Ziekte en gezondheid: alle
aantekeningen Kennismodule
Inhoud
Sociaal-medische wetenschappen
1.1 Introductie ziekte en gezondheid.....................................................................................................4
Kennismodule.....................................................................................................................................4
Ziekte en gezondheid.............................................................................................................................4
2.1 en 2.2 College (K) Ervaren van en omgaan met ziekte (ma 15 nov)..................................................5
Stress-copingmodel (Lazarus & Folkman, 1984).................................................................................5
3.1 College (K) Ziektegedrag en zorggebruik (ma 22 nov)......................................................................8
Definitie en vormen van ziektegedrag....................................................................................................8
Het Common-Sense model of self-regulation.........................................................................................9
Het Behavioural model of Health service use.......................................................................................10
Functie 1: verklaren van verschillen in zorggebruik..........................................................................10
Functie 2: evaluatie van toegankelijkheid van zorg..........................................................................10
4.1 College (K) Sociologische theorieën van ziekte en zorg..................................................................11
Functionalisme (Parsons)......................................................................................................................12
Symbolisch interactionisme (SI)............................................................................................................13
Ziekte als een sociale constructie:....................................................................................................13
Marxistisch perspectief........................................................................................................................14
Sociaal constructivisme........................................................................................................................14
5.1 College epidemiologie en (de cijfers achter) gezondheidsmaten...................................................15
Incidentie en prevalentie......................................................................................................................15
Belangrijke sterftematen in de epidemiologie......................................................................................16
5.2 College subjectieve maten van gezondheid....................................................................................17
Het belang van subjectieve maten van gezondheid.............................................................................17
Subjectieve maten van gezondheid......................................................................................................17
Samengestelde gezondheidsmaten......................................................................................................18
5.3 College Gezondheidsverschillen.....................................................................................................19
Gezondheidsmaten..............................................................................................................................19
Determinanten van gezondheid en gezondheidsverschillen................................................................19
Gezondheidsverschillen, met focus op sociaal-economische status en etniciteit................................19
Verklaringsmodellen en gezondheidspotentieel..................................................................................20
1
, Laaggeletterdheid.............................................................................................................................20
Etnische afkomst..............................................................................................................................21
Gezondheidsverschillen verhelpen...................................................................................................22
Preventie en beleid...........................................................................................................................22
6.1 College arts-patiëntrelaties............................................................................................................23
Macht binnen arts-patiëntrelaties........................................................................................................23
Modellen van arts-patiëntrelaties........................................................................................................24
Het consensusmodel........................................................................................................................24
Het conflictmodel.............................................................................................................................25
Het onderhandelingsmodel..............................................................................................................25
Het contractmodel............................................................................................................................25
7.1 College Gezondheidsgedrag...........................................................................................................26
Definitie en vormen van gezondheidsgedrag.......................................................................................26
Gedrag en gezondheid..........................................................................................................................26
Determinanten van gezondheidsgedrag...............................................................................................27
Modellen van gezondheidsgedrag........................................................................................................27
8.1 College Socioeconomic inequalities in health: An international perspective..................................29
What is a social determinant and how are social determinants related to health?.............................29
How do social determinants relate to health, what are the explanations?..........................................30
The case of the Nordic Welfare States.................................................................................................31
How to tackle health inequalities?.......................................................................................................31
8.2 College Culture and health/disease................................................................................................32
What is culture?...................................................................................................................................32
How do cultures differ?........................................................................................................................32
How can culture influence perceptions of health and illness?.............................................................33
Culture-bound syndromes....................................................................................................................33
Read literature......................................................................................................................................33
Article: Is modern western culture a health hazard? Eckersley, 2006..................................................33
Article: Communication about covid-19 Airhihenbuwa et al, 2020..................................................33
How to deal with cultural differences?.................................................................................................34
