2021/2022
Goederenrecht
TILBURG LAW SCHOOL
LISANNE DE GRAAF
Pagina 1 van 146
,Inhoud
Verbintenis.........................................................................................................................................9
Zaak....................................................................................................................................................9
Vermogensrechten...........................................................................................................................10
Bestanddeel......................................................................................................................................10
Vruchten...........................................................................................................................................11
Onroerende zaken............................................................................................................................11
Portacabin, HR 31 oktober 1997, NJ 1998, 97; ECLI:NL:HR:1997:ZC2478.....................................11
Registergoederen.............................................................................................................................12
Roerende zaken................................................................................................................................12
Afhankelijke rechten en nevenrechten.................................................................................................13
Absolute en zakelijke rechten...........................................................................................................13
Volledige en beperkte rechten.........................................................................................................13
Afhankelijke rechten.........................................................................................................................14
Verkrijging en verlies beperkte rechten (artikel 3:81 BW)................................................................14
Verkrijging en verlies van afhankelijke rechten (artikel 3:82 BW)....................................................14
Rechtsgevolgen van goederenrechtelijke rechten............................................................................14
Blote eigendom................................................................................................................................15
Rechten op naam en aan toonder....................................................................................................15
Overdracht bij voorbaat...................................................................................................................16
Authentieke vs. Onderhandse akte..................................................................................................16
Eigendom..............................................................................................................................................16
Hoge Raad 12 januari 1968, NJ 1968, 274; ECLI:NL:HR:1968:AC2286 (Texeira de Mattos)..........17
Gevolgen eigendom..........................................................................................................................18
Hoge Raad 17 april 1970, ECLI:NL:1970:AC5012 (Grensoverschrijdende garage).........................18
Bezit......................................................................................................................................................19
Eigendomsvoorbehoud........................................................................................................................20
Derdenbescherming bij eigendomsvoorbehoud..............................................................................20
Hoge Raad 10 februari 1978, NJ 1979, 338; ECLI:NL:HR:1979:AC1257 (Hoogovens/Matex)........20
Wat is overdraagbaar? Wat is hiertoe vereist?....................................................................................22
De begrippen ‘overdracht’ en ‘levering’...........................................................................................22
Overdracht onder ontbindende voorwaarde....................................................................................22
Overdracht onder opschortende voorwaarde..................................................................................23
Levering bij voorbaat........................................................................................................................23
Levering onder voorbehoud van pandrecht.....................................................................................24
Pagina 2 van 146
, Hoe vestig je een pandrecht?...........................................................................................................24
Verkrijging van goederen......................................................................................................................24
Verkrijging onder algemene en bijzondere titel (artikel 3:80 BW)....................................................24
Overdracht...........................................................................................................................................25
Overdrachtsvereisten (artikel 3:83 en 3:84 lid 1 BW).......................................................................25
Begrippen ‘overdracht’ en ‘levering’................................................................................................25
Levering............................................................................................................................................25
Overdracht........................................................................................................................................26
Beschikkingsbevoegdheid.................................................................................................................27
Overdraagbaarheid van eigendom, beperkte rechten en vorderingsrechten......................................27
