1. Planten ............................................................................................................................................ 5
1.1. Indeling van het plantenrijk .................................................................................................. 5
1.1.1. De groene wereld van de planten .................................................................................... 5
1.1.2. Wieren (algen) ................................................................................................................. 5
1.1.3. Mossen ............................................................................................................................ 7
1.1.4. Paardenstaarten .............................................................................................................. 7
1.1.5. Varens ............................................................................................................................. 8
1.1.6. Zaadplanten ..................................................................................................................... 8
1.2. De bouw van zaadplanten ................................................................................................... 10
1.2.1. Wat heeft een plant nodig om te groeien? .................................................................... 10
1.2.2. De bouw en functie van bladeren .................................................................................. 10
1.2.3. De bouw en functie van wortels ..................................................................................... 13
1.2.4. De bouw en functie van stengels ................................................................................... 13
1.2.5. Bomen ........................................................................................................................... 14
1.2.6. Bescherming .................................................................................................................. 15
1.3. De voortplanting van bloemplanten .................................................................................. 16
1.3.1. Geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting ........................................................... 16
1.3.2. Bollen, knollen en uitlopers ............................................................................................ 16
1.3.3. De bouw en functie van bloemen .................................................................................. 17
1.3.4. Bestuiving ...................................................................................................................... 18
1.3.5. Bevruchting .................................................................................................................... 20
1.3.6. Zaadverspreiding ........................................................................................................... 20
1.4. Seizoensverschijnselen ...................................................................................................... 21
1.4.1. Verandering van de leefomgeving ................................................................................. 21
1.4.2. Lente .............................................................................................................................. 22
1.4.3. Zomer ............................................................................................................................ 22
1.4.4. Herfst ............................................................................................................................. 22
1.4.5. Winter ............................................................................................................................ 23
1.5. Schimmels en paddenstoelen ............................................................................................ 23
1.5.1. Het schimmelrijk ............................................................................................................ 23
1.5.2. De voedingswijze van schimmels .................................................................................. 24
1.5.3. De levenscyclus van een paddenstoel .......................................................................... 25
2. Dieren ........................................................................................................................................ 27
2.1. Indeling van het dierenrijk .................................................................................................. 27
2.1.1. Kenmerken .................................................................................................................... 27
2.1.2. Ongewelvede dieren ...................................................................................................... 28
2.1.3. Gewelvelde dieren ......................................................................................................... 29
2.2. Aanpassingen aan de primaire levensbehoeften ............................................................. 31
2.2.1. Primaire levensbehoeften .............................................................................................. 31
2.2.2. Aanpassingen om voedsel te verkrijgen ........................................................................ 31
2.2.3. Aanpassingen om gevaar te vermijden ......................................................................... 32
2.2.4. Aanpassingen om een partner te vinden ....................................................................... 33
2.2.5. Natuurlijke selectie ......................................................................................................... 33
2.2.6. Sociaal gedrag ............................................................................................................... 33
, 2.3. Aanpassingen aan de winter .............................................................................................. 34
2.3.1. Veranderende habitats .................................................................................................. 34
2.3.2. Migratie .......................................................................................................................... 34
2.4. Aanpassingen aan de omgeving........................................................................................ 35
2.4.1. Het leven in het water .................................................................................................... 35
2.4.2. Het leven op het land ..................................................................................................... 36
2.4.3. Het leven in de lucht ...................................................................................................... 37
2.4.4. Warm- en koudbloedig................................................................................................... 37
2.5. Voortplanting ....................................................................................................................... 37
2.5.1. Geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting ........................................................... 37
2.5.2. Eierleggend of levendbarend ......................................................................................... 38
2.5.3. Gedaanteverwisseling bij insecten ................................................................................ 38
2.5.4. Gedaanteverwisseling bij amfibieën .............................................................................. 39
3. Eigen lichaam en gezond gedrag............................................................................................... 40
