Geschiedenis
Dinsdag 18 mei 2021 09:00-12:00 (1e tijdvak)
Domein A - De tijdvakken
Tijdvak 5 - Tijd van ontdekkers en hervormers - Vroegmoderne tijd (1500-1600)
Renaissancetijd - 16e eeuw
Renaissance en humanisme
Na de val van het West- Romeinse Rijk viel het leger (veiligheid) en de handel weg
(voedsel), men trok naar het platteland en werd autarkisch (zelfvoorzienend). In de late
middeleeuwen trokken steeds meer mensen weer terug naar de steden, ze kwamen hier
in contact met de overblijfselen van de oude Grieken en Romeinen. Er ontstond een
hernieuwde belangstelling voor de wetenschap, de kunst en bouwkunst uit de Klassieke
Oudheid. Deze wedergeboorte van de Klassieke Oudheid noemen we de renaissance,
ontstaan in de 15e eeuw in Italië. Het was een periode van Europese culturele, artistieke,
politieke en economische wedergeboorte na de middeleeuwen (de cultuur van de oude
Grieken en Romeinen werd welisware herboren). Al vanaf 1350 komen Noord-Italiaanse
handelaren door kruistochten in contact met de wetenschap van de oude Grieken en
Romeinen. Daaruit verspreidde de renaissance zich verder naar Noordwest Europa rond
1500. Denken draait niet om God of de kerk, de rationele kennis staat centraal.
Uit de renaissance volgde een nieuwe belangstelling voor de mens, het humanisme. In
de Middeleeuwen stond de kerk en de bijbel centraal. Men deed er niet toe. In de 15e
eeuw kwam de denkwijze en wetenschap van de oude Grieken en Romeinen
(observeren en redeneren) weer centraal te staan, de mens doet er toe. Er komt een
nieuw wereld- en mensbeeld (de aarde is rond, onderzoeken hoe het lichaam werkt).
Men ging van Memento Mori (gedenk te sterven) naar Carpe Diem (pluk de dag). Ook
zien we deze hernieuwde denkwijze en wetenschap terug in de kunst (portretten).
De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid
Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een
nieuwe wetenschappelijke belangstelling
Overzeese expansie
Tevens veranderde in de periode van de renaissance het beeld dat men van zichzelf en
de wereld had. Mede door ontdekkingsreizen. De eerste landen die begonnen met de
ontdekkingsreizen waren Portugal en Spanje. Engeland, Frankrijk en Nederland volgde
later. Bekende ontdekkingsreizigers waren Bartolomeu Dias en Christoffel Columbus,
onder Spanje. Dias ontdekte in 1488 een zeeroute om Kaap de Goede Hoop en bereidde
hiermee de eerste zeetocht naar India voor. Tijdens de ontdekkingsreis van Columbus in
1492 om de westelijke route naar Indië te vinden, ontdekken de niet wetende
Spanjaarden Amerika. De ontdekkingsreizen hadden enorme gevolgen voor Europa en
de ontdekte gebieden. Spanje veroverde het Aztekenrijk en Incarijk. West-Europese
landen verwierven de controle over grote delen van de wereld (kolonisatie). Portugal en
Spanje werden politieke grootmachten in Europa.
,Redenen voor overzeese expansie:
1. Handel en rijkdom
Europeanen wilden zelf handel voeren vanuit de overzeese gebieden. De
vraag naar waardevolle en schaarse producten groeide, tevens leverde de
handel in exotische producten veel op. Tot toen verkregen ze deze
luxeproducten van de Arabieren. Deze Islamitische handelaren lieten de
Europeanen niet door het land. Europeanen gingen op zoek naar
alternatieve handelsroutes (over zee).
2. Koloniën veroveren
Europeanen wilden door veroveringen hun rijk vergroten, dit gaf macht en
aanzien.
3. Religie
Christenen probeerde via deze overzeese expansie anderen te bekeren
tot het christendom.
4. Wetenschap en nieuwsgierigheid
Wetenschappers wilde hun kennis vergroten, avonturies wilden andere
gebieden ontdekken. Er was zucht en nieuwsgierigheid naar avontuur. De
nieuwe wetenschappelijke belangstelling leidde tot ontdekkingen op het
gebied van de scheepvaart, hierdoor werd het mogelijk om deze
overzeese reizen te ondernemen. Door ontdekkingsreizen bleek dat de
bestaande wetenschappelijke kennis niet klopte (aarde was plat).
Het begin van de Europese overzeese expansie
Protestantse reformatie
Tijdens de protestantse reformatie was er toenemende kritiek op de Katholieke kerk.
Hervormers wilden de Katholieke kerk zuiveren van allerlei misstanden. Tijdens de
reformatie kwamen er religieuze vernieuwingen, naast de Katholieke kerk kwamen er
meerdere kerken met verschillende geloven. Mensen die kritiek hadden op de
Katholieke kerk werden vervolgd door de inquisitie, een kerkelijke rechtbank die
katholieke opspoorde en vervolgde. Door de boekdrukkunst kon kritiek snel verspreid
worden. Dit was het begin van de protestbeweging. Het protestantisme ontstaat.
