Taak 1: Bedreigingen van (volks-)gezondheid?
Probleemstelling:
Hoe ontwikkelen de bedreigingen zich voor de volksgezondheid?
Leerdoelen:
1. Wat is volksgezondheid?
2. Hoe heeft de volksgezondheid zicht door de jaren heen ontwikkeld?
3. Wat is de VTV?
4. Wat houdt het model van de VTV in?
5. Wanneer is er sprake van een bedreiging voor gezondheid
6. Hoe worden deze bedreigingen gemeten?
7. Wat zijn de determinanten van gezondheid?
8. Welke invloed heeft de gemeente op de volksgezondheid?
8.1 Hoe staat de gezondheid in je eigen gemeente? En wat zijn de verschillen tussen
gemeente?
9. Wat is het verschil tussen sickness, disease en illness?
Uitwerking
1. Wat is volksgezondheid?
‘Volksgezondheid’ wordt wel omschreven als de ‘omvang en spreiding van gezondheid en ziekte in de
bevolking’.
Hierbij stellen we ons de ziekte en gezondheid van alle individuen in de bevolking voor, om daarmee
via optellen en middelen diverse maten voor de frequentie van die verschijnselen in de bevolking te
berekenen, bijvoorbeeld epidemiologische maten als incidentie en prevalentie.
We kunnen ‘volksgezondheid’ ook definiëren als de mate waarin een hele bevolking in haar collectief
welbevinden of functioneren wordt belemmerd door het vóórkomen van ziekte, letsel en/of gebrek.
Bij de beschrijving van de volksgezondheid in Nederland zullen we gebruikmaken van de volgende
indicatoren:
- Ziekten en aandoeningen
- Functioneren en kwaliteit van leven
- Sterfte en doodsoorzaken
- Levensverwachting en gezonde levensverwachting
Drie dimensies van gezondheid:
- Lichamelijke gezondheid: ontbreken van lichaamsstoornissen- en beperkingen
- Psychische gezondheid: oriëntatie vermogen naar tijd, plaats en persoon (denk aan
dementie), de aanwezigheid van korte- en langetermijngeheugen en de afwezigheid van
angst en stress.
- Sociale gezondheid: participatie en ‘goed’ functioneren in de samenleving
Kwantitatieve maten voor de beschrijving van de staat van de volksgezondheid:
,Maat
Sterftecijfer Het aantal sterfgevallen als gevolg van een
gezondheidsprobleem dat zich in een
welomschreven tijdsperiode voordoet, gedeeld
door het aantal levensjaren dat door de
onderzochte personen in die periode is geleefd
Prevalentiecijfer Het aantal personen dat op een bepaald tijdstip
aan een bepaald gezondheidsprobleem lijdt,
gedeeld door het totale aantal onderzochte
personen
Incidentiecijfer Het aantal nieuwe gevallen van een
gezondheidsprobleem dat zich in een
welomschreven tijdsperiode voordoet, gedeeld
door het aantal levensjaren dat door de
personen zonder dat probleem in die periode is
geleefd
Levensverwachting (LV) Het gemiddelde aantal levensjaren dat men
mag verwachten te leven vanaf geboorte. Kan
ook worden berekend vanaf een hogere
leeftijd. Berekend op basis van de aanname dat
men het gehele leven zou zijn blootgesteld aan
de waargenomen sterftecijfers naar leeftijd.
Gezonde levensverwachting (GLV) Het gemiddelde aantal levensjaren dat men
vanaf een bepaalde leeftijd mag verwachten te
leven in goede gezondheid. Afhankelijk van de
meting van gezondheid wordt gesproken van
bijvoorbeeld LV in goed ervaren gezondheid, LV
zonder beperkingen, of LV in goede geestelijke
gezondheid
Ziektevrije levensverwachting Het gemiddelde aantal levensjaren dat men
vanaf een bepaalde leeftijd mag verwachten te
leven zonder te lijden aan een aandoening.
Meestal berekend voor specifieke ziekten, zoals
in levensverwachting zonder hart- en
vaatziekten.
Quality-adjusted life year (QALY) Voor kwaliteit gewogen levensjaar. Dit
levensjaar wordt gewogen met een gewicht dat
de kwaliteit van het leven uitdrukt van een
persoon in dat levensjaar; vaak gebruikt in
patiëntgebonden interventiestudies.
Quality-adjusted life expectancy (QALE) Voor kwaliteit gewogen levensverwachting.
Berekend als optelsom van QALYs. Equivalenten
zijn DALE (gecorrigeerd voor het vóórkomen
van disability) and HALE (gecorrigeerd voor het
niveau van algemeen ervaren health).
Verloren levensjaren Het aantal jaren dat de levensverwachting zou
toenemen bij een hypothetische verlaging van
de sterfte, bijvoorbeeld door eliminatie van een
doodsoorzaak. Vaak gebruikt voor het
kwantificeren van het belang van specifieke
doodsoorzaken of risicofactoren.
, Disability-adjusted life years (DALY) Het aantal jaren dat de QALE zou toenemen bij
een hypothetische verlaging van sterfte en van
ziektelast. Gebruikt voor het kwantificeren van
het belang van doodsoorzaken of risicofactoren.
Berekend als bij ‘verloren levensjaren’ maar dan
ook rekening houdend met kwaliteit van leven.
Een maat met verschillende, soms complexe
varianten.
Mackenbach, J.P., &, Stronks K. (2016). Volksgezondheid en gezondheidszorg (8e druk). Amsterdam: Bohn Stafleu van
Loghum. Hoofdstuk 1 & 3.
