WEEK 2.1 MAURICE HALBWACHS: THE COLLECTIVE MEMORY
Waarom raakt een persoon gehecht aan objecten? Waarom wenst hij dat deze objecten nooit
veranderen? Onze fysieke omgeving draagt onze en anderen hun stempel. Onze huizen laten ons
herinneren aan familie en vrienden die vaak in deze huizen te vinden zijn. Onze smaken en wensen,
die naar voren komen in de keuzes en arrangementen van onze objecten zijn te verklaren door de
banden die we hebben met verscheidene groepen. Dingen maken deel uit van de samenleving.
Meubels/ornamenten/foto’s ‘circuleren’ ook in de groep: ze zijn het onderwerp van evaluatie en
vergelijking, geven nieuwe inzichten in fashion en smaak en herinneren ons aan oudere gewoontes
en sociale verschillen (zie een tweedehandswinkel: allerlei verschillende objecten uit verschillende
huishoudens). De stijl van meubels/decor is een soort vorm van taal die geïnterpreteerd wordt. Elk
object geplaatst in het geheel doet men denken aan een bepaald leven.
De vormen van onze omgeving is dus van belang. Om ons heen zijn ze stil en bewegingsloos, en
hoewel ze niet praten, begrijpen we ze alsnog, omdat ze een betekenis hebben die geïnterpreteerd
kan worden. Ze zijn trouwens alleen bewegingsloos in hun voorkomen: de sociale voorkeuren en
gewoontes veranderen. Voorbeeld: als we uit zijn gekeken op een object, lijkt het object te
‘verouderen’. Echter, de permanentie en het voorkomen van het interieur van een huis geven de
groep een comfortabel idee van haar eigen continuïteit, waardoor het lastig is bepaalde jaren van
elkaar te scheiden. De groep haar beeld van haar externe milieu en haar stabiele relatie met deze
omgeving wordt belangrijk in het idee dat ze van zichzelf vormt: het doordringt elk element van haar
bewustzijn, modereren en regerend over haar evolutie. Het is de groep (niet het geïsoleerde individu,
maar het individu als groepslid) dat het subject is aan materiële natuur en deelt de vastigheid. De
reden dat groepsleden bij elkaar blijven, ook al hebben ze nieuwe huizen met nieuwe decors die hun
niet aan het huis doen denken dat ze hebben verlaten, is omdat ze denken aan dat oude huis en de
lay-out van dat huis.
We begrijpen dus waarom spatiale beelden zo’n belangrijke rol spelen in de collectieve herinnering.
De plaats en groep hebben een afdruk op elkaar. Daarom kan elke fase van een groep vertaalt
worden in spatiale termen. Elk aspect/detail of de plek heeft betekenis alleen voor de groepsleden.
The Stones of the City
Steden hebben vaste huizen, bomen, bergen, stenen, velden. Daardoor hebben de inwoners van
steden vaak niet door dat de stad langzaam verandert, omdat veel straten en gebouwen hetzelfde
blijven. Er kunnen oorlogen zijn, crises of revoluties, maar de omgeving lijkt vaak onaangetast te zijn.
Dat geeft een contrast tussen de passieve stenen en de verstoringen: wat hebben we eigenlijk
verloren als alle muren en huizen nog staan? De inwoners geven veel aandacht aan wat de auteur
noemt ‘het materiële aspect van de stad’. De meerderheid is meer gevoelig voor een bepaalde straat
die eraan gaat, dan de meeste nationale/politieke/religieuze gebeurtenissen. Niet alleen huizen en
muren blijven eeuwen bestaan, maar ook het grote deel van de groep die constant in contact met die
dingen: het leven is verbonden met dingen. Dit deel van de groep is niet geïnteresseerd wat er buiten
hun eigen kleine cirkel gebeurt. Zelfs al gaan er mensen binnen de groep dood of zijn er andere
verstoringen: onder de schok van zulke problemen gaan we de straat op en merken we dat er verder
niks is verandert. Het leven gaat door, terwijl onze eigen groep misschien iets heel ergs meemaakt.
Deze stabiliteit kan ons rust geven.