Uitzonderingen op overdraagbaarheid.............................................................................................27
Hoge Raad 17 januari 2003, NJ 2004, 281; ECLI:NL:HR:2003:AF0168 (Oryx/Van Eesteren).........28
Extra vanuit hoorcollege...................................................................................................................29
Hoge Raad 21 maart 2014, NJ 2015, 167; ECLI:NL:HR:2014:682 (Coface/Intergamma)...............29
Extra vanuit hoorcollege...................................................................................................................30
Concept Wetsvoorstel opheffing verpandingsverboden..................................................................30
Ontstaansmoment van vorderingen.................................................................................................30
Kort samengevat:..............................................................................................................................31
Levering van vorderingen op naam..................................................................................................31
Akte van een cessie (artikel 3:94 lid 1 en 3 BW)...............................................................................31
Openbare cessie (artikel 3:94 lid 1 BW)............................................................................................32
Stille cessie (artikel 3:94 lid 3 BW)....................................................................................................32
Levering bestaande vorderingen tegen onbekende schuldenaar (artikel 3:94 lid 2 BW).................32
Betaaladres en bevrijdende betaling................................................................................................32
Achteraf geen geslaagde overdracht................................................................................................32
Staat en omvang van de vordering...................................................................................................33
Verweermiddelen.............................................................................................................................33
Beperkte derdenbescherming bij cessie van vorderingen op naam.................................................33
De vangnetbepaling van artikel 3:36 BW..........................................................................................34
Subrogatie en contractsoverneming.................................................................................................34
Levering in andere gevallen..................................................................................................................34
Akte (artikel 3:95 BW)......................................................................................................................34
Levering van roerende zaken die niet meer in de macht van de vervreemder zijn..........................35
Levering van aandelen in goederen (artikel 3:96 BW)......................................................................35
Levering van beperkte rechten (artikel 3:98 BW).............................................................................35
Restbepaling van artikel 3:95 BW.....................................................................................................35
Pagina 3 van 146
, Uitzondering: levering naar soort en hoeveelheid bepaalde zaken..................................................35
Levering bij voorbaat van toekomstige goederen................................................................................35
Hoge Raad 6 april 2012, RvdW 2012, 534; ECLI:NL:HR:2012:BU3784 (ASR/Achmea)...................36
Pand op toekomstige vorderingen.......................................................................................................37
Hoge Raad 30 januari 1987, NJ 1987, 530; ECLI:NL:HR:1987:AG5528 (WUH/Emmerig q.q.)........37
Hoge Raad 25 maart 1988, NJ 1989, 200; ECLI:NL:HR:1988:AD0247 (Staal Bankiers/Ambags q.q.)
......................................................................................................................................................38
Natrekking............................................................................................................................................39
Hoge Raad 15 november 1991, NJ 1993, 316; ECLI:NL:HR:1991:AD1791 (Dépex/Curatoren van
Bergel e.a.)....................................................................................................................................40
Hoge Raad 7 december 2019, 48 m.nt. A. Steneker (X/Rabobank)..............................................41
Hoge Raad 5 oktober 1990, NJ 1992, 226; ECLI:NL:HR:1990:AB9190 (Breda/Antonius)...............42
Hoge Raad 24 maart 1995, NJ 1996, 158; ECLI:NL:HR:1995:ZC1680 (Hollanders’ Kuikenbroederij)
......................................................................................................................................................43
Vermenging..........................................................................................................................................44
Aansluiting bij natrekking.................................................................................................................44
Hoge Raad 14 augustus 2015, NJ 2016, 263 m.nt. H.J. Snijders (Glencore/Nationale Borg).........44
Hoge Raad 13 november 2020, NJ 2021, 86, m.nt. Verstijlen (Glencore III).................................46
Ontstaan beperkte rechten..............................................................................................................59
Tenietgaan beperkte rechten...........................................................................................................60
Beperkte rechten met een genotsfunctie.............................................................................................61
