Samenvatting
‘’Ontwikkelingspsyschopathalogie’’
bij kinderen en jeugdigen
Hoofdstuk 1
Introductie
Ontwikkelingspsychopathologie = de wetenschappelijke discipline die onderzoekt hoe
psychische stoornissen ontstaan en zich ontwikkelen. Inzichten uit verschillende
wetenschappelijke disciplines en theorieën worden gecombineerd en geïntegreerd
(integratieve benadering).
Psychiatrie = een medische discipline die zich bezighoudt met onderzoek, diagnose en
behandeling van psychische stoornissen.
Verschillende factoren spelen een rol bij het ontstaan en het beloop van psychische stoornissen.
Daarom gebruikt de ontwikkelingspsychopathologie de inzichten van verschillende disciplines:
- De ontwikkelingspsychologie (de normale ontwikkeling).
- De klinische psychologie (de afwijkende ontwikkeling).
- De pedagogie (de opvoeding). - De kinderpsychiatrie (psychiatrische ziekten).
- De biologie (erfelijkheid en lichamelijk rijping).
- De sociologie (maatschappelijke processen).
- De antropologie (culturele normen en waarden).
- De epidemiologie (het voorkomen van ziekten en stoornissen onder de bevolking).
Overige begrippen:
- DSM-5:
- Beschermende en risicofactoren
, Hoofdstuk 2
Classificatie, diagnostiek en epidemiologie
In de ontwikkelingspsychopathologie worden classificatiesystemen gebruikt om gedragingen van
kinderen te beschrijven, van elkaar te onderscheiden en in te delen in verschillende categorieën.
Epidemiologisch onderzoek probeert antwoord te geven op de vraag hoeveel kinderen een
stoornis hebben. Epidemiologische onderzoekers proberen ook een samenhang te vinden tussen
het voorkomen van een stoornis en specifieke factoren, door iemand naar bepaalde ervaringen
en/of gedrag te vragen.
Classificatie
Een persoon (of een voorwerp of situatie) herkennen, er een naam aan geven en indelen in
een categorie.
Ontwikkelingspsychopathologie heeft als doel afwijkend of ‘vreemd’ gedrag goed in kaart te brengen:
psychische stoornissen worden herkend, van elkaar onderscheiden en ingedeeld.
Een classificatiesysteem kan dan helpen om niet alleen onderscheid te maken tussen verschijnselen,
maar ook overeenkomsten te signaleren en om oude en nieuwe verschijnselen in te delen.
DSM
is de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Het is een handboek met een
classificatiesysteem voor psychische stoornissen, die kan helpen bij het stellen van
diagnoses. Het boek is dus zelf geen diagnostisch handboek.
Geschiedenis van de DSM
De Duitse psychiater Emil Kraepelin (1856-1926) wordt gezien als de grondlegger. Hij maakte een
indeling van psychische stoornissen die vooral lichamelijk waren georiënteerd, en die was gebaseerd
op psychiatrische patiënten met ernstige stoornissen. Als reactie daarop baseerde de DSM-1, zich
vooral op psychoanalytische theorieën.
Pas in 1980, met de DSM-III, besloten de samenstellers uit te gaan van waarneembare kenmerken
van gedrag. Vanaf dat moment gingen hulpverleners wereldwijd dezelfde criteria gebruiken om
stoornissen te categoriseren. Dit vergrootte de onderlinge betrouwbaarheid van hun diagnoses. Als
laatste kwam de DSM-5. Deze is gebaseerd op afspraken die specialisten maken voor elke groep
stoornissen. Door nu criteria vast te stellen, ontstond er een gemeenschappelijke taal.
Uitgangspunten van de DSM
Om te kunnen bepalen of iemand een bepaalde psychische stoornis heeft, is het nodig om af te
spreken welke symptomen die stoornis kenmerken. Symptomen beschrijven de stoornis: ze verklaren
die niet. Daarnaast beschrijft de DSM welk aantal symptomen in welke mate en gedurende welke
,termijn aanwezig moeten zijn wil er sprake kunnen zijn van een stoornis. Daarnaast is er een
mogelijkheid om de specificeren of een stoornis licht, matig of ernstig is. Hoe meer en hoe ernstiger
de symptomen, hoe ernstiger de stoornis.
Groepen stoornissen in de DSM-5
In de DSM-5 is er geen aparte categorie meer voor stoornissen die vooral bij kinderen en
adolescenten voorkomen (in de vorige versies was dat wel zo). Dit sluit aan bij het uitgangspunt van
de ontwikkelingspsychopathalogie dat stoornissen vaak levenslang zijn, en niet opeens verdwijnen
als een kind zijn 18e verjaardag viert.
