ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
HOOFDSTUK 1: ORIËNTATIE OP ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Ontwikkelingspsychologie: de wetenschappelijke studie naar patronen
van groei, verandering en stabiliteit bij mensen vanaf de conceptie tot aan
de ouderdom, maar met accent op de jaren tot de volwassenheid.
Onderzoek kinderontwikkeling in vier thema’s:
1. fysieke ontwikkeling
2. cognitieve ontwikkeling
3. sociaal-emotionele ontwikkeling
4. persoonlijkheidsontwikkeling
fysieke ontwikkeling: ontwikkeling met betrekking op fysieke opbouw
van het lichaam, zoals hersenen, zenuwstelsel, spieren, zintuigen en
behoefte aan eten, drinken en slaap.
In psychologie: invloed van lichaam op gedrag
Cognitieve ontwikkeling: ontwikkeling met betrekking op intellectuele
vermogens, zoals denken, leren, geheugen en probleemoplossing
In psychologie: invloed groei / verandering in intellectuele
vermogens op gedrag
Sociaal-emotionele ontwikkeling: ontwikkeling met betrekking op
sociale relaties, interacties met anderen en het omgaan met emoties.
Persoonlijkheidsontwikkeling: ontwikkeling van duurzame gedragingen
en karaktereigenschappen die de ene persoon van de andere
onderscheiden.
Ontwikkelingspsychologen specialiseren zich vaak op twee
manieren:
1. thematisch (zie hierboven)
2. specifieke leeftijdsgroep
5 globale leeftijdsgroepen:
1. prenatale periode (conceptie – geboorte)
2. Babytijd (geboorte – 2)
3. Peuter- en kleutertijd (2-6)
4. schooltijd (6-12)
5. adolescentie (12-20)
sociale constructie: idee over de realiteit dat afhangt van maatschappij /
cultuur op een bepaald moment.
Cohort: groep mensen die rond dezelfde tijd op dezelfde plek zijn
geboren.
Normatieve (veel voorkomende) gebeurtenissen: gebeurtenissen die
zich voor de meeste individuen binnen een groep op dezelfde manier
voltrekken (historisch, leeftijdsgebonden, sociaal-cultureel)
, - historisch bepaalde invloeden: omgevings- en biologische
invloeden verbonden aan een specifiek historisch moment. (bijv
cohorteffecten)
- leeftijdsgebonden invloeden: omgevings- en biologische
invloeden verbonden aan specifieke leeftijd, niet plaatsgebonden.
(bijv puberteit)
- sociaal-culturele invloeden: zoals etnische afkomst of sociale
klasse
niet-normatieve gebeurtenissen: unieke gebeurtenissen in leven van
een individu.
Vraagstukken bij ontwikkelingspsychologie
1. aard v veranderingen (continu of discontinu)
2. belang van kritieke en gevoelige perioden
3. levensloopmodel vs focus op specifieke perioden
4. nature-nurturedebat
continue verandering: geleidelijke kwantitatieve ontwikkeling, waarbij
prestaties op een bepaald niveau voortvloeien uit die op de vorige
niveaus. Kwantitatief: vaardigheden / kenmerken veranderen niet van
aard maar wel in omvang.
Discontinue verandering: ontwikkeling die in aparte stappen of stadia
plaatsvindt, en waarbij elk stadium gedrag oplevert dat kwalitatief
anders is dan gedrag in eerdere stadia.
Kritieke periode: een specifieke tijdsspanne in de ontwikkeling waarin
een bepaalde gebeurtenis de grootste (en zelf onomkeerbare) gevolgen
heeft. Vinden plaats wanneer aanwezigheid (of afwezigheid) van bepaalde
soorten omgevingsstimuli noodzakelijk is voor een normale ontwikkeling.
Plasticiteit: de mate waarin een zich ontwikkelend gedragspatroon of
fysieke structuur veranderbaar is. Mensen zijn flexibeler dan voorheen
gedacht en kunnen bepaalde gemiste stimuli uit kritieke periodes later
inhalen. Daarom nu eerder gesproken van gevoelige periode.
Gevoelige periode: een afgebakende tijdspanne (meestal vroeg in het
leven), waarin mensen extra gevoelig zijn voor bepaalde
omgevingsinvloeden en sterk ontvankelijk zijn voor het leren van
specifieke vaardigheden.
