Samenvatting colleges: Besturen van Veiligheid I
Week 1
College 1 Introductie en schets van het domein
Muller h1 en h3
Helsloot h2
College 2 Wat zijn risico’s, risicoperceptie-
Muller h2, h4, h5 en h9 risicoacceptatie, subjectief-objectief
Helsloot h3 en h8 veiligheidsbeleid
RIVM
Ministerie van BZK
Starr
Ter Mors, Terwel en Daamen
Helsloot
Werkcollege 1
Crisislab
Voorgaande literatuur
College 3 Kosten-batenanalyse als basis voor
Crisislab veiligheidsbeleid
Helsloot, Hanekamp en Haen
Helsloot h5, h7, h9, h12
OECD
Week 2
College 4 gastcollege Hanekamp: voorzorg en het
Helsloot h11 slagveld van experts
Taleb
Hanekamp
Pieterman
Helsloot en Hanekamp
College 5 Stelsel van vergunningverlening,
Muller h13 toezicht en handhaving in Nederland
Helsloot, Scholtens en Haen
Evaluatie ILT
Helsloot en Schmidt
Werkcollege 2
Hof et al
Voorgaande literatuur
College 6 Hoe werkt veiligheidsbeleid uit op de
VNCI werkvloer
Foxen, Helsloot en Groot
Week 3
College 7 Drijfveren veiligheidsbeleid
Muller h14
Helsloot en Scholtens
Crisislab
,College 8 Politieke-bestuurlijke omgang met
WRR risico’s
Plasterk
Raad voor leefomgeving en infrastructuur
Raad voor het Openbaar Bestuur
Werkcollege 3
Smeets en Baars
Schaap
College 9 Wat hebben we geleerd
Ale
Helsloot en Vlagsma
Pamflet
NSOB
,College 1 Introductie
Helsloot: als iets echt belangrijk is, juist niet op experts vertrouwen!
Igor
“Ik wilde daarmee duidelijk maken dat ik ook maar een mens ben en soms ondoordachte dingen doe.
Onze poes (Igor) was in een boom geklommen en ik voelde me gedwongen om in actie te komen. Ik
pakte een ladder, zette die tegen de boom en toen ik vlak bij hem was, klom hij nog wat hoger om
vervolgens aan de andere kant naar beneden te lopen. Op dat moment realiseerde ik me dat ik een
extra risico had genomen voor een niet-bestaand probleem. Er is namelijk nog niet heel vaak een
uitgehongerde kat in een boom teruggevonden.”
Drie culturen
Van schuldcultuur
10.000 jaar geleden
Samenleving waarbij, als er iets vervelends gebeurde, de schuld duidelijk was, namelijk bij het
slachtoffer: eigen schuld dikke bult cultuur, persoonlijke fouten
Plaatjes uit begin vorige eeuw, textielnijverheid
Via de risicosamenleving (risicocultuur)
Is een ander paradigma, gericht op preventie
Samenleving waarbij verstandige mensen zeggen dat ze de grootste risico’s willen aanpakken,
nadeel is dat je niet kleine risico’s aanpakt, die accepteer je
Heeft ons gebracht naar meest veilige samenleving ooit, langer leven dan eerder.
Naar de nieuwe schuldcultuur: de voorzorgcultuur
Nieuwe schuld is systeemeigenaar (meestal overheid)
Onderzoek raad voor veiligheid is een organisatie die op is gekomen nadat in de vorige eeuw bij
een paar ongevallen de schuld bij individuen werd gelegd. Dat heeft geleid tot een beweging
waaruit onderzoek raad voor veiligheid kwam: frame het ligt altijd aan het systeem. Elk ongeval is
volgens hen fout. Is heel anders dan als je gelooft in een risicocultuur: er kan altijd wel iets
gebeuren, is een risico.
Kosten-batenanalyse wordt niet gemaakt.
Cultuur doorgestreept want: merendeel van NL heeft geen last van schuldcultuur.
Voorbeeld case dat er een bank in de hal van flatgebouw stond, mensen hebben die met
vuurwerk in brand gestoken. Gezin ging toevallig net met lift naar beneden, lift ging open en ze
stonden in brand. Vader en kind overleden. Onderzoek raad adviseert koppeling rookmelder met
lift. Als je uitrekent hoe veel dat kost, 1 miljard. Zo een incident is nooit eerder gebeurt en ze
gaat dan 1 miljard aan besteden. Helpt dat nou wel? Zo zijn veel problemen met ons
veiligheidsbeleid.