Wat was deze kritiek?
De paus streefde naar wereldlijke macht, immers was de paus de geestelijke
leider en moest zich dan ook bezighouden met het geloof.
Geestelijken hadden een erg luxe leven (corruptie en rijkdom).
Priesters waren slecht opgeleid.
,Verschillen Luther en Calvijn:
Luther: Calvijn:
Verering van relikwieën en heiligen is Verering van relikwieën en heiligen, branden
bijgeloof. van kaarsen en orgelspel is bijgeloof.
Alleen door oprecht in God te Predestinatie: God heeft al bepaald of jij naar
geloven kwam men in de hemel (niet de hemel gaat.
door aflaten).
“Wiens gebied, diens gebed”: de vorst Gelovigen mogen zelf hun geloof bepalen. Als
mocht het geloof van zijn een vorst dit niet toestaat, mag de gelovige in
onderdanen bepalen. opstand komen.
Wat waren de gevolgen van deze reformatie?
Veel vorsten gingen over op het protestantisme (meer macht).
In het Duitse rijk ontstonden godsdienstoorlogen (oorzaak was Luthers stelling
“Wiens gebied, diens gebed”). Dit hield in dat de Duitse vorsten mochten zelf het
geloof van zijn onderdanen bepalen. Veel Duitse vorsten sloten zich aan bij de
kant van Luther. In 1555 kwam de Godsdienstvrede van Ausburg, iedere Duitse
vorst mocht bepalen welke religie (Katholiek of protestants) in zijn gebied werd
aangehangen, de burgers moesten dit geloof aanhouden.
De contrareformatie kwam op, uitgevoerd door de Katholieke kerk. Contra
betekent tegen, tegen de reformatie/de kerkhervorming. De Katholieken gaan
het protestantisme op alle mogelijke manieren bestrijden en de misstanden van
de Katholieke kerk verbeteren.
De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot
gevolg had
Nederlandse Opstand
In de 15e eeuw behoorde de Nederlanden tot Bourgondië. Het was een sterk
verstedelijkt gebied. Door de centrale ligging kunnen steden zich ontwikkelen (handel en
nijverheid). De stedelijke burgerij had een sterke positie. Veel steden hadden privileges
(voorrechten) in ruil voor belasting. Hertogen van Bourgondië probeerde de
Nederlanden te centraliseren. Hier was veel verzet tegen, vanuit de rijke Vlaamse steden
(privileges kwijtraken).
, Vanaf 1515 behoorde de Nederlanden tot het
Spaans-Habsburgse rijk van de katholieke keizer
Karel V. De Nederlanden waren verdeeld over 17
gewesten, ieder met hun eigen regels en wetten
(decentraal). Het hoofd van deze gewesten, de
zogenaamde stadhouder, hield toezicht namens
Karel V. De edelen en steden hadden privileges.
Ook komt het protestantisme (calvinisme) opzetten
in de Republiek. Tevens was Karel V vanaf 1519 de
keizer van Duitsland, dit maakte hem de voorzitter
van de Rijksdag (bijeenkomst van Duitse vorsten).
Hij had grote delen van Amerika in bezit. Hierdoor
Karel V had een rijk waar de zon nooit onderging.
Hij gaat het bestuur van de Nederlanden
centraliseren. In 1555 gaat Filips II regeren over de
Nederlanden. Zijn landvoogdes is Margaretha van
Parma, aldus zijn zus.
Er was veel onvrede in de Nederlanden. Dit leidde uiteindelijk tot het uitbreken van de
Nederlandse opstand (80-jarige oorlog, 1586-1648). Wat waren deze redenen?
1. Centralisatie politiek
Filips II, de Spaanse koning, wilde alles centraal besturen (vanuit een
hoofdstad). Echter waren de 17 gewesten van de Nederlanden gewend
zelf te besturen. De edelen en steden waren dan ook niet met de aanpak
van Filips II eens.
2. Geloofsvervolgingen
Door middel van inquisitie werd het protestantisme bestreden.
3. Toenemende kritiek op de katholieke kerk
De kerk was te rijk.
Willem van Oranje (zijn godsdienstige politiek wordt: geloofstolerantie/
godsdienstvrijheid) wordt de leider van de Nederlandse Opstand. Hij dient het
smeekschrift in bij Margaretha van Parma (landvoogdes) om te stoppen met
vervolgingen van protestanten. In afwachting van Filips antwoord liet Margaretha op
verzoek van het volk de vervolgingen stoppen tot zij een reactie had van Filips II. Het liep
nog meer uit de hand in de Nederlanden (hagenpreken/beeldenstorm).
Dit zorgt voor een hoop onvrede. In 1566 komt dit tot een uitbarsting, fanatieke
protestanten vernielen massaal beelden uit katholieke kloosters en kerken, de
beeldenstorm. Filips II reageert furieus op deze beeldenstorm. Hij verschuild Magartha
van Parma.
Filips II stuurde de hertog van Alva (ijzervreter) naar de Nederlanden. Wat waren zijn
doelen?
1. Orde herstellen (professioneel leger)
2. Daders oppakken (instellen Raad van Beroerten/Bloedraad)