Wrapping up:........................................................................................................................................34
9.1 College (K) Diagnostiek en classificatie in de GGZ...........................................................................35
De DSM.................................................................................................................................................35
Netwerktheorie....................................................................................................................................35
Somatisatie:..........................................................................................................................................36
3.2 Introductie wetenschapsfilosofie...................................................................................................37
2
,Kernvragen binnen de wetenschapsfilosofie........................................................................................37
Verhouding tussen natuurwetenschap en sociale wetenschap............................................................37
Stroming 1: het logisch positivisme (empirisme)..................................................................................38
Stroming 2: het kritisch rationalisme....................................................................................................38
De empirische wending........................................................................................................................39
Het constructivisme toegepast.............................................................................................................41
1.6 College Bestuursrecht.....................................................................................................................42
De bestuurlijke rechtsbetrekking:.........................................................................................................43
Rechtmatigheid van het bestuurshandelen..........................................................................................44
2.6 College (K) Sociaal zekerheidsrecht: hoe ziet recht 'ziekte'? (do 18 nov).......................................45
Bestaansreden sociale zekerheid: verzorgingsstaat.............................................................................45
Sociale zekerheid..................................................................................................................................45
Spanningsveld: druk op de solidariteit.................................................................................................45
Conclusies.............................................................................................................................................46
6.2 College patiëntenrechten: WGBO...................................................................................................47
Grenzen van zelfbeschikking:...............................................................................................................47
Totstandkoming van een geneeskundige behandelingsovereenkomst................................................48
Beëindiging van een geneeskundige behandelingsovereenkomst.......................................................48
Het belang en het karakter van de WGBO............................................................................................48
..............................................................................................................................................................48
De WGBO en zelfbeschikkingsrecht:.....................................................................................................48
Informatierecht....................................................................................................................................49
Toestemming........................................................................................................................................50
Zwijgplicht en beroepsgeheim..............................................................................................................50
6.5 College Zorgverzekeringswet. De rol van ZiN en CBG en het basispakket......................................52
Herhaling..............................................................................................................................................52
De zorgverzekeringswet.......................................................................................................................52
Geneesmiddelen...................................................................................................................................52
ZiN (Zorginstituut Nederland)...............................................................................................................53
Het CBG................................................................................................................................................53
Wie beslist er over specialistische geneesmiddelen?...........................................................................53
Wetenschappelijke inhoudelijke beoordeling......................................................................................53
7.5 College Openbare gezondheidszorg...............................................................................................54
Historie van openbare gezondheidszorg..............................................................................................54
Moderne openbare gezondheidszorg...................................................................................................55
Definitie en kenmerken van openbare gezondheidszorg.....................................................................55
3
,Domeinen van openbare gezondheidszorg..........................................................................................56
Preventiewetgeving..............................................................................................................................56
Sociaal-medische
wetenschappen
1.1 Introductie ziekte en gezondheid
Inhoud van dit blok:
- Kennismodule (7,5 EC)
- AVV-module (3 EC)
- Integratiemodule (4,5 EC)
Kennismodule
Sociaal-medische wetenschappen
- Epidemiologie "datgene wat er over het volk ligt"
o vóórkomen en verspreiding van ziekten in een populatie
- Gezondheidspsychologie / Medische psychologie
o beleving en gedrag van mensen ten aanzien ziekte en gezondheid
o psychosociale factoren die gerelateerd zijn aan ziekte en gezondheid
- Medische Sociologie
o sociologie toegepast op gezondheid en ziekte
o ziekte als sociaal(-cultureel) proces
Gezondheidsrecht
- Wet op de Geneeskundige BehandelingsOvereenkomst (WGBO)
- Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA)
- Wet Langdurige Zorg (WLZ)
- Wet Publieke Gezondheid (WPG)
- Wet op het BevolkingsOnderzoek (WBO)
- Zorgverzekeringswet (Zvw)
Wetenschapsfilosofie
- Hoe bepalen we wanneer iets tot de 'wetenschap' wordt gerekend?
- Wanneer is er sprake van goede wetenschappelijke kennis over een ziekte?
- Wanneer weten we eigenlijk zeker of iemand ziek is?
- Wat is de rol van classificatieschema's (DSM), vragenlijsten en indexen in de totstandkoming
van wetenschappelijke kennis?
Ziekte en gezondheid
Biopsychosociaal model:
Ziekte en gezondheid = continuüm.
4
,Disease: medisch-professioneel perspectief. Objectieve biologische afwijkingen
Illness: ik-perspectief. Subjectieve ziekte-ervaring, lijden, zich ziek voelen
Sickness: sociaal/maatschappelijk perspectief. Ziekterol, rechten, sociale normen, stigma’s
“Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijken sociaal/maatschappelijk
welbevinden en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebrek.” (WHO, 1948).
- Bijna niemand is dan gezond en er vindt medicalisering plaats
“Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de
sociale, mentale en fysieke uitdagingen van het leven.” (Huber et al., 2011).
