Antropologie en sociaal werk
Inleiding en H1 De sociaal werker als antropoloog
Inleiding
De antropologie bestudeert de wisselwerking tussen de leefwereld en systeemwereld van mensen.
Hoe leven mensen samen zonder overheid?
De drie belangrijkste antropologische stromingen zijn het structureel functionalisme, de
conflictsociologie en culturele antropologie.
De drie belangrijkste sociaalwerkstromingen zijn het normatieve social casework, het politiserende
sociaal werk en het neoliberale positieve sociaal werk.
Vanuit de antropologie kun je culturele vanzelfsprekendheden zichtbaar maken en de vinger op
culturele processen leggen die botsingen veroorzaken. Ook kun je vanuit de antropologie
vanzelfsprekendheden zichtbaar maken doordat uitgebreide studies hebben verricht naar het effect
van niet-westerse genezingspraktijken, zoals orakels, voodoo, etc.
Intersubjectieve cultuurhouding: zoeken naar onderliggende overeenkomstige structuren, functies
en betekenis van cultuuruitingen. Deze houding leidt niet alleen tot meer begrip tussen mensen en
harmonie in de samenleving, het is ook noodzakelijk geworden om te ontdekken hoe mensen in onze
eigen samenleving met elkaar samenleven zonder overheid.
Sociologische verbeeldingskracht: de capaciteit om verbanden te zien tussen het leven van de
individuen en de historisch-maatschappelijke context waarin ze leven. Voor een sociaal werker
betekent dit in de praktijk verbanden zien tussen individuele klachten en sociale omstandigheden en
het innemen van verschillende rollen. Het individu kan zijn eigen ervaringen en lot alleen begrijpen
als hij zichzelf weet te plaatsen binnen het tijdperk waarin hij leeft.
H1 De sociaal werker als antropoloog
Slash and burn: om de zoveel tijd wordt een deel van het regenwoud afgebrand om het vervolgens te
gebruiken voor het verbouwen van gewassen.
Culturele antropologie
Culturele antropologie als wetenschap
-> ontstaan tijdens de industriële revolutie
-> ging gepaard met de koloniale expansiedrift van westerse landen in Azië, Afrika, Pacifische
eilanden, Zuid- en Midden-Amerika en de Noordpool.
19e eeuw:
-> GB werd een van de machtigste landen ter wereld
-> veel grondstoffen die in de Engelse fabrieken werden verwerkt, kwamen uit gebieden zoals Azië,
Afrika en Amerika.
-> de in Britse fabrieken gemaakte producten moesten ook met winst verkocht worden
-> maar er was concurrentie
-> Engeland verbreedde haar markt toen de concurrentie in Europa heftiger werd
-> daardoor gingen ze grondstofleverancier en afzetgebied gebruiken om zoveel mogelijk gebieden te
veroveren = kolonialisme
,Eerst->kolonies aangewend als handelspost
Na 1850:
-> moederlanden gingen zich steeds meer inlaten met het bestuur van de kolonies
-> kregen ook politieke invloed op het land
-> tweede periode van kolonialisme: imperialisme
Drie motieven voor het modern imperialisme:
1. De behoefte aan grondstoffen
2. De afzetmarkt
3. Opbouwen van groot koloniaal rijk
Mede door industriële revolutie kreeg West-Europa in 18 e en 19e eeuw een grote voorsprong op
andere werelddelen wat betreft wetenschap, techniek en industrie.
(denk aan pietendiscussie van nu->piet zou te veel doen lijken op het blanke koloniale
superioriteitsgevoel)
Cultuur
Culturele antropologie bestaat uit drie Latijnse woorden:
- kolere = cultuur
- antropos = mens
- logos = wetenschap
Een cultureel antropoloog bekijkt de mens dus als een cultureel wezen.
Cultuur verwijst naar het algemene patroon van menselijke activiteit en de symbolische structuren
die deze activiteit een zekere betekenis geven.
- in ruime zin wordt cultuur gezien als alles wat door de samenleving wordt voortgebracht, zowel
materieel als immaterieel
- in engere zin wordt cultuur gezien als ambacht, kunst, religie en wetenschap
Cultuurdefinities
Er bestaan veel verschillende definities van het begrip cultuur, maar zij delen een aantal
gemeenschappelijke kenmerken:
- cultuur is aangeleerd
- cultuur is aan verandering onderhevig
- cultuur is situationeel bepaald
Cultuur is aangeleerd
-> niet overgeërfd via genen
-> manier waarop we onze genen, voortplanting, werken, eten, gezin stichten, kinderen opvoeden en
menselijke emoties uiten verschilt per cultuur
-> cultuur wordt aangeleerd door de sociale omgeving
-> bepalen de basis van de leefregels, zeden, gewoonten, normen en waarden
-> cultuur is ook een uiting van hoe wij betekenis geven aan de wereld om ons heen -> nodig om de
wereld om ons heen te begrijpen -> universele behoefte van mensen -> onverklaarbaar maken
-> leefregels geven ons houvast en moeten de groep bijeenhouden
-> verklaringsmodellen met regels, rituelen en taboes dienen hiertoe
Cultuur is aan verandering onderhevig
-> cultuur is veranderlijk
,-> levensomstandigheden van groepen konden in de loop van de tijd veranderen, doordat er
wetenschappers, goudzoekers, bewoners van andere stammen etc. daar kwamen
-> vooral globaliserende wereld met zijn nadruk op open grenzen en vrij verkeer van goederen,
diensten en mensen, heeft culturen over de hele wereld veranderd
-> creolisering van culturen: door de wederzijdse beïnvloeding van culturen, ontstaat een nieuwe
samengesmolten cultuur
-> vooral onder migranten het geval -> zij hebben sterke band met herkomstland
-> transnationale identiteit
Cultuur is situationeel bepaald
-> door economische eenwording van de wereldmarkt, globalisering, migratiestromen en nieuwe
technologische ontwikkelingen (internet), komen steeds meer subculturen met elkaar in aanraking
-> in complexe industriële samenlevingen -> veel subculturen -> je behoort tot meerdere groepen
-> al deze subgroepen hebben een eigen cultuur opgebouwd en verwachten dat je je gedrag aanpast
aan de verschillende subculturen
-> cultuur is situationeel bepaald
-> cultureel gezien ben je iemand anders in verschillende situaties
-> je moet in de westerse complexe netwerksamenlevingen gemakkelijk kunnen schakelen tussen
verschillende subgroepen
Veld en participerende observatie
Veldwerk: werken als cultureel antropoloog bij Yanomamö-indianen
Antropologen werden het veld ingestuurd:
-> ze wilden levenswijzen vastleggen die met de komst van het kolonialisme veranderden
-> ze wilden doordringen tot de wezenlijke of elementaire vormen van de instituties van de
primitieve mens
Emic-perspectief: langdurig laten onderdompelen in een vreemd volk. De benadering gaat uit van het
bestudeerde binnen het systeem van een cultuur en de structuur daarbinnen, maar niet het systeem
als zodanig.