3.1. Waarnemen .......................................................................................................................... 40
3.1.1. Zintuigen om te overleven ............................................................................................. 40
3.1.2. De samenwerking tussen zintuigen, hersenen en spieren ............................................ 40
3.1.3. De belangrijkste zintuigen ............................................................................................. 41
3.2. Stevigheid en beweging ...................................................................................................... 45
3.2.1. De draagbalken van je lichaam ..................................................................................... 45
3.2.2. Bescherming van vitale organen ................................................................................... 46
3.2.3. Beweging van je armen en benen ................................................................................. 46
3.2.4. Vergelijking met het skelet van andere zoogdieren ....................................................... 48
3.3. Spijsvertering en voeding ................................................................................................... 48
3.3.1. Spijsvertering ................................................................................................................. 48
3.3.2. Voedingsstoffen ............................................................................................................. 50
3.3.3. Voeding en gezondheid ................................................................................................. 52
3.3.4. Schijf van vijf .................................................................................................................. 54
3.4. Ademhaling en bloedsomloop ........................................................................................... 55
3.4.1. Het ademhalingsstelsel ................................................................................................. 55
3.4.2. Het bloedvatenstelsel .................................................................................................... 56
3.4.3. Vereende krachten ........................................................................................................ 56
3.4.4. Inspanning en rust ......................................................................................................... 57
3.5. Afweer en gezondheid ........................................................................................................ 57
3.5.1. Afweersysteem .............................................................................................................. 57
3.5.2. Ziekte ............................................................................................................................. 59
3.5.3. Vaccinatie ...................................................................................................................... 60
3.5.4. Allergie ........................................................................................................................... 60
3.6. Voortplanting en seksualiteit ............................................................................................. 61
3.6.1. De Enige Echte Nederlandse Voortplantings- en Seksquiz .......................................... 61
3.6.2. Seksuele ontwikkeling ................................................................................................... 63
3.6.3. Erfelijkheid ..................................................................................................................... 64
4. Ecologie en milieu ....................................................................................................................... 66
4.1. Samenhang in ecosystemen .............................................................................................. 66
4.1.1. Wat is een ecosysteem? ............................................................................................... 66
4.1.2. Voedselrelaties in een ecosysteem ............................................................................... 66
4.1.3. De energiestroom in een ecosysteem ........................................................................... 67
4.1.4. De voedselkringloop ...................................................................................................... 68
4.2. Ecosystemen in verandering.............................................................................................. 69
4.2.1. De dynamiek van ecosystemen ..................................................................................... 69
4.2.2. Veranderingen in een populatie ..................................................................................... 69
2
, 4.2.3. Successie ...................................................................................................................... 70
4.3. Menselijke invloeden op ecosystemen ............................................................................. 70
4.3.1. De wisselwerking tussen mensen en hun omgeving ..................................................... 70
4.3.2. Milieuproblemen ............................................................................................................ 71
4.3.3. Klimaatverandering ........................................................................................................ 73
4.3.4. Duurzame ontwikkeling ................................................................................................. 74
5. Natuurkundige verschijnselen ................................................................................................... 75
5.1. Vaste stoffen, vloeistoffen en gassen ............................................................................... 75
5.1.1. Verschijningsvormen ..................................................................................................... 75
5.1.2. De invloed van warmte op de verschjningsvorm van een stof ...................................... 75
5.1.3. Eigenschappen van water ............................................................................................. 76
5.1.4. Eigenschappen van lucht .............................................................................................. 78
5.2. Magnetisme .......................................................................................................................... 79
5.2.1. Wat is magnetisme? ...................................................................................................... 79
5.2.2. De werking van een magneet ........................................................................................ 80
5.2.3. Magneetvelden .............................................................................................................. 80
5.2.4. Magnetisme en elektriciteit ............................................................................................ 80
5.3. Elektriciteit ........................................................................................................................... 81
5.3.1. Statische elektriciteit ...................................................................................................... 81
5.3.2. Elektrische stroom ......................................................................................................... 82
5.3.3. Stroomkringen ............................................................................................................... 82
5.3.4. Geleiding, isolatie en weerstand .................................................................................... 83
