Hoofdstuk 1: Geest, gedrag en wetenschap
1.1 Wat is psychologie en wat is het niet
Psychologie is een breed veld, met vele specialismen, maar in wezen is psychologie de wetenschap
van gedrag en geestelijke processen (mentale activiteiten).
Het terrein van de psychologie bevat dus zowel interne als externe geestelijke
processen:
- Interne: kunnen we alleen indirect waarnemen (voelen, denken)
- Externe: waarneembare gedragingen (praten, glimlachen)
Er zijn 3 soorten psychologen:
- Experimenteel psycholoog: de kleinste van de 3. Voeren het meeste onderzoek
uit. Meesten zijn werkzaam bij universiteiten.
- Docenten psychologie: geven les op verschillende beroepsopleidingen en universiteiten.
Doen onderzoek en geven les.
- Toegepast psychologen: Gebruiken de kennis die door experimenteel psychologen is
vergaard om problemen van mensen op te lossen (trainingen, testen). Grootste groep.
Psychiatrie is een medisch specialisme, en maakt geen deel uit van de psychologie.
Psychiaters hebben een medische opleiding gevolgd en een opleiding in de behandeling
van geestelijke en gedragsmatige problemen. Psychologie is een veel breder vakgebied
dat psychiatrie.
Pseudopsychologie is de term voor niet onderbouwende psychologische aannamen die als
wetenschappelijke waarheden worden gepresenteerd. (Waarzeggerij/grafologie)
1.2 Wat zijn de zes belangrijkste perspectieven van de psychologie
1. Biologische perspectief (Decrates)
Zowel onze persoonlijkheid, onze voorkeuren, onze gedragspatronen en onze vaardigheden
komen voort uit onze lichamelijke eigenschappen.
Psychologen zoeken hierbij de oorzaken van ons gedrag in het zenuwstelsel, het
hormoonstelsel en de genen. Descartes idee was de basis voor het biologische perspectief.
Hij zei: scheiding van geest en lichaam.
Twee variaties op het Biologische perspectief:
- Neurowetenschap: de wetenschap die zich bezighoudt met alle aspecten van het
zenuwstelsel.
- Evolutionaire psychologie: een groot deel van het menselijk gedrag komt voort uit
overgeërfde neigingen.
De genetische opmaak, die aan onze meest fundamentele gedragingen ten grondslag ligt, is
gevormd door de omstandigheden waarin onze genetische voorouders duizenden jaren
geleden verkeerden. Bijvoorbeeld rechtop lopen toen de oerwouden
verdwenen en baby’s hebben een afkeer voor alles wat bitter is; associatie met gif.
Volgens de evolutionaire psychologie hebben invloeden in de omgeving de stamboom van de
mens ‘gesnoeid’, hiermee wordt bedoeld dat alleen de mens met de gunstigste lichamelijk en
psychische kenmerken overleefde.
, Dit lijkt op natuurlijke selectie: de lichamelijke kenmerken van een soort evolueerde in de
richting van de kenmerken die de best aangepaste organismen een voordeel gaven in de
strijd om het bestaan.
2. Cognitief perspectief (gestaltpsychologen)
Wetenschappelijke psychologie:
Introspectie (Wundt) is een techniek, waarbij getrainde vrijwilligers hun sensorische en
emotionele reacties op verschillende prikkels beschrijven. Het nadenken over je eigen
gevoelens en gedrag.
Onze verstandelijke activiteit bestaat uit verschillende combinaties van deze elementen:
gewaarwording, waarnemingen, geheugen, aandacht, emotie, denken, leren en taal.
Structuralisme is het onderzoek naar de elementen van het bewustzijn.
Doel: de meest elementen ‘structureren’ of onderdelen van de geest aan het licht
brengen.
Wilhelm Wundt: er moest volgens hem een bepaalde structuur in ieder menselijk
brein zitten waaruit logisch zou blijken hoe een persoon zou denken en waarnemen in
verschillende situaties.