Brug J, Van Assema P, Lechner L. Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering: Een planmatige aanpak (paragrafen 2.1
tot en met 2.5). Assen: Van Gorcum & Comp B.V, 2017. (SL WA 590).
2. Hoe heeft de volksgezondheid zicht door de jaren heen ontwikkeld?
Demografische transitie: in een tijdsbestek van 100 tot 150 jaar vindt een overgang plaats van een
situatie met hoge sterfte- en geboortecijfers naar een situatie met lage sterfte- en geboortecijfers.
De daling van de geboortecijfers treedt later op dan die van de sterftecijfers, omdat het enige tijd
duurt voordat mensen hun reproductiepatroon aanpassen aan de hogere overlevingskansen van
kinderen. Door die vertraging neemt echter de bevolkingsomvang tijdelijk sterk toe. Sinds de
achttiende eeuw is de wereldbevolking dan ook vertienvoudigd tot een omvang van zo’n 7 miljard
mensen. Verandering van samenstelling van de bevolking, met daarbij veranderingen in de sterfte-
en geboortecijfers.
Epidemiologische transitie:
In de epidemiologische transitie (verschuiving in doodsoorzakenpatroon) worden drie fasen
onderscheiden:
- het ‘tijdperk van epidemieën en hongersnood’: sterfte is hoog en wordt gedomineerd door
infectieziekten. Samen met incidentele hongersnoden zorgen frequent voorkomende
epidemieën van onder meer maagdarminfecties en luchtweginfecties voor heftige
fluctuaties in sterfteniveau.
- het ‘tijdperk van afnemende pandemieën’: infectieziekten raken op hun retour om
geleidelijk plaats te maken voor ziekten als kanker, hart- en vaatziekten en ongeval letsels.
- het ‘tijdperk van degeneratieve en door de mens veroorzaakte aandoeningen’: dit proces
zet zich door en wordt het doodsoorzakenpatroon mede door een forse stijging van de
sterfte aan hart- en vaatziekten vrijwel volledig door niet-infectieziekten gedomineerd.
Doordat de infectieziekten die rond 1875 heersten hun slachtoffers vooral op jeugdige
leeftijd maakten, terwijl de ‘moderne’ ziekten die ervoor in de plaats kwamen vooral op
middelbare en oudere leeftijd toeslaan, vindt tijdens de epidemiologische transitie ook een
sterke toename van de levensverwachting bij de geboorte plaats.
Welvaartsgroei en hygiënische maatregelen:
De aanleg van drinkwaterleiding en riolering (met een effect op diarreeziekten), verbeteringen in de
volkshuisvesting (met een effect op luchtweginfecties) en verbeteringen van arbeidsomstandigheden
zijn voorbeelden van hygiënische maatregelen. De verhoging van de welvaart heeft onder andere
geleid tot een verbeterde voedingstoestand. Mede dankzij deze verbeterde voedingstoestand zijn de
incidentie en letaliteit van veel infectieziekten afgenomen.
, Opkomst van de Public health
Public health in middeleeuwen en renaissance (500-1750)
- Gemeentelijke verordeningen, onder andere met betrekking tot drinkwater, markten en
lepra
- Quarantaine
- Regimen sanitatis (voorschriften voor gezond gedrag)
- Ontdekking van de werking van citrusfruit ter preventie van scheurbuik
- Eerste beschrijvingen van beroepsziekten
- Ontwikkeling van het concept ‘bevolkingsstatistiek’ (political arithmetic)
Public health in een tijdperk van verlichting en revolutie (1750-1830)
- Ontwikkeling van het concept ‘medische politie’
- Wettelijke regeling van armenzorg
- Geneeskundige plaatsbeschrijvingen
- Ontwikkeling van inoculatie tegen pokken
Industrialisatie en de sanitaire beweging (1830-1875)
- Grote onderzoeken naar de gezondheid van arbeiders, inwoners van grote steden
- Ontwikkeling van de sanitary idea
- Instelling van gezondheidscommissies, inspecties
- Volksgezondheidswetgeving
- Ontdekking van de verspreiding van cholera
Sanitaire beweging:
De public health is in haar huidige vorm ontstaan in de periode tussen 1830 en 1875. De
public health ontleent haar identiteit aan een specifiek gedachtegoed of ‘paradigma’. Het
paradigma van de public health bestaat uit drie ideeën die met elkaar samenhangen:
• De meeste gezondheidsproblemen zijn terug te voeren op blootstelling aan ongunstige
omgevingsinvloeden en dus vatbaar voor preventie
• Problemen in de volksgezondheid zijn het best op te lossen door collectieve
maatregelen
• Kwantitatieve onderzoeksmethoden zijn het geschiktst om volksgezondheidsproblemen
te bestuderen en oplossingen voor die problemen te ontwerpen en evalueren.
Public health door gerichte preventieve maatregelen (1875-1950)
- Sanitaire maatregelen tegen infectieziekten (drinkwaterleiding, riolering, enzovoort)
- Eerste vaccinaties
- Jeugdgezondheidszorg
- Programma’s voor de bestrijding van tuberculose, geslachtsziekten, enzovoort
- Bestrijding van kinderarbeid, verbetering van arbeidsomstandigheden
- Oprichting van gemeentelijke diensten en andere gezondheidsdiensten
Public health na de epidemiologische transitie (1950 tot nu)
- Uitbreiding van de gezondheidszorg en sociale zekerheid
- Technische maatregelen gericht op veiliger werken, wonen, verkeer, enzovoort
- Systematische vaccinatieprogramma’s
- Grote campagnes van gezondheidsvoorlichting en -opvoeding
- Bevolkingsonderzoeken naar kanker
Uitdagingen public health begin 21ste eeuw
