Denken over Regio’s
Hoofdstuk 1 – De geografie van regio’s, regio’s in de geografie
Zijn regio’s nog wel belangrijk in een wereld met steeds meer eenwording en integratie? Heeft een
studie zoals Sociale geografie dan nog wel een toekomst?
1.1 Regio’s in de wereld
Steeds meer zouden regionale verschillen en bijzonderheden worden uitgewist en zouden regio’s en
plaatsen elkaars kopieën worden. Al sinds de 19e eeuw wordt er geroepen; ‘het eigenaardige gaat
verloren, ’t eenvormige komt’. Het nivelleringsproces (regio's gaan steeds meer op elkaar lijken) en
het gemopper daarover heeft aan daadkracht gewonnen. Het succes van bedrijven zoals McDonalds
en IKEA wordt vaak gezien als het definitieve bewijs van de groeiende mondiale eenvormigheid. Het
principe van McDonaldization is geïntroduceerd door Georg Ritzer. Hiermee doelt hij niet op het
oprukken van Mc Donalds vestigingen, maar op de principes waarmee fastfoodrestaurants worden
gerund. Hij onderscheid er 4:
1. Maximale efficiëntie
2. Het meten in kwantitatieve kosten en baten
3. Voorspelbaarheid, zodat elke kant altijd en overal weet wat hij kan verwachten voor zijn geld
4. Het beheersen van de van zaken m.b.v. geavanceerde technologie.
Deze begrippen lijken universele principes te worden van een gestandaardiseerde
wereldsamenleving.
De herleving van de regio: Europa en Nederland
Het proces van integratie en nivellering heeft echter ook tegenkrachten opgeroepen. Globalisering en
regionalisering lijken hand in hand te gaan. Volgens Agnew worden in sommige opzichten verschillen
tussen regio’s juist groter in plaats van kleiner. En zoals globalisering haar voorstanders kent (IMF,
WHO), kent ook regionalisering voorstanders. Dit kunnen kleine, lokale bedrijven zijn, zoals het de
invoering van local exchange trading systems, LETS. Officieuze munten die in een lokaal netwerk van
huishoudens, winkels en bedrijven worden verdiend en uitgegeven. Ze bestaan naast officiële munten.
Ook mondiaal opererende multinationals beseffen dat het behoud van regionale verschillen heel
gunstig kan zijn, zoals de verschillen in de hoogte van de lonen behouden. Arbeidsintensieve
onderdelen van het productieproces worden naar lagelonenlanden verplaatst. Ook het verbinden van
een productnaam met de regio’s die de consumenten associëren met een ongehaast bestaan, een
ambachtelijke bereidingswijze lijkt gunstig. Vaak is band tussen product en regio een puur verzinsel.
Ook in het persoonlijk leven (sociaal opzicht) hebben mensen veel binding met de eigen regio’s. De
moderne mens blijkt geen kosmopoliet maar iemand die emotioneel verbonden is aan de eigen regio.
Bestuurlijke schaalvergroting roept negatieve reacties op van de bevolking, die baas in eigen huis
blijven en bang is haar identiteit te verliezen. Uitbreiding van de macht van de EU leidt tot opkomst
van nationalistische partijen. Vaak worden regionale tradities herontdekt of desnoods verzonnen om
de regionale identiteit te construeren. Overigens lijkt de emotionele verbondenheid aan de regio in
Nederland vooral voor te komen buiten de Randstad. Ruimtelijke plannen zijn nu een zaak van
provincies en gemeenten, niet meer van het rijk (VROM bestaat niet meer).
Regionalisering wordt ook wel verstrekking genoemd. Daarnaast denken politici meer over een
regionale opzet. Ook op het gebied van ruimtelijke planning speelt de regio, en dan met name
regionale en lokale actoren een belangrijke rol. Het beleid staat welwillend tegenover regio’s, daarbij
gaat het om endogene regionale ontwikkeling: ontwikkeling die voortkomt uit initiatieven uit de regio
zelf, van samenwerkende actoren organisaties. Passief afwachten tot Den Haag met (exogene)
ontwikkelingsplannen komt, bijv. verplaatsing van rijksdiensten, gebeurt niet meer.
Behalve NL regionaliseert ook EU. Naarmate de Europese integratie en economische globalisering
sterker wordt, lijkt ook het regionalisme aan kracht te winnen. De EU staat niet afwijzend tegenover de
regio. Naast upscaling (overhevelen van besluitvorming naar Brussel) is er downscaling: het principe
van subsidiariteit: besluitvorming op een zo laag mogelijk niveau Brussel beslist niet over
voetbalcomplex in Limburg. Men wil besluitvorming op een zo laag mogelijk schaalniveau. Zo bestaat
, er binnen de Unie ook het Comité van de Regio’s, waarin substatelijke eenheden hun stem kunnen
laten horen (Verdrag van Maastricht 1992). Brussel heeft hier baat bij, want relatie met nationale
hoofdsteden is niet altijd goed. Niet alleen EU, maar ook nationale overheden kunnen de vorming van
bestuurlijke regio’s op sub-nationaal niveau bevorderen. De belofte van subsidies doet hier wonderen.