Moderne metropolissen worden snel uitgebreid en veranderen snel, terwijl de lokale tradities in
kleinere steden, die buiten het moderne leven bestaan, het meest stabiel. Hier bestaat de stedelijke
groep uit een sociaal lichaam met subdivisies en een structuur die de fysieke configuratie van de stad
reproduceert. Hoewel de groep verandert, doet de stad dit veel langzamer. Steden veranderen wel
(door bezetting, legers, branden, demografie, publieke werken, nieuwe wegen, sub-urbs, het
, centrum verschuift noem maar op). Maar ook al gebeuren al die veranderingen, de relaties die
ontstaan zijn tussen de muren van de stad zijn veranderen minder snel. Wanneer een groep ergens
lang heeft geleefd en zich heeft aangepast aan de gewoontes/bewegingen van de omgeving, wordt
het gerangschikt door de opvolging van beelden van deze externe objecten.
Stel dat deze huizen/straten worden verandert: de stenen zullen niet in protest gaan, maar de
groepen wel. Dit verzet komt voort uit de lange relaties van de stenen met de mensen. De kracht van
lokale traditie komt voor uit het fysieke object.
Implacement and displacement: the adherence of the group to its location
Het verzet komt alleen van een groep. Stedelijke veranderingen hebben effect op de gewoontes van
een aantal mensen. Elke inwoner voor wie de oude muren/huizen etc. een klein universum creëren
(met herinneringen), voelt een stukje van zichzelf verloren gaan als deze gebouwen worden gesloopt.
Toch heeft dit slopen minder effect op een groep: een groep stopt niet door ongelukkigheid of
protest. Het blijft bestaan door de kracht van tradities. Het zoekt met succes naar het herstellen van
hun balans in het midden van nieuwe omstandigheden. Hoewel sommige groepen moeten verhuizen
naar andere wijken, zoeken ze manieren om hun oude gewoontes en tradities daar weer toe te
passen. Oude plekken blijven een belangrijke rol spelen in mensen hun levens, omdat ze het aan hun
verleden doet denken. Bepaalde locaties geven groepen de legitimiteit van bestaan. Daardoor
kunnen we ook begrijpen waarom overblijfselen van gebouwen en wegen lang blijven bestaan, of dat
vernieuwde straten hun traditionele namen blijven behouden of bordjes met de naam van een oude
winkel.
Groups without an apparent spatial basis: legal, economic and religious groups
De volgende groepen lijken geen spatiale basis te hebben, maar als je er verder op in kijkt, hebben ze
toch verbindingen met bepaalde locaties.
- Legale relaties: gedefinieerd door hun gedeelde rechten en plichten (onafhankelijk van hun
fysieke locatie). Maar als we terug gaan in de geschiedenis, dan is het lastig om de spatiale
verbeelding helemaal weg te laten. Want, horigen waren immers verbonden met het land
waar ze hun contract hadden. En ook het uiteenzetten van het recht- en belastingsysteem in
premoderne tijden kan niet zonder de notie van locaties, want die systemen verschilden vaak
per plek/provincie. Elke provincie/elke stad had zijn eigen legale systemen en bepaalde
gewoontes. Ook zijn contracten vandaag de dag ook nog vaak verbonden aan bepaalde
locaties/land. Vooral op het platteland zijn de inwoners (of burgemeester) zich vaak heel erg
bewust van de velden, landerijen, bossen, boerderijen, hypotheken, leningen etc. Voor een
buitenstaander zijn deze onduidelijk, maar voor de boeren in zo’n gebied geeft de omgeving
allerlei herinneringen en associaties.
- Economische groepen: gebaseerd op productie en verdeling van goederen. Hoewel een
notaris een met het helpen van een cliënt met de transfer van een huis niet verbonden is aan
dat huis, zal hij zich dit huis wel herinneren als zijnde een huis dat hij heeft helpen verkopen.
De transfer van geld/schulden etc. is niet spatiaal gebonden. Toch moet je naar een bepaald
gebouw gaan om je handtekening te zetten onder een verkoopcontract. Ook zijn bepaalde
plekken in de stad afhankelijk van de industrie die daar plaatsvindt.
- Religieuze groepen hebben onzichtbare banden met elkaar, maar hebben hun ‘roots’ in het
land waar het de religie is ontstaan. De rijkste ideeën en beelden komen uit die heilige
plekken. Ook plekken die ongoddelijk zijn, die mensen vervloeken. Ook de kerken, of
begraafplaatsen houden religieuze groepen in stand. Ook religieuze groepen zijn verbonden
door spatiale bases.
The Insertion of the Collective Memory into Space
Collectieve herinnering is dus verbonden aan locaties. Maar dit feit alleen is ontoereikend om te
verklaren hoe het beeld van een plek gedachtes kan oproepen over activiteiten van de groep die