Comorbiditeit: meer stoornissen tegelijk
Verklaringen:
Mensen hebben vaak meer dan één stoornis tegelijk. Dit noemen we comorbiditeit. Juist
omdat kinderen nog in de ontwikkeling zijn, kunnen zij vaker dan volwassenen gelijktijdig
verschillende kenmerken van stoornissen hebben.
In een onderzoek naar leefstijl bij Nederlandse jongeren bleek dat ongezonde gewoonten
van jongeren (roken, blowen en alcoholmisbruik), vaak samengingen met externaliserende of
internaliserende stoornissen.
Een andere verklaring is dat wetenschappers steeds verfijndere classificatiesystemen maken:
ze delen gedrag steeds verder op in specifieke onderdelen waaraan ze een begrip koppelen.
Kanttekeningen bij opzet van het DSM-systeem
Vanuit de ontwikkelingspsychopathalogie is er één groot kritiekpunt op de DSM-5:
Houdt onvoldoende rekening met de ontwikkelingscontext waarin een stoornis is ontstaan.
De kenmerken van een psychische stoornis kunnen veranderen als een kind ouder wordt, en
ze kunnen ook anders zijn voor jongens en meisjes.
Daarnaast houdt het te weinig rekening met de culturele context. Culturele normen en opvattingen
hebben invloed op de definitie en het voorkomen van psychische stoornissen (bv. Homoseksualiteit).
Een dimensionale benadering van classificatie
De DSM-5 bevat zowel categoriale als dimensionale indelingen:
Categoriale indeling = men gaat uit van wel of niet: symptomen zijn wel of niet voldoende
aanwezig.
Dimensionale indeling = het gaat om de mate van ernst: die is afhankelijk van de ernst van de
symptomen en de hoeveelheid symptomen. Via vragenlijsten kan de score van hun psychisch
functioneren van kinderen berekend worden. De meest gebruikte dimensionale vragenlijst is
de CBL (Child Behavior Checklist).
, Categoriaal en dimensionaal classificeren vergeleken
In Nederland is bij psychiaters de DSM populairder, en bij psychologen de CBCL.
Voordelen CBCL t.o.v. de DSM:
CBCL sluit beter aan bij ontwikkelingspathologische ideeën, omdat de dimensionale aanpak
de door de tijd heen veranderende psychische problematiek van kinderen beter in kaart kan
brengen.
Hulpverleners gebruiken de vragenlijst om te vergelijken in welke mate bepaald gedrag van
een kind afwijkt van dat van zijn leeftijd- en seksegenoten. Dit voorkomt dat een kind
meteen een bepaalde diagnose toegeschreven krijgt.
Bij CBCL is het zo dat niet alleen de hulpverlener, maar ook het kind zelf (als het oud genoeg
is), de ouders en eventuele andere betrokkenen, zoals leerkrachten, hun opvatting geven.
Nadelen CBCL t.o.v. de DSM:
De mondiale verspreiding – waarvan de normering voor verschillende culturen is aangepast –
is veel lager.
Vooral psychische veelvoorkomende problemen kunnen worden opgespoord (m.b.v. de
vragenlijst). Dat geldt niet voor zeldzame stoornissen, al is het maar met één symptoom.
Diagnostiek
Bij diagnostiek gaat het om 3 ‘waarom vragen’:
1. Waarom heeft dit kind deze klachten op dit moment gekregen?
2. Waarom blijven juist deze problemen en klachten bestaan?
3. Wat zegt het over dit kind en zijn gezin dat deze problemen zijn ontstaan en blijven bestaan?
De diagnose is een aanzet om te kunnen verklaren en begrijpen wat hulpverleners zien bij een kind.
Daarbij maken zij gebruik van (wetenschappelijke) inzichten: het biopsychosociale model, het model
van risicofactoren en beschermende factoren en inzichten uit de psychologie, pedagogie, psychiatrie
en andere wetenschappen die voor een specifiek probleem relevant zijn.
Classificatie kan een eerste aanzet geven voor
behandeling, door bijvoorbeeld algemene
kennis te gebruiken over wat werkt bij ADHD.
De hulpverlener vraagt uit wat er precies aan de
hand is, probeert de problemen die zo naar
boven komen te classificeren, en stelt
vervolgens de drie genoemde waarom vragen.
Het vaststellen van invloeden van het gezin en de ouders op de problemen van een kind is heel
belangrijk, zeker bij kinderen. Hun ontwikkeling wordt in hoge mate beïnvloed door het functioneren
van het gezin. Andersom heeft een kind met psychische problemen invloed op het gezin. Aandacht
besteden aan gezins- en ouderschapsonderzoek past in het systeemtheoretisch denken.