Na het initiatief kan ook van onderop komen bijv. als vorm van verzet. In Noord-Nederland domineren
gewoonlijk provinciaal chauvinisme en rivaliteit, maar een gemeenschappelijke belang verenigt in
ieder geval tijdelijk. Het zijn vooral strategische overwegingen die bestuurders ertoe brengen om
dergelijke uit meerdere steden bestaande gebieden als een samenhangende regio voor te stellen.
Gevestigde, reeds bestaande bestuurlijke regio’s zullen deze vorm niet waarderen. Het is een zero
sum game: de sterkere machtspositie van de een leidt tot een zwakkere machtspositie van de ander
Meer en meer concurreren ook regio s niet alleen om aandacht en geld van boven regionale
overheden, maar ook om de gunst van trans regionale en trans nationale bedrijven. Er is een sterke
concurrentie om investeringen binnen te halen en dwingt hen om zo zichtbaar mogelijk te maken zich
als gebieden met unieke kwaliteiten te presenteren. Aan regio- en citymarketing worden dan ook grote
bedragen gespendeerd.
De ‘vloek van de regio’: Indonesië en West-Afrika
Devolutie is de overheveling van de macht uit de nationale hoofdstad naar regio’s. In Indonesië kwam
er meer vrijheid voor de regio’s naar het verdwijnen van Suharto. De bevolking kon meer geld
behouden dat was verdiend de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen in plaats van het af te staan
aan de hoofdstad. Regionalisering (devolutie) kan onbedoeld ook voor extra spanningen zorgen. Want
elke nieuwe deelstaat creëert op zijn beurt weer nieuwe minderheden. Regionale minderheden die
door devolutie een deel van haar vrijheid herkregen heeft, kan uit frustratie de vroegere meerderheid
gaan discrimineren. De politieke eenheid van Indonesië, een land met honderden etnische grepen, elk
in eigen regio’s, was rond 2000 niet meer vanzelfsprekend onlangs allerlei vormen van nationbuilding.
In de perifere delen van het land is het verlangen naar meer autonomie groot. Aangezien etnische
groepen alle hun eigen thuis regio hebben, hebben etnische spanningen ook regionale dimensie.
Leo de haan constateerde in Afrika:
Hoewel de creatie van nieuwe deelstaten een stroom van financiële middelen op gang brengt, is het
directe effect ervan op de economische ontwikkeling van de deelstaat en dus het welvaartsniveau van
de bevolking beperkt. Over het algemeen zijn de groei-effecten beperkt tot de nieuwe hoofdstad en
andere grote steden. De vorming van nieuwe deelstaten is dan ook geen ontwikkelingsstrategie, maar
business. Het is het resultaat van pogingen van de gemarginaliseerde delen van de politieke elite om
macht te verwerven en daarmee toegang tot rijkdommen te verwerven. Een politieke invloed in
Nigeria betekent zeggenschap over de besteding van overheidsgeld en is dus een middel om rijk te
worden.
Net als in de meeste Afrikaanse landen is de levensverwachting gestegen, het analfabetisme gedaald,
het opleidingsniveau toegenomen, de landbouwoogst gegroeid en hoeveelheid beschikbare kcal per
persoon per dag gestegen.
1.2 Regio’s in de sociale geografie
Geografie heeft door de regio’s en regionale verschillen een bestaansrecht. De aandacht van
geografen voor regio’s is niet altijd even groot geweest. Vooral in de jaren ’60 en ’70 was de interesse
bescheiden (tegenwoordig is regionalisme weer belangrijker). Dit kwam door de gedachte dat
wetenschappers algemeen geldende wetten dienden te maken. Door middel van wetten konden dan
ook voorspellingen worden gedaan. Trendsetters in de sociale geografie waren toen de ruimtelijke
analisten. Binnen de geografie is dit de stroming van de ruimtelijke analyse spatial analysis
Natuurlijk waren de geformuleerde wetten niet als in de natuurwetenschap 100% betrouwbaar. Ze
waren niet zo onverbiddelijk als natuurwetten er waren uitzonderingen en afwijkingen mogelijk. We
zeggen dan ook dat in de sociale wetenschappen werd gezocht naar wetmatigheden in plaats van
wetten. Het gaat om probabilistische wetten, niet om deterministische wetten.
Ruimtelijke analyse in het kort:
