Hoorcollege 1 Feministische Antropologie
1. Historische (wetenschappelijke en maatschappelijke) context ontstaan feministische
antropologie
- Kennis is macht
- Antropologie is niet waarde vrij
- Ethiek en verantwoordelijkheidsbesef
- Nieuwe vragen met aandacht voor machtsverschillen in de wereld (onderdrukking en
uitbuiting door het Westen, rijken, mannen etc.)
- Claim 2e feministische golf; inferieure positie van de vrouw is sociaal en niet biologisch
verankerd (Beauvoir).
- De positie van de vrouw is te veranderen
2. Kritiek feministische antropologie op mainstream antropologie
- Er is onzichtbaarheid, vrouwen worden niet gerepresenteerd binnen de antropologie. Ze worden
vergeten.
- Mannen zijn de norm, door mannen te bestuderen bestudeer je de hele gemeenschap.
- Vrouwen bestonden wel in de antropologie, maar ze bezaten een marginale positie binnen het
veld. Ze werden nooit echt opgenomen en kregen nooit echt aanzien.
- Voorbeeld Alice Fletcher (eerste die veldwerk deed)
- Vrouwen waren eveneens wel aanwezig in antropologische studies, maar op een eenzijdige en
beperkte wijze. Ze werden slechts gezien als echtgenotes etc. Ze waren passief en ‘invisible’.
Kritiek was dus niet hun afwezigheid, maar slechte representatie.
- Samenlevingen werden niet in z’n geheel bestudeerd (volgens feministische antropologen) —>
etnografieën zijn selectief, product van macht en autoriteit van mannelijke antropologen en het
product van Westerse opvattingen over positie en rol mannen en vrouwen die veronderstelt
wordt natuurlijk te zijn.
- Antropologie is biased
3. Vrouwenstudies
- Vrouwen zichtbaar maken + de oorzaak/mechanismen van onderdrukking achterhalen om de
positie van vrouwen te veranderen.
- Aannames vrouwenstudies: verschillen tussen vrouwen worden overschaduwd door een
gemeenschappelijke ervaring; hun onderdrukking. Als zodanig zijn alle vrouwen gelijk,
vrouwen zijn slachtoffers, macht ongelijk tussen mannen en vrouwen
Taak Feministische Antropologie (Is de onderdrukking van vrouwen universeel en zijn er universele
verklaringen voor die onderdrukking?):
- Vrouwen zichtbaar maken
- Positie van de vrouw wereldwijd onderzoeken
- Universaliteit van onderdrukking onderzoeken
- Oorzaken en mechanisme van onderdrukking achterhalen
- Nieuwe methodologieën, theorieën, en concepten ontwikkelen —> antropologie herzien
Resultaat:
- Ongelijkheid tussen mannen en vrouwen wijd verspreid
- Ondergeschikte positie vrouwen niet overhal hetzelfde
- Gesitueerde kennis, nieuwe vormen van etnografieën, polovocaal, aandacht voor meer
verschillen dan culturele verschillen.
4. Interne kritiek en kritiek zwarte vrouwen op vrouwenstudies
Page 1 of 18
,- Vrouwenstudies in de jaren 70/80 namen aan dat vrouwen universeel ondergeschikt waren, een
homogene groep vormden (omdat ze onderdrukt werden, en dat vrouw-zijn een universele
categorie is).
- Verklaringen van onderdrukking vrouw: natuur - cultuur (ideologisch), privé - publiek en
productie - reproductie (historisch materialistisch) —> bevestigen/versterken juist alleen maar
dat er verschillen zijn tussen mannen en vrouwen, dus moeten verworpen worden. Het komt
uiteindelijk neer op biology is destiny (vrouwenlichaam is haar lot)
- Einde vrouwenstudies: Er was maar 1 categorie man en 1 categorie vrouw en het werd
verworpen dat vrouwen universeel onderdrukt werden. Er werd een einde gemaakt aan
universele noties over reproductie en er was oog voor verschillende betekenissen van
vrouwelijkheid en mannelijkheid.
- Vanuit het zuiden was er ook kritiek: het idee dat alle vrouwen gelijk zijn (vanwege
onderdrukking) is essentialistisch en a-historisch. Andere vormen van verschil zijn ook
belangrijk en de representatie van Derde Wereld vrouwen als zielige, onderdrukte wezens is fout
—> othering. Derde wereld vrouwen zijn niet slechts slachtoffers die gered moeten worden
door witte feministen.
Mohanty’s kritiek op vrouwenstudies:
Vrouw als categorie is geen coherente groep met identieke belangen en behoeften. Het idee dat
vrouwen uit het zuiden (afgeknot/onwetend) gered/geholpen moeten worden is foutief.
- De positie van vrouwen heeft geen eenduidige oorzaak: ongelijkheid heeft materiële en
structurele kanten, culturele indelingen, ideeën en opvattingen zijn van invloed op positie van
vrouwen en mannen en op relaties tussen mannen en vrouwen.