Erfdienstbaarheid.................................................................................................................................61
Erfpacht................................................................................................................................................64
Vruchtgebruik.......................................................................................................................................65
Opstal...................................................................................................................................................67
De beperkte rechten met een zekerheidsfunctie: pand en hypotheek................................................69
Verrhaalsrecht met recht van parate executie.................................................................................70
Beperkt recht en separatistenpositie................................................................................................70
Voorrangsrecht.................................................................................................................................70
Afhankelijk recht...............................................................................................................................70
Ondeelbaarheid................................................................................................................................70
Voldoende bepaalbaarheid (artikel 3:231 BW).................................................................................71
Zekerheidsstelling ten behoeve van toekomstige vorderingen............................................................71
Welke goederen?..............................................................................................................................71
Derdenpand/hypotheek (artikel 3:231; 3:233 BW)..........................................................................72
Verbod toe-eigening.........................................................................................................................72
Pagina 4 van 146
,Bijzondere vestigingsformaliteiten.......................................................................................................72
Pand..................................................................................................................................................72
Hypotheek (kent slechts één vestigingsformaliteit)..........................................................................72
Hoge Raad 25 januari 1929, NJ 1929, 616 (Bierbrouwerij)...........................................................72
Hoge Raad 19 mei 1995, NJ 1996, 119; ECLI:NL:HR:1995:ZC1735 (Keereweer q.q./Sogelease)...74
Aanvullingen vanuit het hoorcollege................................................................................................75
Hoge Raad 3 juni 2016, NJ 2016, 290 (Rabobank/Reuser)............................................................81
Beperkte rechten met een zekerheidsfunctie......................................................................................82
Persoonlijke zekerheidsrechten............................................................................................................83
Recht van pand.....................................................................................................................................83
Op stil pandrecht van toepassing zijnde regels.................................................................................84
Vestigingsvereisten pandrecht op roerende zaken c.a. (artikel 3:98 jo. 3:84 lid 1)..........................84
Vuistpandrecht: vestiging gepaard gaande met afgifte (artikel 3:236 lid 1).....................................84
Stil pandrecht: vestiging zonder afgifte (artikel 3:237 BW)..............................................................84
Inhoud pandakte..............................................................................................................................85
Bescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid van pandgever (artikel 3:238 BW).......................85
De vestigingshandeling kan bij voorbaat worden verricht................................................................85
Vestiging onder voorbehoud (artikel 3:81 BW)................................................................................85
Meervoudige verpanding (artikel 3:238 lid 2 en artikel 3:97 lid 2 BW).............................................86
Tenietgaan pandrecht......................................................................................................................86
Pandrecht op vorderingen op naam.....................................................................................................86
Vestigingsvereisten pandrecht op vorderingen op naam (artikel 3:98 jo. 3:84 lid 1 BW).................86
Inhoud pandakte; voldoende bepaalbaarheid van de te verpanden vordering................................86
Hoge Raad 14 oktober 1994, NJ 1995, 447; ECLI:NL:HR:194:ZC1488 (Spaarbank
Rivierenland/Gispen q.q.).............................................................................................................87
Verzamelpandakte............................................................................................................................87
Hoge Raad 3 februari 2012, NJ 2021, 261; ECLI:NL:HR:2012:BT6947 (DIX/ING)...........................88
Hoge Raad 17 februari 1995, NJ 1996, 471; ECLI:NL:HR:1995:ZC1641 (Mulder q.q./CLBN).........88
Recht van pand en hypotheek bij faillissement....................................................................................89
Uitoefening pandrecht in faillissement (artikel 3:246; 57 Fw)..........................................................90
Uitoefening hypotheekrecht buiten faillissement............................................................................91
Uitoefening hypotheek in faillissement............................................................................................91