Functionalisme (William James) richt zich op de functie van het bewustzijn en niet
alleen op de structuur ervan.
William James vond de benadering van Wundt te beperkt, de psychologie zou zich moeten
richten op de functie van het bewustzijn en niet alleen op de structuur.
Net als Darwin vond James dat organismen zich aanpassen aan hun omgeving. De
Functionalisten kwamen met de eerste toegepaste psychologie: ze wilden weten op welke
wijze de psychologie kon worden toegepast om het menselijk leven te verbeteren, dit door
‘aangeleerde gewoonten.’
Het moderne cognitieve perspectief:
Door ontwikkeling van de computer ligt de nadruk op de cognitie, de geestelijke activiteit
zoals de gewaarwording, de perceptie, het leren, het denken en het geheugen. Er moet
informatie worden verwerkt.
Gebruik maken van objectievere observatiemethoden, door ontwikkelingen op gebied van
brain imaging-technieken.
3. Behavioristisch perspectief (Watson/Skinner): de nadruk op waarneembaar gedrag
Kijkt vooral naar de manier waarop ons handelen wordt gevormd door de consequenties
ervan.
Je kunt enkel zekerheid verwerven over datgene dat je kunt waarnemen en de mens is bij de
geboorte een tabula rasa (een onbeschreven blad). Psychologen bestuderen de geest
helemaal los van het deel van de psychologie. Ze willen zich met waarneembare
gebeurtenissen bezighouden: stimuli vanuit de omgeving met de reacties van het organisme
daarop.
Behaviorisme is de wetenschap van het gedrag en van de omstandigheden in de
omgeving die dit gedrag beïnvloeden. Dankzij behavioristen begrijpen we nu dat krachten
vanuit de omgeving van invloed zijn op het menselijk vermogen om te leren.
,4. Perspectieven van de gehele persoon (Freud/ Maslow): psychodynamisch, humanistisch,
karaktertrekken en temperament
Sigmund Freud ontwikkelde een methode (Psychoanalyse) voor het behandelen van
geestelijke stoornissen die op een ander radicaal idee was gebaseerd: de persoonlijkheid en
psychische stoornissen ontstaan voornamelijk uit processen in de onbewuste geest, en niet in
het bewustzijn. Dit kon de gehele persoon verklaren.
Doel: elk aspect van de geest in één enkele, grootse theorie te verklaren.
Onbewuste processen kunnen de persoonlijkheid domineren en psychische stoornissen
veroorzaken.
Perspectieven vanuit de gehele persoon:
1. Psychodynamische psychologie houdt in dat de geest, vooral de onbewuste geest, een
reservoir is van energie voor de persoonlijkheid. Deze energie is datgene wat ons
motiveert.
2. Humanistische psychologie legt de nadruk op de positieve kant van onze natuur in plaats
van op psychische stoornissen: onze mogelijkheden, therapeuten en potentie. Mensen
zijn als organismen met een vrije wil. Op grond van die vrije wil kunnen ze keuzes maken
en zo hun leven beïnvloeden. De opvatting die je hebt van jezelf en van je fysieke en
emotionele behoeften hebben een grote invloed op je gedachten, emoties en
handelingen, die op hun beurt allemaal invloed hebben op de ontwikkeling van je
mogelijkheid.
3. Psychologie van karaktertrekken en temparament: verschillen tussen mensen ontstaan uit
verschillen in karaktertrekken en temperament. De karaktertrekken introversie en
extraversie horen hierbij. Andere karaktertrekken zijn openstaan voor nieuwe ervaringen,
vriendelijkheid, of nauwgezetheid. Daarnaast verschillen we ook volgens deze
psychologie, op het gebied van temperament. Van al deze karaktereigenschappen wordt
verondersteld dat ze voor een deel biologisch zijn en tamelijk consistent in de tijd en in
verschillende situaties.
5. Ontwikkelingsperspectief (Piaget): veranderingen die ontstaan door nature (erfelijkheid) en
nurture (omgeving)
Verandering is het gevolg van een interactie tussen de erfelijke eigenschappen die in onze
genen zijn vastgelegd en de invloed van onze omgeving.