Insidersperspectief: gaat uit van onderzoek vanuit de persoonlijke ervaring of de cultuur waarvan de
onderzoeken deel uitmaakt. (staat centraal bij veldwerk)
Participerende observatie:
Participeren = meedoen en observatie = waarnemen
Door actief mee te doen aan het normale leven probeert de veldwerker het vertrouwen te winnen
van de lokale bevolking en te bereiken dat hij het sociale leven zo authentiek mogelijk kan
waarnemen.
Wordt vooral gebruikt in explorerend onderzoek en om toegang te krijgen tot (onbekende)
populaties.
Doel: kijken of mensen hetzelfde doen als dat ze zeggen.
Het draait in sociale wetenschap om gedrag. Waarom doen mensen wat ze doen? Hoe kun je dat
begrijpen?
Antropologen maken gebruik van twee soorten identiteit:
- Frontage: publieke identiteit die mensen graag laten zien, positiever dan dat het geval is.
- Backstage: privé-identiteit, die mensen liever voor zichzelf houden.
, Observeren is opzettelijk, doelgericht en systematisch waarnemen.
Gestructureerd observatieschema: antropologische manier van werken, van tevoren wordt
vastgesteld welke levensterreinen er worden geobserveerd.
Thick description en het wezen van de Ander
Think description: een term van Clifford Geertz waarmee hij bedoelt: het geven van een uitgebreid
beeld van de omstandigheden, situaties, mechanismen en andere relevante onderwerpen binnen het
onderzoek d.m.v. veelomvattende en gedetailleerde beschrijvingen. Waaronder mensen leven.
Thick description houdt in dat observaties in het veldwerk in wisselwerking met de omgeving worden
beschreven in een dagboek. Het is een manier om een bepaalde externe validiteit te bereiken. Alleen
beschrijvingen die van belang zijn voor bepaalde conclusies of perspectieven moeten worden
vastgelegd.
Een belangrijke taak van een antropoloog is om tot het wezen van de mens en zijn omringende
samenleving door te dringen en zijn gevoeligheden boven tafel te krijgen. Om tot het wezen van de
ander door te dringen en de Ander van binnenuit te begrijpen, moet de antropoloog zo veel mogelijk
leren de wereld vanuit de positie van de Ander te bekijken en te doen alsof hij de Ander is.
Cruciaal is empathie; ander woord voor inlevingsvermogen, de kunde of vaardigheid om je in te leven
in de gevoelens van anderen. Cruciale kwaliteit van een antropoloog.
Veldwerk en outreachend werken
Outreachend werken: een sociaal werker moet zich empathisch kunnen inleven in de leefwereld van
de wijkbewoners, hierin speelt het opbouwen van vertrouwen een grote rol.
Grondlegger is Thomas Chalmers. Hij was ervan overtuigd dat onderlinge buurtsolidariteit en
opvoedondersteuning door sociaal werkers veel effectiever zouden zijn dan de ‘aalmoezen’ die de
overheid gaf.
Vanuit deze visie ontwikkelde hij een van de eerste basisconcepten van het sociaal werk: help to help
themselves, gedragen door friendly visitors.
Deze friendly visitors zijn vaak sociaalwerkstudenten.
Heet nu; eropaf, staat voor een visie op de hulp en dienstverlening die een breuk vormt met het
recente verleden.
Bij de eropaf methode horen de begrippen outreachend werken, achter de voordeur en bemoeizorg.
Enerzijds dienen zij de autonomie van de burger te respecteren en op gepaste afstand te blijven,
anderzijds worden zij geacht hun zorgplicht op te pakken bij burgers die de aansluiting bij de
maatschappij dreigen te verliezen.
Evolutionisme: Charles Darwin
Darwins theorie vertelde dat in het dierenrijk uiteindelijk alleen de sterkste soorten overleven, en dat
de zwakkere soorten uitsterven. Men dacht dat dit ook voor mensen gold en dat het blanke ras van
nature het sterkst was.
- de westerse cultuur en het christendom werden verspreid in de kolonies
- bij het verspreiden van het christendom speelden de katholieke missionarissen en de protestantse
zendelingen een belangrijke rol:
Zij merkten al snel dat ze de bevolking in de koloniën vooral cultuur bij konden brengen via het
onderwijs!
