Geestelijke stromingen
Henk Schouten: De vijf religies van de wereld
HS 1 – Hindoeïsme
1.1 Naam en oorsprong
Hindoeïsme soort religieus oerwoud met enorme verscheidenheid aan godengestalten,
leerstellingen, riten, religieuze oefeningen, etc.
Naam hindoeïsme komt van rivier de Indus. Gebied ten oosten hiervan werd India genoemd en
inheemse religies daar kregen deze naam. Indiërs zelf noemen de religie sanatana dharma de
eeuwige leer of bestemming.
In loop der eeuwen kan bestemming van de mens telkens weer beleefd en verkondigd worden,
afhankelijk van tijd en plaats.
Hindoeïsme heeft geen stichter/vaste organisatie: is resultaat van ontwikkelingsproces en er zijn
steeds nieuwe sociale of religieuze elementen in opgenomen.
Twee lagen in Hindoeïsme:
1. Oeroude natuurreligie van oorspronkelijke bewoners van India: alle natuurkrachten als goden
(deva’s) of geesten gezien.
2. Religie van de Ariërs: volksstammen die na 2000 voor gjt langzamerhand heel India zijn gaan
beheersen en stempel hebben gezet op sociale orde, uitgegroeid tot latere kastenstelsel.
1.2 Dharma – bestemming – kosmische orde – kaste
Uiteindelijke bestemming van mens ligt niet in de materiële wereld, maar in het goddelijke door
volmaken van jezelf bereiken.
In wereld een soort kosmische orde houdt alles in evenwicht.
Kastenstelsel: door geboorte in kaste of varna (kleur) sociale groep met zelfde naam, beroep,
tradities en religieuze praktijken. Vier hoofdkasten:
Brahmanen: priesters, zieners en filosofen, vooral de hogere beroepen.
Ksatriya’s: de strijders ridders, prinsen en koningen, landbestuurders en militairen.
Vaisya’s: boeren, kooplieden, handelaren en geschoolde arbeiders.
Sjoedra’s/dasa’s: ongeschoolde arbeiders, slaven en bedienden.
Onaanraakbaren (dalits) vallen buiten het systeem verrichten vooral ‘onreine’
werkzaamheden, zoals leerlooien, opruimen van kadavers, straten vegen, etc.
Voor bereiken uiteindelijke verlossing moet je aan kaste houden, anders orde van maatschappij
verloren. Trouwen binnen kaste en door wedergeboorte hogere bestemming krijgen.
Dharma gaat niet alleen om ode van de natuur, maar ook om morele orde van de samenleving
met de leefregels bij kaste en levensstadium. Ook meer algemene principes.
1.3 De bronnen: de veda’s en de grote verhalen
1.3.1 Veda’s
Ariërs hebben verzamelingen van gebeden, lofliederen en offerspreuken eerst mondeling
overgeleverd. Tussen 1500 en 800 voor gjt deze opgeschreven en vormen de oudste literaat van
Indische godsdienst: de veda’s (= weten).
Geschreven in Sanskriet, gezien als goddelijke openbaring, geschouwd door de risji’s, de wijzen.
Alleen brahmanen kunnen veda’s lezen en uitleggen gezag meer formeel, want hindoe meer
binding met goeroe (leraar) dan met heilige woord zelf.
,1.3.2 Oepanisjaden
Ontstaan geschriften van Oepanisjaden (zij die zitten aan voeten van leermeester) aan het eind van
Vedische periode. Zoeken naar laatste waarheid achter bestaan van de wereld en haar goden.
Meer pessimistisch wereldbeeld, vergankelijkheid van materiële bestaan beklemtoond.
Ontstaan ideeën over relatie tussen Brahman (grond van al het bestaan) en atman (diepste
essentie van mijn eigen bestaan), deze zijn in wezen gelijk aan elkaar verlossing.
Identiteit van Brahman en atman aangeduid met: tat twam asi = dat zijt gij.
Onstaan opvattingen over karma en reïncarnatie.
1.3.3 De grote verhalen
Na vedische periode ontstaan grote reigieuze verhalen vormen bron van inspiratie voor leven van
alledag.
1.3.3.1 Mahabharata
Mix van allerlei spannende verhalen en diepzinnige gedachten.