Verschil termen kritieke en gevoelige periode:
Bij kritieke: permanente en onomkeerbare gevolgen wanneer
ontwikkelend individu bepaalde invloeden mist.
Bij gevoelige: ontbreken van bepaalde omgevingsinvloeden kan
ontwikkeling verstoren, maar latere ervaringen kunnen deze tekorten
weer opheffen. Onderkent plasticiteit.
Vroeger lag de focus op babytijd en adolescentie (grootste zichtbare
veranderingen), maar nu wordt de hele levensloop van baby tot
,volwassenheid benadrukt, omdat elke periode belangrijk is voor de
ontwikkeling. Ook rekening houden met sociale invloeden.
Nature-nurturedebat: de discussie over de oorsprong van ons gedrag en
onze eigenschappen; in hoeverre komen deze voort uit onze aanleg en in
hoeverre uit onze opvoeding / leefomgeving?
Maturatie: het proces van het zich geleidelijk ontvouwen van
voorbestemde genetische informatie (nature)
In dit debat rekening houden dat ontwikkelingspsychologen er niet van
uitgaan dat gedrag puur het resultaat is van het een of het ander; de
vraag is meer in welke mate nature en nurture hun invloed laten gelden.
Bovendien is interactie tussen genetische- en omgevingsinvloeden
complex.
Biopsychosociale verklaring voor gedrag: verschillende biologische,
psychische en sociale beïnvloeden elkaar wederzijds.
Toekomst ontwikkelingspsychologie
1. vakgebied steeds meer specialiseren en nieuwe
onderzoeksgebieden en perspectieven (bijv invloed smartphone op
ontw kinderen)
explosie info over genen en neurobiologische aspecten v gedrag:
biologische, cognitieve en sociale domeinen raken steeds meer aan elkaar
gelinkt. Belangrijke opkomende onderzoekstak: epigenetica (bestudeert
effecten van omgevingsinvloeden en ervaringen op de uiting van onze
genen).
2. groeiende etnische, taalkundige en culturele diversiteit leidt tot
meer aandacht voor diversiteitsvraagstukken.
Belangrijke vraagstukken vragen ontwikkelingspsychologisch perspectief
bv op gebied v
- geweld
- vooroordelen
- discriminatie
- armoede
- veranderingen gezinsleven
- kinderopvang
- scholing
- radicalisering / terrorisme
, HOOFDSTUK 2: THEORETISCHE PERSPECTIEVEN EN ONDERZOEK
Theorie: verklaring of voorspelling tav een verschijnsel, die een raamwerk
biedt om de relaties tussen een reeks feiten of principes te begrijpen.
5 theoretische perspectieven op de ontwikkeling van het kind:
1. psychodynamisch
2. behavioristisch
3. cognitief
4. systemisch
5. evolutionair
perspectieven bij het kijken naar kinderen
psychodynamisch perspectief
psychodynamisch perspectief: benadering binnen de psychologie die
ervan uitgaat dat gedrag gemotiveerd wordt door innerlijke krachten,
herinneringen en conflicten, waarvan een persoon zich nauwelijks bewust
is en waarover hij weinig controle heeft.
Psychoanalytische theorie: theorie van Freud die ervan uitgaat dat
onbewuste krachten bepalend zijn voor iemands persoonlijkheid en
gedrag.
Onbewuste deel: kinderlijke wensen, verlangens en behoeften, door
verstorende aard afgesloten van bewustzijn.
3 delen persoonlijkheid:
id primitieve, ongeorganiseerde, aangeboren deel vd
persoonlijkheid dat
opereert vanuit genotsprincipe en driften.
ego rationele en redelijke deel vd persoonlijkheid dat opereert
vanuit
realiteitsprincipe. Buffer tussen instinctieve id en wereld om
ons heen
superego deel vd persoonlijkheid dat iemands geweten
vertegenwoordigt en onderscheid maakt tussen goed en
kwaad. (ontw 5 – 6 jaar). Hier bevindt zich ook het ik-ideaal.
genotsprincipe: zoveel mogelijk bevrediging en zo weinig mogelijk
spanning ervaren
realiteitsprincipe: in toom houden van instinctieve energie om veiligheid
te helpen bewaren en helpen integreren in samenleving.
Psychoseksuele ontwikkeling: vijf fasen die kinderen volgens Freud
doorlopen, waarin bevrediging steeds gericht is op een andere biologische
functie en ander deel vh lichaam.