Nieuwe voorzorgscultuur zorgt er dus voor dat er veel geld wordt uitgegeven aan systemen om
de veilgier te maken, terwijl sommige ongevallen zelden gebeuren
Het drama van modern veiligheidsbeleid
Vroeger ongevallen een ‘act of god’, daarna persoonlijke fouten en daarna kijken of ongevallen
kunnen worden voorkomen door preventie (van schuldcultuur naar risicocultuur)
Nu elk media ongeval (exotische) is het bewijs dat het systeem (overheid) gefaald heeft (naar
nieuwe schuldcultuur, de voorzorgscultuur)
Gevolg voorzorgscultuur
, Vooral aandacht voor exotische risico’s, die in de media komen
Een van de gevolgen is dat slachtoffers van exotische risico’s meer ‘rechten’ hebben dan
slachtoffers van ‘gewone’ ongevallen
Slachtoffers van exotische risico’s krijgen meer hulp aangeboden dan bij gewone ongevallen
We vinden het veel erger als 10 mensen tegelijk doodgaan dan 10 mensen apart.
We hebben beleid dat we eerder willen voorkomen dat mensen in een groepje doodgaan dan
individueel. Waarom? Mensen die in groepje doodgaan krijgen meer media-aandacht.
We hebben Frankensteins monster gemaakt: fysiek veiligheidsbeleid is nu (waardoor het faalt):
Ondoorzichtig – we kennen de kosten en baten van ons beleid niet
Onevenwichtig – we zetten geld niet op de meest zinvolle plaats in
Onuitvoerbaar – het beleid is papier en symboliek dus diegenen die echt er mee moeten werken
hebben niets in handen
Onrechtvaardig – je kunt maar beter een rampslachtoffer zijn of door een industrieel risico
worden bedreigd
De zin van regels: het wordt veiliger
Regels op het gebied van sanitatie hebben eind 19 e en begin 20e eeuw onze levensverwachting
sterk verhoogd
Evenzo regels op het gebied van voedselveiligheid (inclusief additieven)
In mindere mate geldt dat ook voor de eisen aan de chemische industrie in reactie op de grote
ongevallen uit de jaren zestig en zeventig uit de vorige eeuw
Zijn we dan al klaar met veiligheid?
Een verschil in sociale klasse betekent is een verschil in levensverwachting van 7 jaar en voor
gezonde levensjaren is dat zelfs 13 jaar.
Dus hier ligt nog een opgave, in termen van opleiding, welvaart en misschien een paternalistisch
‘duwtje’
Iets kleiner: zijn bedrijven al veilig?
Perrow stelde al in 1984 dat ongevallen ‘normaal’ zijn
Eigenlijk nemen ongevallen in bedrijven juist toe, ongeacht dat we denken van niet. Het aantal
doden neemt wel af. Gewonden, branden nemen wel toe. Maar omdat wij alleen kijken naar
uitzonderlijke van doden denken we dat het veiliger wordt.
Coleman, Wolfe hebben na 2005 laten zien dat er inderdaad (exponentieel) meer ‘klassieke
bedrijfcrises’ komen (maar minder slachtoffers)
ICS en anderen laten zien ook steeds meer ‘andere bedrijfscrises’ zoals fraude, recall, ICT-uitval,
collatoral damage etc.
Coleman heeft laten zien dat 25% van de getroffen bedrijven het niet overleefd. Tien procent van
de getroffen bedrijven wordt meteen door meerdere bedrijfscrises getroffen: ongeluk trekt
ongeluk aan
De onzin van meer regels
Meer regels leiden nu niet zomaar tot meer veiligheid
Wolfe heeft laten zien dat winst een betere voorspeller is van veiligheid dan (meer geld besteed
aan) meer veiligheidsregels. Bedrijven die weinig winst maken zijn gevoeliger voor onveiligheid
En natuurlijk de klassieker Adams: wie zich veilig voelt, gedraagt zich onveilig (en omgekeerd).
o Mensen met winterbanden hebben een grotere kans om dood te gaan dan mensen
zonder, omdat ze zich veiliger voelen en dan meer risico durven te nemen
