhouder. Hij was hoogste dienaar van
de gewesten. Hij was opperbevelhebber en had allerlei rechten zoals zich
bemoeien met de benoeming van regenten.
Vrijheid
Modern in NL was gewetensvrijheid. In de Unie van Utrecht was afgesproken dat
de overheid geen onderdaan tot een geloof mocht dwingen. In die republiek bleef
de gewetensvrijheid bestaan, maar niet alle geloven hadden dezelfde rechten. De
katholieke kerk was verboden, maar ze mochten nog wel hun geloof belijden. Er
was vergeleken met andere landen veel vrijheid in NL.
Absolutisme
In de 17e en 18e eeuw was NL een van de weinige republieken Europa. In andere
landen werden koningen zo machtig en wilden ze absolute macht. Een voorbeeld
hiervan was Lodewijk XIV. Engeland was een constitutionele monarchie, dat houd
in dat er een parlement en een koning was.
Paragraaf 1.2 De democratische revolutie (1781-1813)
De verlichting
In de 18e eeuw, de eeuw der verlichting geloofden mensen niet meer dat god zich
met alles bemoeide. Ze meenden dat mensen van nature vrij en gelijk zijn.
Verlichte burgers dachten dat de maatschappij met rationeel optimisme
verbeterd kon worden.
Er ontstond ook verlicht absolutisme. Dit leidde tot kritiek op het ancien régime.
Democratische revoluties
De verlichting was een oorzaak van de democratische revoluties die aan het eind
van de 18e eeuw uitbraken. Democraten hingen het idee van volkssoevereiniteit
(de hoogste macht is afkomstig van het volk en niet van god) aan. Regeringen
moesten gebonden zijn aan een grondwet waarin de grondrechten van burgers
waren vastgelegd.
- 1776: Eerste democratische revolutie. De Verenigde Staten verklaarden
zich onafhankelijk
- 1789: De Franse revolutie brak uit die zich vervolgens verspreidde over
Europa. In 1799 kwam er in Frankrijk een einde aan toen Napoleon een
dictatuur instelde.
Politieke ideeën
Vanaf 1760 werd de verlichting populair in NL, vooral onder de ontwikkelde
burgerij. Een paar verlichte denkers over wiens ideeën veel gediscussieerd werd:
- John Locke (Engelse filosoof): De regering is niet gebaseerd op Gods wil,
maar op een contract met de samenleving. Mensen hebben het recht op
leven, vrijheid en bezit. Om deze rechten te beschermen spreken ze af een
regering te vormen die mensen dwingt elkaars rechten te respecteren.
Onderdanen mogen de regering afzetten als ze hun werk niet goed doen.
(Geen democraat)
- Montesquieu (Franse baron): Bekend door zijn ideeën over de
machtenscheiding. Wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. (Geen
democraat)
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper merelvandersluijs04. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