- Lichaamsfuncties
- Mentale functies en – beleving
- Spirituele/existentiële dimensie
- Kwaliteit van leven
- Sociaal maatschappelijke participatie
- Dagelijks functioneren
2.1 en 2.2 College (K) Ervaren van
en omgaan met ziekte (ma 15 nov)
Stress-copingmodel (Lazarus & Folkman, 1984)
Stressoren:
- Situaties, gebeurtenissen of prikkels die belastend zijn en een aanpassing vergen
- Ingrijpende levensgebeurtenissen vs dagelijkse moeilijkheden vs chronische stressoren
- Primaire vs secundaire stressoren
- Kenmerken: hoge intensiteit, lange duur, lage beheersbaarheid, lage voorspelbaarheid, hoge
ambiguïteit
Inschattingen (appraisals)
- Primaire inschatting:
5
, o Beoordelen van de situatie in relatie tot eigen welzijn
o Positief vs neutraal vs negatief (uitdaging vs dreiging vs schade)
- Secundaire inschatting
o Beoordelen van eigen mogelijkheden om met de situatie om te gaan
o Positief vs negatief
- Primaire en secundaire inschattingen vinden tegelijk plaats en worden regelmatig herhaald
- Als primaire én secundaire inschattingen negatief zijn -> stressreactie
Stress en stressreacties
- Stress: subjectief ervaren onevenwicht tussen interne en/of externe gebeurtenissen/prikkels
en de mogelijkheid om ermee om te gaan
- Stressreacties:
o We werken het beste wanneer de stress nét iets hoger ligt dan gevraagd wordt.
Coping:
- Alle mentale en gedragsmatige acties die gericht zijn op het omgaan met als stressvol
ervaren interne en/of externe prikkels/gebeurtenissen
- Poging om het evenwicht te herstellen, maakt niet uit of het daadwerkelijk lukt
- Geen automatische reactie, maar vergt inspanning
- Dimensies (Solberg Nes & Segerstrom, 2008)
o Wat
Probleemgerichte coping (probleem oplossen)
Emotiegerichte coping (negatieve emoties reguleren)
o Hoe
Toenaderende coping: zich richten op het probleem/de emoties
Vermijdende coping: zich niet richten op het probleem/de emoties
Coping-effectiviteit hangt af van:
- Beoogd doel (probleemoplossing of emotieregulatie)
- Onderzochte gevolgen (welzijn en gezondheid of sociaal)
- Perspectief (zelf of ander)
- Tijd (korte of lange termijn)
- Controleerbaarheid van de situatie
Copingstrategieën
- Toenaderend probleemgericht: effectief in controleerbare situaties
6
, - Toenaderend emotiegericht: deels effectief in oncontroleerbare situaties (acceptatie, troost
zoeken) maar deels in geen enkele situatie effectief (piekeren, zelfverwijt)
- Vermijdend probleem-/emotiegericht: op lange termijn in geen enkele situatie effectief
Hulpbronnen hebben invloed op de primaire en/of secundaire inschatting en/of op de keuze van
copingstrategieën.
- Psychologische bronnen: persoonlijkheidseigenschappen en competenties
- Praktische bronnen: goede financiële situatie, goede gezondheid en materiële resources
- Sociale bronnen: sociale integratie en sociale steun
o Sociale steun: emotionele steun + praktische steun + informationele steun
o Waargenomen steun (zichtbaar) + daadwerkelijke steun (onzichtbaar)
o Beter emotioneel welzijn, betere kwaliteit van leven, betere therapietrouw, eerder
ontslag uit het ziekenhuis en een verlaagde kans op mortaliteit.
o Determinanten: kenmerken van de stressor/ziekte, ontvanger en gever en relatie.
Common-sense Model of self-regulation (Leventhal et al, 1980)
- Ziektepercepties: bij een confrontatie met een gezondheidsprobleem vormen mensen eigen
ideeën en emoties over de klachten en de ziekte.
o Illness representation, vijf dimensies:
Identiteit/symptomen
Tijdlijn
Consequenties
Genezing/controle
Oorzaak
- Ziektegedrag: ziektepercepties geven richting aan de manier waarop iemand omgaat met de
klachten en de ziekte
- De resultaten van ziektegedrag worden geëvalueerd a.d.h.v. gezondheidsuitkomsten
7