De vraag is: levert nature of nurture de grootste bijdrage? Biologische psychologen leggen de
nadruk op nature en behavioristen op nurture.
Doel: Mensen veranderen op voorspelbare wijze naarmate de invloeden van erfelijkheid en
omgeving zich in de loop van de tijd ontplooien. Met andere woorden: mensen denken en
handelen verschillend op verschillende tijdsstippen van hun leven. Lichamelijk is dit te zien
aan de pubertijd, groei en menopauze.
Psychologisch is dit te zien aan verwerven van taal, logisch denken en aannemen van
verschillende rollen op verschillende tijdstippen in het leven.
, 6. Het socioculturele perspectief (Milgram): het individu in context
Sociale en culturele invloeden kunnen de invloed overstemmen van alle andere factoren die
gedrag beïnvloeden.
Mensen hebben een sterke sociale invloed op elkaar. Bij het Socio-culturele perspectief staat
deze invloed centraal. Vanuit deze invalshoek verdiepen sociaal-culturele psychologen zich in
onderwerpen als aardig vinden, liefhebben, vooroordelen, agressie, gehoorzaamheid en
conformisme. Verder zijn ze ook geïnteresseerd in hoe deze sociale processen per cultuur
verschillen.
Cross cultureel psychologen zoeken naar verbanden en/of verschillen tussen bepaalde
culturen in de wereld.
Doel: de ‘wetten’ van de psychologie opnieuw beoordelen aan de hand van andere culturele
en etnische normen. Ze ontkennen termen als: erfelijkheid/leren/onbewuste processen. Ze
zijn voorstander van: De kracht van de situatie. Volgens dit standpunt kunnen de sociale en
culturele situatie waarin de persoon is ingebed, soms sterker zijn dan alle andere factoren die
het gedrag beïnvloeden.
De zes perspectieven samen helpen ons om een holistisch beeld (geheel beeld) van menselijk gedrag
te ontwikkelen.
1.3 Hoe vergaren psychologen nieuwe kennis?
De wetenschappelijke methode is een procedure om ideeën te onderwerpen aan een onderzoek,
waarna ze ofwel bewezen, dan wel verworpen worden. Psychologen gebruiken de wetenschappelijke
methode om hun ideeën empirisch (op basis van ervaring) te toetsen.
Empirisch onderzoek is het verzamelen van objectieve informatie uit de eerste hand door metingen
die zijn gebaseerd op sensorische ervaringen en observatie. (Essentie van de wetenschappelijke
methode). De wetenschappelijke theorie is een toetsbare verklaring voor een verzameling feiten of
waarnemingen.
De vier stappen van de wetenschappelijke methode:
1. Hypothese opstellen
2. Objectieve data verzamelen
3. Resultaten analyseren
4. Resultaten publiceren, bekritiseren en repliceren (opnieuw uitvoeren)
Vijf soorten psychologisch onderzoek:
1. Experiment: een specifieke serie procedures om onder streng gecontroleerde
omstandigheden informatie te verzamelen. Het experiment staat bekend als de enige
onderzoeksmethode waarmee een betrouwbare oorzaak-en-gevolgrelatie (causaliteit) kan
worden vastgesteld.
2. Correlatieonderzoek: je gaat opzoek naar een experiment dat al toevallig, onopzettelijk, heeft
plaatsgevonden in de wereld buiten het laboratorium. Vervolgens probeer je de groepen zo
gelijk mogelijk te maken: leeftijd/geslacht.
De mate van correlatie wordt uitgedrukt in een getal: correlatiecoëfficiënt. Deze ligt tussen
de -1,0 / +1,0. Geen enkele correlatie is 0.
Positief correleren: als de twee variabelen een samenhang vertonen waarbij ze in dezelfde
richting variëren. Als de scores van de ene variabele dus toenemen dan van de ander ook.