Hoge Raad 30 oktober 2009, ECLI:NL:HR:2009:BJ0861 (Hamm q.q./ABN AMRO)........................91
Hoge Raad 22 juni 2007, ECLI:NL:HR:2007:BA2511 (ING/Verdonk)..............................................93
Hoge Raad 9 april 2021, NJ 2021, 214 m.nt. Verstijlen (Van Dooren q.q./X Holding)...................94
Eigendomsvoorbehoud........................................................................................................................95
Pagina 5 van 146
, Karakteristiek eigendomsvoorbehoud (artikel 3:92 BW)..................................................................95
Overdracht onder opschortende voorwaarde (artikel 3:84 lid 1 BW)..............................................95
Beperkte verbreding tot andere vordering dan betaling van de koopprijs.......................................95
Vorderingen waarvoor eigendomsvoorbehoud mogelijk is..............................................................96
Rechtspositie van de verkoper.........................................................................................................96
Rechtspositie van de koper tijdens het EVB......................................................................................96
Hoge Raad: Rabobank/Reuser EVB...............................................................................................96
Uitoefening eigendomsvoorbehoud.................................................................................................97
Uitoefening eigendomsvoorbehoud in faillissement en bij beslag...................................................97
Fiduciaverbod.......................................................................................................................................97
Aantekeningen hoorcollege..............................................................................................................98
HR 19-05-1995 NJ 1996/119, m.nt. W.M. Kleijn (Keereweer/Sogelease).....................................98
Overdracht onder opschortende voorwaarde....................................................................................101
Levering onder voorbehoud van pandrecht...................................................................................101
Aantekeningen hoorcollege............................................................................................................103
Moderne zekerheid............................................................................................................................103
Hoge Raad 4 december 1998, NJ 1999, 549 (Postharst/Serrée).................................................106
Oud burgerlijk wetboek 1929.............................................................................................................107
Retentierecht (artikel 3:290 BW)........................................................................................................116
Het retentierecht geeft feitelijke en bij executie wettelijke voorrang............................................116
Voorwaarden van retentierecht.....................................................................................................117
Tegen wie kan retentierecht worden ingeroepen (artikel 3:291 BW)............................................117
Verhaalsrecht met voorrang (artikel 3:292)....................................................................................117
Positie in faillissement....................................................................................................................118
Einde retentierecht (artikel 3:294 en 3:295)...................................................................................118
Recht van reclame (artikel 7:39 e.v. BW)............................................................................................118
Gevolgen van inroepen recht van reclame.....................................................................................119
Werking reclamerecht tegenover derden (artikel 7:39 lid 1, art. 7:42 BW)....................................119
Werking reclamerecht in faillissement en bij beslag (artikel 7:40 BW)...........................................119
Verval reclamerecht (7:44 BW).......................................................................................................120
Hoge Raad 7 oktober 2005, NJ 2006, 351; ECLI:NL:HR:2005:AU2555 (De gereclameerde Volvo)
....................................................................................................................................................120
Faillissement.......................................................................................................................................121
Procedure faillietverklaring............................................................................................................122
Bevoegde rechter...........................................................................................................................122
Fixatiebeginsel................................................................................................................................123
Pagina 6 van 146
, Inhoud van de boedel.....................................................................................................................123
Schuldeisers (niet-separatisten).....................................................................................................124
Bescherming...................................................................................................................................124
Beperkte genotsrechten na faillissement.......................................................................................124
Afhandeling faillissement...............................................................................................................125
Basisbeginselen faillissementsrecht (belangrijkste artikelen).........................................................125