5.3.5. Serie- en parallelschakelingen ...................................................................................... 83
5.3.6. Elektriciteit in huis .......................................................................................................... 84
5.4. Geluid .................................................................................................................................... 85
5.4.1. Wat is geluid? ................................................................................................................ 85
5.4.2. Verplaatsing van geluid ................................................................................................. 85
5.4.3. Geluiden verschillen ...................................................................................................... 86
5.4.4. Weerkaatsing van geluid ............................................................................................... 87
5.5. Licht en kleur ....................................................................................................................... 88
5.5.1. Lichtbronnen .................................................................................................................. 88
5.5.2. Wat is licht? ................................................................................................................... 88
5.5.3. Weerkaatsing en absorptie van licht.............................................................................. 89
5.5.4. Breking van licht ............................................................................................................ 89
5.5.5. De kleuren van de regenboog ....................................................................................... 91
5.5.6. Kleuren zien ................................................................................................................... 91
5.6. Kracht ................................................................................................................................... 91
5.6.1. Wat is kracht? ................................................................................................................ 91
5.6.2. Soorten krachten ........................................................................................................... 92
5.6.3. Krachten tekenen ........................................................................................................... 94
5.6.4. Kracht en beweging ....................................................................................................... 95
6. Technische inzichten .................................................................................................................. 98
6.1. Wat is techniek? .................................................................................................................. 98
6.2. Constructies ......................................................................................................................... 99
6.2.1. Een stevig huis .............................................................................................................. 99
6.2.2. MAterialen ...................................................................................................................... 99
6.2.3. Verbindingen ................................................................................................................ 100
6.2.4. Vormen ........................................................................................................................ 100
6.3. Energieomzetting............................................................................................................... 102
6.3.1. Wat is energie? ............................................................................................................ 102
6.3.2. Energiebronnen ........................................................................................................... 102
3
, 6.3.3. Energieomzetting ......................................................................................................... 104
6.4. Bewegings- en overbrengingsprincipes ......................................................................... 106
6.4.1. Overbrengingen ........................................................................................................... 106
6.4.2. Van een rechtlijnige naar een rechtlijnige beweging ................................................... 107
6.4.3. Van een ronddraaiende naar een ronddraaiende beweging ....................................... 109
6.4.4. Van een ronddraaiende naar een rechtlijnige beweging ............................................. 109
6.4.5. Van een rechtlijnige naar een ronddraaiende beweging ............................................. 110
6.5. Informatie- en communicatietechnologie ....................................................................... 110
6.5.1. Telecommunicatie ........................................................................................................ 110
6.5.2. De computer ................................................................................................................ 112
6.5.3. Apparaten met een ingebouwde computer ................................................................. 113
7. Weersverschijnselen en hemellichamen ................................................................................ 114
7.1. Weersverschijnselen ......................................................................................................... 114
7.1.1. Zo veranderlijk als het weer ......................................................................................... 114
7.1.2. Temperatuur ................................................................................................................ 114
7.1.3. Luchtdruk ..................................................................................................................... 115
7.1.4. Wind ............................................................................................................................. 115
7.1.5. Bewolking .................................................................................................................... 116
7.1.6. Neerslag ...................................................................................................................... 117
7.1.7. Weersvoorspelling ....................................................................................................... 118
7.2. Hemellichamen en natuurverschijnselen ........................................................................ 119
7.2.1. De basis voor onze tijdrekeing en kalender ................................................................ 119
7.2.2. Seizoenen .................................................................................................................... 120
7.2.3. Eb en vloed .................................................................................................................. 121
7.2.4. Zons- en maansverduistering ...................................................................................... 121
7.2.5. De Acht planeten ......................................................................................................... 122
7.2.6. Kijken naar de sterren en planeten .............................................................................. 124
7.2.7. Sterrenbeelden ............................................................................................................ 125
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper melissadezoete. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.