Stamt uit begin van onze jaartelling (200 voor gjt – 200 gjt), gaat over strijd tussen de Pandava’s
en Kaurava’s over de erfopvolging.
1.3.3.2 Bhagavadgita
Onderdeel van Mahabharata. Dialoog tussen Arjuna (een van vijf Pandava’s en aanvoerder van de
strijd) met zijn wagenmenner Krisjna (hij is avatara (= nederdaling) van de goed Visjnoe).
In gesprek ontvouwt Krisjna de drie klassieke verlossingswegen van hindoeïsme: karmayoga,
bhaktiyoga en jnanayoga.
De Bhagavadgita geldt als hart van hindoeïsme en heeft een gezag te vergelijken met bijbel voor
christenen.
Strijd van Arjuna vaak uitgelegd als spirituele strijd van het goede tegen het kwade, dat in elk
mens gestreden moet worden.
Omdat Krisjna centraal staat in de Gita is de verering van een persoonlijke godheid de
belangrijkste verlossingsweg geworden in India.
1.3.3.3 Ramayana
Epos uit begin van gebruikelijke jaartelling, Rama en Sita spelen hoofdrol.
Rama is een avatara van Visjnoe, dus niet zomaar een koningszoon.
Rama wordt verbannen en vertrekt met vrouw Sita en broek Lakshmana en beleven spannende
avonturen wat voor een slecht afloopt. Later koning van eigen vaderstad.
Verhaal is grote illustratie van hoe je volgens je dharma moet leven: houden aan beloftes, je
plicht doen, nooit eigen belang najagen en berouw tonen als blijkt dat je fout was.
1.3.3.4 Verhalen over Krisjna
Andere verhalen over hem:
Populair verhaal geboorte van Krisjna als zoon van prins Vasudeva.
2
,1.4 Wegen naar verlossing – karma en reïncarnatie
1.4.1 Karma en reïncarnati e
Hindoeïsme gaat ervan uit dat achter de zichtbare materiële wereld een transcendente of
bovennatuurlijke werkelijkheid schuilgaat. Transcandente werkelijkheid kan als abstract gezien
worden (Brahman) en als persoonlijk (een godheid).
Brahman staat voor het eeuwig goddelijke, onstoffelijke, onveranderlijke, onwankelbare orde
van rust en harmonie.
Geen god of schepper, maar hieruit komt alles voort en in Braham keert alles weer terug.
Atman: in ieder mens huist de goddelijke essentie. Dit verhuist van bestaansvorm naar
bestaansvorm reïncarnatie, bevat niet alleen menselijk bestaan, maar al het bestaan.
Tussen periode van dood en reïncarnatie kun je tijdje in hemel of onderwereld verblijven, maar
niet voor altijd.
Hoe je wordt wedergeboren bepaald door karma, gaat vooral om intentie van handelen.
Vruchten van je handelingen (karmaphala) bepalen hoe je leven in je volgende bestaan zal zijn.
1.4.2 Moksja
Materiële wereld is niet de uiteindelijke wereld, omdat mens telkens opnieuw geboren wordt is
hindoe op zoek naar een werkelijkheid die de gewone werkelijkheid overstijgt.
Spirituele werkelijkheid beschouwt als ware werkelijkheid en materiële werkelijkheid alleen maar
illusie.
Als je geen karma meer produceert (niet goed of slecht) kan je loskomen van de gevangenis van
het lichaam daar ligt ware verlossing (moksja of mukti).
1.4.3 Verlossingswegen
Verlossingswegen worden meestal marga’s genoemd. Of soms yoga, dan gaat het om oefening of
inspanning.
1. Karma-marga – de weg van het handelen
Je houdt je volledig aan je dharma je doet wat je doen moet. Alles zonder enig eigen belang of
gehechtheid, want juiste intentie maakt je vrij van de gevolgen van karma. Je atman keert bij dood
terug in oceaan van Brahman.
2. Bhakti-marga – de weg van de liefdevolle overgave 22
Richten op godheid van je keuze je ervaart mystieke vereniging van je ziel met god. Gaat om pure
liefde zonder doel of bijoogmerk. Meest gevolgen weg in Hindoeïsme.