Figuur op de grens tussen verbintenissenrecht en goederenrecht....................................................126
Kwalitatieve verplichting (artikel 6:252 BW) & kettingbeding........................................................126
Hoge Raad 17 mei 1985, NJ 1986, 760; ECLI:NL:HR:1985:AG5024 (Curaçao/Erven Boyé)..........126
Hoge Raad 3 maart 1095, W. 8191 (Blaauboer/Berlips).............................................................128
De kwaliteitsberekening.....................................................................................................................137
Hoge Raad 13 juli 2003, NJ 2004, 196; ECLI:NL:HR:2003:AF3413 (Coöperatie
Beatrixziekenhuis/ProCall)..........................................................................................................137
Oplossing voor Beatrixziekenhuis...................................................................................................138
Vorderingen op naam behoren toe aan degene op wiens naam die staan…..................................138
De trust...............................................................................................................................................139
Kenmerken van een trust...............................................................................................................139
Levering met inschakeling van een tussenpersoon door vervreemder..............................................139
Het te leveren goed is een onroerende zaak of een ander registergoed........................................139
Het te leveren goed is een onroerende zaak, niet-registergoed.....................................................139
Het te leveren goed is een toonder of orderrecht..........................................................................140
Het te leveren goed is een vordering op naam...............................................................................140
Hoge Raad 23 september 1994, NJ 461, ECLI:NL:HR:1994:ZC1454 (Kas Associatie/Drying).......140
Hoge Raad 2 april 1976, NJ 1976, 450; ECLI:NL:HR:1976:AB6874 (Modehuis Nolly)..................141
Levering met inschakeling van een tussenpersoon door (beoogde) verkrijger..................................142
Het te leveren goed is een onroerende zaak of een ander registergoed........................................142
Het te leveren goed is een roerende zaak, niet-registergoed.........................................................142
Het te leveren goed is een vordering op naam...............................................................................143
Verhaal en voorrang algemeen..........................................................................................................143
Hoofdregels verhaalsrecht..............................................................................................................143
Wijze van verhaalsuitoefening/executoriale titel vereist...............................................................143
Niet voor uitwinning vatbare goederen..........................................................................................143
Voorrang (art. 3:277-278 BW)........................................................................................................143
Achtergestelde vordering (art. 3:227 lid 2 BW)..............................................................................144
Verpandingsclausule bank..................................................................................................................144
Debiteuren vorderingen bij faillissement...........................................................................................144
Pagina 7 van 146
,Stappenplannen vestigen zekerheidsrechten.....................................................................................145
Pagina 8 van 146
,Week 1, 2 en 3
Hoorcollege 1, 2 en 3
Werkcollege 1 en 2
Literatuur: Pitlo/Reehuis & Heisterkamp, Goederenrecht, Deventer: Kluwer (meest recente druk),
Hoofdstuk 1, 3, 4, 6.4, 6.5, 6.7, 8 en 10.
Jurisprudentie:
- HR 12 januari 1968, NJ 1968, 274 (Teixeira de Mattos)
- HR 17 april 1970, NJ 1971, 89 (Grensoverschrijdende garage)
- HR 29 juni 1979, NJ 1980, 133 (Hoogovens/Matex)
- HR 31 oktober 1997, NJ 1998, 97 (Portacabin)
- HR 17 januari 2003, NJ 2004, 281 (Oryx/Van Eesteren)
- HR 21 maart 2014, JOR 2014, 151 (Coface Finanz/Intergamma)
- HR 30 januari 1987, NJ 1987, 530 (WUH/Emmerig q.q.)
- HR 25 maart 1988, NJ 1989, 200 (Staal Bankiers/Ambags q.q.)
- HR 6 april 2012, JOR 2014, 172 (ASR/Achmea)
- HR 15 november 1991, NJ 1993, 316 (Dépex/Curatoren Bergel c.s.)
- HR 24 maart 1995, NJ 1996, 158 (Kuikenbroederij)
- HR 14 augustus 2015, NJ 2016, 263 m.nt. H.J. Snijders (Glencore/Nationale borg)
- HR 7 december 2018, JOR 2018, 48 m.nt. A. Steneker (X/Rabobank)
- HR 13 november 2020, NJ 2021, 86, m.nt. Verstijlen (Glencore III)
- HR 5 oktober 1990, NJ 1992, 226 (Breda/Antonius)
Begrippen
Verbintenis
Een verbintenis wordt gekwalificeerd als:
- Een vermogensrechtelijke rechtsbetrekking (verschuiving vermogen tussen schuldenaar en
schuldeiser)
- Tussen twee of meer personen
- Op grond waarvan één recht heeft op een prestatie
- Waartoe een ander verplicht is die te verrichten
Zaak
Zaken zijn ingevolge artikel 3:2 BW alle voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten. Deze
vage omschrijving verdient meer uitleg. In concrete gaat het erom of de ‘zaak’ tastbaar is,
waarneembaar is, eventueel verhandelbaar is, etc. en derhalve voor menselijke beheersing vatbaar.
Voorts gaat het erom dat het een stoffelijk object betreft. Dit houdt in dat bijvoorbeeld
vermogensrechten geen zaken kunnen zijn omdat dit geen stoffelijke objecten zijn maar slechts op
papier bestaan.
De vraag is dan waar bijvoorbeeld vorderingen wel onder vallen binnen het goederenrecht. Die vraag
dient te worden beantwoord met het begrip ‘goed’. Op grond van artikel 3:2 BW wordt onder goed
c.q. goederen namelijk ‘alle zaken en vermogensrechten’ verstaan.