- De positie van vrouwen mag niet ondersteld worden —> het moet onderzocht worden
DUS:
- Er is geen universele categorie ‘vrouw’
- Sekse is geen universele basis voor sociale verschillen (niet alle vrouwen worden onderdrukt)
- De empirische categorie vrouwen is divers en kan geen analytische categorie zijn —> je kunt
mannen en vrouwen als categorieën niet veronderstellen want het zijn producten van sociale
verhoudingen
- Ongelijkheid is niet onmiddellijk en altijd onderdrukking
- Relaties tussen mannen en vrouwen zijn niet gelijk, maar verschillend (CONTEXT/HISTORIE)
5. Genderstudies (van vrouwenstudies naar genderstudies) = volgende college
Hoorcollege 2: Sekse en Gender
Gender als concept/term:
- Geeft uitdrukking aan de historische en culturele variëteit in de betekenis vrouw- of man te zijn.
- Draagt geen verdenkingen van essentialisme/biologisme
- Gender is door mensen geconstrueerde culturele categorieën van mannelijkheid en
vrouwelijkheid
Voordelen gender als term:
- Kan uitdrukking geven aan variëteit in betekenissen van vrouwelijkheid en mannelijkheid
- Distantieert zich van biologische determinatie/van essentialisme
- Gender is een constructie; vrouwelijkheid/mannelijkheid en de positie van vrouwen/mannen
komen tot stand binnen een historische, sociaal-culturele en politiek-economische
context
- Politiek gezien een neutrale term
Genderverhoudingen: de wijzen waarop in een bepaalde cultuur, op een bepaald moment in de
historie, mannelijkheid en vrouwelijkheid zich tot elkaar verhouden en waarop de sociale
verhoudingen tussen mannen en vrouwen georganiseerd zijn.
Sekse: biologische constructie die in de Westerse wereld geïdentificeerd wordt d.m.v. genitaliën ,
hormonen en chromosomen.
Page 2 of 18
, Relatie tussen sekse en gender:
1. Sekse niet los van gender
1. Sekse verschillen beïnvloeden betekenissen van mannelijkheid en vrouwelijkheid
2. sekseverschillen beïnvloeden identiteit van mannen en vrouwen
Maar: wijze waarop en mate waarin is variabel
2. Sekse “los” van gender
- Relatie tussen sekse en gender is niet universeel geldend
- Niet perse een relatie tussen uitingen van gender en de fysieke persoon (in bijvoorbeeld
lichaamstaal, kleding etc.)
- Sommige uitingsvormen gender zelfs in strijd met sekse (logischer voor mannen om een rok te
dragen en voor vrouwen om een broek te dragen, maar dat gebeurt niet)
3. Relatie is diffuus. Onderscheid sekse en gender is vaag en steeds lastiger te maken
- Biologische feiten moeilijk te scheiden van cultuur
- Technologische uitvindingen maken het biologische steeds cultureler/onnatuurlijker —> grijpen
in op wat sekse is/was (IVF, anti-conceptie)
- Sekse niet eenduidig vast te stellen —> wat is een man?/vrouw?
4. Sekse is gendered
- Denken over biologische verschillen wordt gedaan vanuit het framework van gender
- Het denken over biologische verschillen tussen m/v is cultureel beïnvloed door, onder andere,
gender
Hoorcollege 3: Gender
Gender als analytisch begrip: vier proposities die funderen het paradigma van genderstudies/
feministische antropologie:
Paradigma: denkmodel, zienswijze; een stelsel van modellen en theorieën waar
overeenstemming over is en het denkkader vormt van waaruit de werkelijkheid beschreven en
geanalyseerd wordt.
1. Gender is een maatschappelijk orderingsprincipe.
- Classificaties zijn kunstmatige, culturele constructies die evenwel als natuurlijk worden
ervaren
- Indeling geschiedt op basis van vermeende eigenschappen.
- Gender treedt ordenend op in het hele sociale leven (mate, vorm en inhoud van ordening is
verschillend gebaseerd op historische en culturele context)
- Mensen worden ingedeeld op basis van sekse in de categorie man en vrouw op grond van
vermeende kenmerken die mannelijkheid en vrouwelijkheid uitdrukken (gender) en die aan de
categorie man of vrouw worden verbonden.
- Gender ordert niet alleen mensen, maar ook andere dingen (lichaamstaal, ruimtes, kleding etc.)
2. Gender is een manier waarop machtsverhoudingen tot uitdrukking komen en waarmee
machtsverhoudingen geconstrueerd worden.
- Ordening is vergezeld door rangorde
- Door verschillende betekenissen te geven aan potentieel gelijkaardige categorieën drukt men
op een culturele manier dominantie uit van het één over het ander
- Classificatie is geen oorzaak, maar voorwaarde van macht en ongelijkheid
- Betekenisgeving = waardering heeft gevolgen voor sociale verhoudingen. Waardering heeft
ideologisch en materieel component; ongelijkheid
- Proces van betekenisgeving is een proces dat doortrokken is van macht
Macht is relatief en dynamisch (je hebt het niet, je doet het).
Page 3 of 18