3. Jnana-marga – de weg van het inzicht 23
Door studie en meditatie komen tot dieper verstaan van de eenheid van Brahman en atman, de
eenheid van het vergankelijke en het onvergankelijke, mens en kosmos. Je wordt niet meer
wedergeboren, want keert al druppel terug in oceaan van Brahman.
1.5 De godenwereld
Hindoeïsme veel goden, want verzameling van Indische tradities met elk eigen namen en gestalten =
polytheïsme. Voor meeste hindoes alle goden aspecten van het Ene, het goddelijke diverse concrete
gestalten, die staan voor bepaalde eigenschappen van het goddelijke. Afbeeldingen grote rol bij
verering, want hierin essentie van godheid aanwezig. Goden ook eren door eten en drinken voor te
zetten. Na offer (puja) eten en drinken zelf tot zich nemen.
3
, Belangrijkste goden uit tijd van veda’s komen alleen nog in rituele teksten, gebeden en lofzangen
voor. In loop der tijd andere goden belangrijker geworden.
Visjnoe: vriendelijke, welwillende godheid, heeft het goed voor met de mensen. Bekendste
avatara’s Krisjna en Rama. Ook Boeddha avatara hiervan. (noorden India)
Laksjimi/Sridevi: eerste vrouw van Visjnoe godin van voorspoed en geluk.
Sjiva: onberekenbare god die kringloop van universum symboliseert afgebeeld met vier armen
dansend, omgeven door cirkel en ene been opgeheven en andere been staande op demon van
ontwentendheid. God van asceten die zoeken naar waarheid. (zuiden India)
Durga/Devi/Parvati/Kali: echtgenote van Sjiva nauw verbonden met vruchtbaarheid en
welvaart.
Brahma: schepper-God afgebeeld met vier hoofden die de vierwindstreken overzien. Ook wel
God van wijsheid.
Sarasvati: soms vrouw en soms dochter van Brahma godin van creativiteit, kunst en
wetenschap.
Hanuman: apenkoning voorbeeld van trouw en eerlijkheid.
Trimoerti: Visjnoe, Sjiva en Brahma weleens verbonden in drie-eenheid Brahma schepper,
Visjnoe beschermer en die alles onderhoud en Silva de vernietiger en die alles terugbrengt naar
oorsprong. Samen vormen universele kringloop.
Istadevata: kenmerkend voor Indiër is dat relatie kan hebben met godheid van eigen keuze, deze
God elke dag eren.
De heilige koe: koe heilig want staat voor vruchtbaarheid en overvloed. Gezien als incarnatie van
een godin en dus mag je het vlees niet eten.
1.6 Ethiek
In praktijk verplichtingen binnen eigen kaste en de algemene moraal van de dharma als regels voor
moraal. Ethiek verbonden met kosmische wet van karma: goede werkt het goede uit, het kwade
werkt het kwade uit.
Elke kaste eigen regels dus brahmanen verplicht tot geven van onderwijs en verrichten van
offers, rituelen en liefdadigheid.
Ksatriya’s verplicht tot beschermen van onderdanen door goed bestuur en liefdadigheid.
Vaisya’s beroep correct uitvoeren en behoren liefdadigheid te zijn.
Sjoedra’s verplicht om dienstbaar te zijn aan hogere kaste.
Kasteloze doen laagste werk.
Ethiek sterk persoonlijk georiënteerd, want religie is individueel van aard.
1.7 De religieuze praktijk
Geloof beleven en beoefenen thuis en in tempel. Thuis eer brengen aan God naar keuze en in tempel
offerdienst geleidt door priester.
Pandit is centraal figuur bij elke ceremonie leidt offerdienst met heilige spreuken en rituelen
en ook vertrouwensman van familie.
Offerdienst of vereringsritueel heet een puja: hierdoor beter verwerven van karma.
1.7.1 Overgangsrituelen
Rituelen om op belangrijkste momenten een godheid te vereren, maar ook voor innerlijk reinigen en
bewustzijn te zuiveren.
Veel sanskara’s moet iedere hindoe in leven ontvangen: begeleiden hindoe op weg van de
opvoeding naar volmaakt mens.
4