Pagina 9 van 146
, Let wel, de wetgever heeft bij de transitie van het oud Burgerlijk Wetboek in het nieuw Burgerlijk
wetboek een spelletje gespeeld door hetgeen toen ‘zaak’ genoemd werd, nu als ‘goed’ aan te duiden
en vice versa. Houdt hier dus rekening mee bij het lezen van oude jurisprudentie.
Vermogensrechten
De andere component van het begrip ‘goed’ wordt gevormd door de vermogensrechten. Een
omschrijving daarvan treft men aan in artikel 3:6 BW. Vermogensrechten zijn rechten die:
- Hetzij afzonderlijk overdraagbaar zijn;
- Hetzij tezamen met een ander recht overdraagbaar zijn;
- Hetzij ertoe strekken de rechthebbende stoffelijk voordeel te verschaffen;
- Hetzij verkregen zijn in ruil voor stoffelijk voordeel;
- Hetzij verkregen zijn in ruil voor in het vooruitzicht gesteld stoffelijk voordeel.
Dit betreft geen limitatieve opsomming. Onder vermogensrechten vallen ook: rechten op zaken,
zoals erfpacht, rechten op dergelijke zaken (hypotheek en op een erfpachtrecht), rechten op
prestaties, rechten op dergelijke rechten, rechten op ideeën, voorwaardelijke rechten, aandelen in
rechtspersonen en rechten hierop, lidmaatschapsrechten in verenigingen. Het recht hoeft hiertoe
niet overdraagbaar te zijn: een niet overdraagbaar recht van gebruik en bewoning (art. 3:226 BW) en
een niet overdraagbare vordering (art. 3:83 lid 2 BW) zijn óók vermogensrechten.
De hoedanigheid van een vermogensrecht wordt uiteindelijk bepaald door de vraag of het recht in
kwestie enige economische waarde vertegenwoordigt.
Ook het eigendomsrecht is een vermogensrecht, aldus art. 5:1 BW
Bestanddeel
Een zaak als hiervoor omschreven bestaat over het algemeen uit meerdere componenten. Denk
bijvoorbeeld aan een auto die bestaat uit een motorblok, deuren, een stuur, een uitlaat, etc. Al deze
aan de auto klevende onderdelen zijn onzelfstandig. Artikel 3:4 BW bepaalt daarom dat die
onderdelen bestanddelen zijn. Bestanddelen zijn geen zaken in de zin van het recht omdat zij geen
zelfstandig bestaan leiden.
Immers, dat artikel zegt dat alle onzelfstandige onderdelen van een zaak bestanddelen van die zaak
zijn. Een belangrijk onderscheid wordt echter gemaakt in lid 1 en 2.
Lid 1 bepaalt dat iets een bestanddeel kan zijn op grond van een hechte ideële band, dus of twee of
meer zaken met elkaar in zodanig verband staan dat zij samen één zaak vormen. De
verkeersopvatting is hier doorslaggevend. Om dit te kunnen toetsen geldt het criterium van
incompleetheid. De vraag die hierbij gesteld moet worden is: ‘Is de zaak incompleet zonder het
onderdeel?’ Als deze vraag met een ‘ja’ wordt beantwoordt, dan is het onderdeel een bestanddeel
van die zaak. Er wordt hier veelal naar de verkeersopvattingen gekeken, dus naar de feitelijke
samenhang tussen bijvoorbeeld gebouw en machine: of gebouw en machine in constructief opzicht
specifiek op elkaar zijn afgestemd dan wel of het gebouw – als fabrieksgebouw in het algemeen – bij
het ontbreken van de machine als onvoltooid moet worden beschouwd.
Het antwoord op de vraag of iets een bestanddeel is, berust grotendeels op waardering van
de omstandigheden en is in zoverre feitelijk.
Pagina 10 van 146
